Dagur - 28.05.1921, Qupperneq 2

86
DAGUR
22. tbh
að nokkru miðað við framleiðsluna og
fór vaxandi í hlutfalli við hana. Ár-
angurinn af þessari skiptin málsins
var sá, að framleiðslan óx og alt
virtist íalla í ljófa löð.
Það varð þó Ijóst, þegar á leið, að
til úrslita hlaut að draga. Brezku
kolin voru of dýr, til þess að stand-
ast samkepni á heimsmarkaðinum.
Síðast liðið haust voru kfnversk kol
ódýrari í sjálfri New-Castleborg, en
break kol. Á sfðustu tfmum hafa
Bretar tapað stórmikium markaði f
Suður-Ameríku í hendur Bandaríkja-
mönnum. Með friðarsamningunum var
Þjóðverjum gert skylt, að láta af
hendi til Frakka ákveðnar kolabirgðir
árlega. Þetta hefir að miklu bygt út
brezkum kolum þar í landi. Loks hafa
allar þjóðir reynt að takmarka inn-
kaup sfn sem mest og þá ekki sfður
á dýrum brezkum kolum en öðru.
Þannig hefir smátt og smátt dregið
til úrslitanns. Stjórnin, sem nú situr
að völdum í Bretlandi er algerlega á
bandi námueigenda, cn á móti verka-
mönnum. í marz s. 1. afhentu námu-
eigendur verkamönnum í kolahéruðum
Englands tilkynningu um það, að
samningar féllu úr gildi um mánaða-
mótin. Þetta gerðu þeir að undirlagi
stjórnarinnar. Það var látið í veðri
vaka, að þetta aetti ekki að skoðast
sem vcrkbann frá þeirra hendi; vildu
gjarnan, almenningsálitsins vegna láta
misklíðina, sem var fyrirsjáanleg, frem-
ur heita verkfall kolanámumanna held-
ur en verkbann námueiganda. Um
mánaðamótin lýsti svo atvinnumála-
ráðherrann yfir þvf á fundi, sem hann
átti með foringjum verkamanna, að
námueigendur gsetu ekki framvegis
goldið sama kaup og fœrði fyrir þvf
áðurnefndar ástæður. Þá hófst sam-
stundis verkfall f öllum kolanámum
Bretlands. Jafníramt lögðu þeir menn
niður vinnu, sem verja námurnar vatni
og skemdum. Um tfma var gert ráð
íyrir samúðarverkfalli járnbrauta- og
flutningamanna, en af þvf varð þó
ekki, Stjórnin gerði þegar ýmsar ráð-
stafanir, til þess að fyrra vandræðum.
Sfðan hefir verkfallið staðið óslitið
og er undarlega hljótt um það mikla
mál. Mikil fiamleiðsla og tregur mark-
aður hafa gert það að verkum, að
miklar kolabitgðir hafa safnnst fyrir f
landinu. Enn er þvf ekki kolaleysi til
baga atvinnuvegum iandsins inn á við,
þó kolamarkaðu.’ Breta hljóti að lfða
og ganga úr sér við slik áföll sem
þessi. Auk þess gapga koiabirgðirnar
fljótt til þurðar eigi sfður en biðþol
verkamanna. Hér er þvf aðeins um
stundarfrest að ræða á þeirri stund
sem dregur til fullra úrslita.
Eftir sfðustu íregnum að dæma
hafa flutningamenn gert samúðarverk-
fall. Ensk blöð herma, áð um 25%
af brezkum kolanámum séu uú svo
illa farnar, að þeim verði ekki komið
í rekstursfært horf á skemri tíma en
ári og allar aðrar námur meira og
minna skemdar.
Inflúenzan breiðist eitthvað út
austaniands. Ráðstafanir hafa verið
gerðar til að stöðva hana við Jökulsá.
Sterling fór fram bjá sýktum höfnum
f þessari ferð. Veikin talin lakari en
í fyrra.
»Niður með Iygina«.
Svo heitir grein, sem birtist í 13., 14.
og 15. tbl. íslendings þ. á., eftir einhvern
B. K. Mér er sagt að þessi B. K. sé ung-
Iingspiltur, sonur Kristjáns Benjamínssonar
á Ytri-Tjörnum. Hvort svo er, veit eg ekki
og læt mig engu skifta. Hitt ber greinin
með sér, að hún er skrifuö af unglingi.
Hún ber á sér þau einkenni hugarhita,
umvöndunarsemi og jafnframt ógætni, seni
ungæðinu fylgir.
Það hefir dregist lengur en vert mætti
þykja, að þessum unglingi væri svarað
nokkru, en hvorttveggja er, að umræðurn-
ar hér í blaðinu út af fyrirl. B. L. hafa
orðið að sitja fyrir, enda hefir grundvöll-
ur þessa deilumáls smátt og smátt próf-
ast og þar á meðal grundvöllur áður-
nefndrar greinar B. K. Má vera, svo mikið
sem honum félst til um upphafsskrif Dags
í þessu máli, að honum hafi síðan volgn-
að meira undir uggum og að honum hafi
þótt Björn Líndal ekki ieika sínum »hreina
skildi. jafn hermannlega eða með þvílíkri
sigurvissu, sem hann hefir búist við. Orein
B. K- hlaut að standa og falla með máls-
stað B. L. Höf. slœr þvl föstu Jyrirfram
að B. L. hafi gott og satt mál að verja,
byggir svo á þeim grundvelli svigurmæli
sín um þjónustusemi Dags við lýgina,
skinhelgi hans o. s. frv. Það hlaut því að
koma sér illa, ef grundvöllurinn bilaði og
hryndi í rúitir. Dagur ætlar ekki að færa
frekari rök að því, að svo er nú komið,
en hann er þegar búinn að gera. Hér
verður sýnt hvers vegna grein þessi hlýtur
að sæta sömu örlögum, og að þessi ung-
lingur hefir í ógætni sinni svo að segja
klætt sig úr hverri spjör frammi fyrir al-
menningi.
Til þess að geta gert Dag nógu átak-
anlega beran að skinhelginni, tekur höf.
upp orð og ummæli úr greinunum »Úti
á þekjuc. Grein hans gengur síðan til
þess að sýna fram á ósamræmið í fram-
komu Dags gagnvart B. L. og kenningum
þeim, sem fluttar-hafa verið í áðurnefnd-
um greinum. Hann telur þessa þörf og
þykist eiga að inna af höndum ekki smátt
ætlunarverk. Um þörf slíkrar greinar, sem
þessarar, farast honum svo orð:
»Þessa álít eg þörf, því reynslan hefir
jafnan borið dómgreind almennings það
raunalega vitni, að einn af hundraði sé
eigi fær um að skera úr nokkru því máli,
sem meira vits þarf við, en að leggja
saman 2 og 3«.
Svona tala ekki aðrir en montgikkir
nýsraognir gegnum alþýðuskóla, þar sem
þeir hafa ekki borið gæfu, til að láta nám-
ið verða sér til neinnar þroskunar, heldur
aðeins til þess að auka dramb sitt og
sjálfsálit. Þau dæmi eru til, þó fá séu, um
slíka menn, að þeir þykjast geta, þegar
þeir koma heim í sína sveit, horft niður
á þær 99 hræður, scm í nágrenninu eru,
eins og einhverja óæðri tegund af dýrum.
Þesskonar ofrembingur lætur sér því meir
til skammar verða, sem heimskulegar er
á honpm haldið. Takist reynslunni og ár-
unum ekki að lægja ofsa þessara manna
með hægð, kemur hann fyr eða síðar ó-
þyrmilega niður á þeim sjálfum við á-
rekstur.
En sá unglingur, sem byrjar með því
að hlaupa svona af sér hornin, á eftir að
fara marga kollhnísu í langri grein. Oetur
það yfirlit ekki orðið jafnrækilegt og þörf
væri á, því Dagur vill takmarka mál sitt
sem mest í þessari deilu.
B. K. tekur það fram, að hann »geti
ekki á neinn hátt dæmt um heiðarleik hr.
B. L.c Hann þekki hann ekki af öðru en
»Kosningahugleiðingunum« og áður nefnd-
um fyrirl. En honum þykja kosningahugl.
hafa verið eitt hið drengilegasta rit, sem
birt hefir verið í norðlenzku blaði. Og
það, sem honum þykir bera af um dreng-
skapinn, virðist vera, að B. L. hefir í þeim
hugl. lýst andstæðinga sýna opinbera ó-
sannindamenn. Nú vita allir að þær yfir-
lýsingar B. L. eru sprottnar af deilu um
það, hvað hann hafi sagt eða ekki sagt á
kjósendafundum. Á það mál gæti verib
mjög örðugt og jafnvel ómögulegt að
færa sönnur. Sjálfur hefir B, K. sagt í
þessari grein, hvers með þurfi til þess.
Það er hvorki meira né minna en »fleiri
en eitt samhljóða hraðrit af ræðunni í
heilu lagi.« Geta má nærri, hvort þess
hafi verið kostur á kjósendafundum. B. K.
þykir það vera mesta drengskaparbragð
af B. L., að lýsa menn opinbera ósann-
indamenn að því, sem hann sjálfur B. K.
telur ekki vera hægt að sanna. Þetta mun
almenningur ekki teija neinn drengskap-
arvott, heldur miklu frekar vott um fólsku.
Að B. K. þykir þetta vera afburðavotfur
um drengskap í fari B. L., þarf sérstakrar
skýringar við, sem síðar kemur fram í
þessari grein.
B. K. þykir það vera mikil óhæfa, þar
sem Dagur sagði, að engin heimild Iægi
frammi fyrir því, að hr. B. L. hafi haft
umboð, til þess að fara með nafn Stefáns
skólameistara á vörunum upp á ræðupall-
inn þenna dag og ausa úr sér ókvæðis-
ádeilum þeim á Hallgrím Kristinsson o.
fl. sem komu fram í ræðu hans. B. K.
þykja þessi ummæli óhæfa, vegna þess
að B. L. hafí ekkert umboð þurft, »til
þess að segja það, sem honum sýndist«.
Og því til staðfestingar skýrskotar hann
til 68. gr. stjórnarskrárinnar. Nú munu
flestir minnast þess, sem hlustuðu á er-
indi Björns, að hann lýsti yfir því, með
hjartnæmum orðum, að hann hefði þá
fyrir skömmu átt tal við Stefán og að
þeir hefðu verið sammála í þeim málum,
sem Björn valdi sér til umræðu. Af því,
hvernig Björn tengdi og tviunaði nafn
Stefáns og minningu við sína fáheyrilegu
ræðu, varð ekki annað ráðið, en að hann
kæmi þar fram sem opinber málssvari
hugsjóna Stefáns og skoðana (að vísu
veikur og óverðugur, samkv. hans eigin
orðum); að hann væri að taka upp merki
hins framliðna, sem nú var fallið, Var þá
ekki að furða, þó mönnum þætti fara
betur á, að ræðan væri í samhljóðan við
það, sem menn höfðu ástæðu til að ætla,
að hefði verið hugarfar Stefáns f. d. gagn-
vart Hallgr. Kristinssyni, sem ræðumaður
hefir lagt sérstaklega í einelti. Það vili
svo til að mörgum var kunnugt um hug-
arfar Stefáns gagnvart Haligrími. Menn
hafa jafnan þótt færast í faiig nokkurn
vanda, þegar þeir hafa tekið sér vald, til
þess að staðhæfa um skoðanir og álit
framliðinna manna á mönnum og mál-
efnum. Að inönnum sé leyfilegt að segja,
hvað sem þeim sýnist, við slík tækifæri,
vegna þess að stjórnarskráin kveður á um
niálfrelsi, er auðvitað fjarstæða. Það er
hægt að þverbrjóta lögmálsgreinar sið-
gæðisins og almennrar velsæmisvitunar
og vera þó í samræmi við 68 gr. stjórn-
arskrárinnar. s
Þá þykist B. K. komast í gott færi við
Dag, þar sem blaðið hafi orðið sjálfu sér
ósamkvæmt í framburði sínum. Segir, að
Dagur geri mikið veður úr því, að Björn
hafi talið bændur vera orðin viljalaus
verkfæri í höndum samvinnuforingjanna.
En nokkru síðar glappist þó upp hjá
honum það, »sem flestum raun virðast
sannara og lýsa betur hugsunarferli
Björns*. En það eru þessi orð: »Spurði'
hann, hvort ekki gæti skeð, að menn
greiddu atkvæði eftir því, sem hagur þeirra
stæði hjá kaupfélögum.« Þessa ósam-
kvæmni í ræðu Björns, ef það getur heit-
ið því nafni, telur hann Degi til syndar.
Úr því að B. K. var viðstáddur á fundin-
um, hefði honum átt að vera vorkunar-
laust, að taka eftir því, að Stefán bóndi á
Varðgjá fór upp á ræðupallinn, til þess
eins, að mótmæla hinni fyr nefndu stað-
hæfingu. Stefán rakti með ljósum orðum,
hvernig samvinnufélögin væru bygð og
hvernig þeim væri stjórnað. Spurði, hvort
Björn Líndal vissi þetta ekki og svaraði
sjálfur því, sem hver maður hlaut að svara,
að víst mundi hann vita það. Hagaði Stef-
án orðum sínum svo, að hverjum manni
í sporum Björns, hefði mátt þykja mikið
lakara, að hann skyldi taka til máls. Þetta
atvik nægir því til staðfestingar, að Dag-
ur hefir ekki hermt þetta rangt. Um síð-
ara atriðið, þar sem Björn kvað vægara
að orði um það saina, fer ekki á milli
mála B. K. þykir það sjálfum lýsa hugs-
unarferli Björns rétt.
B. K. felst mikið til uin það, að hon-
um þykir Dagur hafa gert gys að tilvitn-
unum Björns til guðs uin orð hans og
sannleiksást. Þykir honum Dagur með því
afnoita krafti guðhræðslunnar. Honum
þykir vera »þörf að staldra við og skýra
lítið eitt hvað í efni er«. Spyr, hvort það
sé meiningin, að farið sé að segja of satt(l)
er menn þori og vilji standa við það
frammi fyrir guði, er þeir mæli. Hvernig
sé hægt að vega sannleikann öðruvísi, en
að leggja guð á vogarskálina öðrum meg-
in! Af orðum B. K- um þetta verður ekki
annað ráðið, en að hann telji það vera
hina mestu synd, að efast um sannleiks-
gildi þess, sein einhver maður segir, ef
hann vitnar til guðs um orð sín og leggur
guð á vogarskálina öðrum megin, eins og
hann kemst svo látleysislega að orði! Það
sé »þyngri ásökun en menn geti staðið
við« og afneitun á krafti guðhræðslunnar!
Þessi kenning B. K., að ekki megi vé-
fengja orð þess manns, sem kallar guð
til vitnis, er í sjálfri sér göfuð og góð.
En hún stenzt ekki, nema hún sé hrifin
úr samhengi við raunveruleikann. Sið-
ferðisþroski nianna er ekki alment nógu
mikill, til þess að treysta megi undan-
tekningarlaust þess konar tilvitnunum. Er
skamt þess að minnast, að hver stríðs-
þjóðin fyrir sig í síðustu heimsstyrjöld,
kallaði guð til vitnis um sannleik og
göfgi síns málstaðar. Þrælaránið í Afríku
var framkvæmt með yfirskyni guðhræðsl-
unnar: til þess að forða þeim svörtu sál-
um frá handvísu Helvíti og koma þeim á
rekspöl til Himnaríkis! Einstaklingar og
jafnvel heilar þjóðir hafa þráfaldlega vitnað
til guðs um það, sem hefir þó ekki eftir
á reynst að vera satt. Fjálgleikur B. K.
um þetta er í ósköp góðu samræmi við
rökleiðsluaðferðir hans og hugsanaöfgar, en
ekki í neinu samræmi við heilbrigða skyn-
semi og staðreyndir. Samkvæmt rökleiðslu
B. K. hefðu allir átt að trúa því, að S. f. S.
væri að færa sér Landsverzlunina í nyt á
lævísiegan hátt, að framkvæmdarstjóri þess
væri að leiða samvinnufélögin út í fjár-
hagsléga og siðferðislega glötun o. s. frv.
Þessu hefðu menn átt að trúa rannsókn-
arlau'St, af því að hr. B. L. hefir sagt og
svarið við alt, sem honum er heilagt á
himni og jörðu, að hann vildi ekki segja
annað en sannleikann. Munu allir sjá, að
engum gæti orðið á, að bera fram þess-
konar röksemdir, nema unglingi sem á
meira af framgirni en vitsmunum, meira
af sjálfsáliti en þroska.
Dagur hefir hvergi haldið því fram, að
hr. B. L. hafi kallað guð til vitnis um vis-
vitandi ósannindi. Hann hefir ekki þózt
hafa ástæðu, til þess að bera fram svo
þunga ásökun. En Dagur hefir spurt, hvort
hr. B. L. hafi óviljandi látið blekkjast af
lognum upplýsingum og rógi fjandmanna
samvinnustefnunnar. Honum hefir ekki þótt
hr. B. L. vera nógu vandur að heimildum;
ekki þótt hann gera sér siikt far um að
þjóna sannleikanum, sem ætla hefðl mátt;
viðleitnin til þess ekki í samsvörun við
hans hátíðlegu yfirlýsingar um sannleiks-
ástina. Það er því mjög fjarri öllum sann-
leika, að Degi hafi þótt hr. B. L. segja oj
satt. Honum hefir þvert á móti þótt bresta
á sannleikann. Degi þykir það vera að
misnota nafn guðs og leggja það við hé-
góma, þegar maður, sem ekki hefir al-
mennustu viðleitni um að leita sér réttra
upplýsinga og getur ekki með vissu vitað,
hvort hann fer með satt mál eða ekki,
kallar jafnframt guð til vitnis um það, að
hann vilji ekki segja annað enn sannleik-
ann. Þesskonar yfirlýsingar vekja lítilsvirð-
ingu, þegar það kemur á daginn, að ein-
földustu staðreyndir rétt við hendina hnekk-
ja því, sem sagt hefir verið.
Þá þykir B. K. vera eitthvað meira en
lítið bogið við hugmyndir Dags um sið-
ferðislega ábyrgðarskyldu embættismanna
gagnvart þjóðinni. Er það bygt á því að
Dagur sagði, að sumum spurningum hr.
B. L. hefði ekki verið svarað, vegna þess
að þeirra hefði ekki verið spurt á réttum