Dagur - 20.08.1921, Blaðsíða 3

DAGUR
131
33.? tbl.
Hval-Einar
og
Svartidauðinn.
Sá ógæfuatburður er skráður í
annála, þegar Hval-Einar flutti Svarta-
dauða til íslands. Pestin lagði heilar
sveitir í auðn. Aldrei hefir þvílfkur
vágestur heimsótt þessa þjóð. Og þó
Hval-Einari hafi verið peBtarflutningur
þessi ósjálfráður, þykir hann hafa
verið einhver mesti óhappamaður, sem
þjóðin hefir alið.
Hitt hefir ekki enn verið skráð f
annála, að sagan af Hval-Einari hefir
að nokkru leyti endurtekið sig á sfð-
ustu tímum. Sú sögulega furða er þó
þess verð, að hún sé ekki látin falla
í gleymsku. Verður því hér varið
nokkrum línum, til þess að varpa
Ijósi yfir þessa endurtekning sögunnar.
Maður er neíndur Einar Sigfússon.
Hann býr á Stokkahlöðum f Eyjafirði.
Hann var snemma íramgjarn og hlut-
deilinn um mál manna. A fyrri bú-
skaparárum sínum hafði hann sig eigi
allmjög frammi. Ollu því fjárhagslegar
kröggur, sem margan bónda haía hent.
En Einar lét kröggur þessar ekki
beygja sig. Hann leitaði sér úrkosta.
Varð þá ráð hans það, að taka við
innheimtu á skuldum manna við er-
lendan verzlunarrekanda. Gerðist hann
þá farmaður og sigldi á Vestfjörðu.
Tók hann upp mikil hvalföng fyrir í*-
firðingum til lúkningar skuldum þeirra.
Hvalinn flutti hann sfðan til Eyjafjarð-
ar á stórskipum og seldi Eyfirðingurn
með góðum hagnaði. Eftir það var
hann nefndur Hval-Einar. Þessi far-
menska með skuldheimtu og verzlunar-
braski hafði þau áhrif á efnahag Ein-
ars, að stór umskifti þóttu. Gerðist
hann nú góður skilamaður, svo að
hann gat litið upp á hvern mann og
farið óhræddur ferða sinna gegnum
Akureyrarkaupstað. En þegar Einar
hafði rétt við efnahag sinn, gerðist
hann stórum umsvifameiri. Fór hann
nú að beita áhrifum sfnum á menn
og málefni. Þá urðu menn þess skjótt
varir, að frá honum stafaði andlegt
pestnæmi, — einskonar Svartidauði
sundurlyndis, úlfúðar og kyrstöðu.
Þjóðin hefir tekið miklum umskiftum
sfðan á dögum Hval-Einars hins fyrra.
Einkum stendur hún nú bctur að vfgi
gegn allskonar pestnæmi. Einar reynd-
ist þvf ekki eins hættulegur maður
og við hetði mátt búast. Hann varð
smátt og smátt einangraður og mót-
stöðuafl héraðsbúa gegn sýkingu reynd-
ist mikið.
Til þess að mönnum gefist kostur
á að kynnast nokkuð ftarlega viðleitni
Einars að beita sundurlyndis og kyr-
stöðu áhrifum sfnum, verður að draga
saman f heild hið helzta um afskifti
hans af mönnum og málefnum. Engann
þarf að undra þó sú saga verði dökk,
því svo verður að segja hverja sögu,
sem efni eru til og staðreyndir. í
stuttu máli má taka það fram, að
Einar hefir þar sem verst gegndi
leitast við að sundra kröftum, villa
mönnum sýn og koma mikilsverðum
framfaramálum fyrir kattarnef.
Fyrir um 20 árum sfðan var hér í
Eyjafirði pöntunarfélag, sem af ein-
hverjum ástæðum gat ekki þrifist.
Seinasta árið, sem það starfaði, var
umsetning þess orðin aðeins 8 OOO kr.
Þegar svo var komið, reis upp áhugi
fyrir forgöngu góðra manna að bjarga
þessari umbótaviðleitni bænda við með
breyttu skipulagi. Gegn þvf snérist
Einar öndverður. Hann sá að þessi
samtök bænda, sem miðuðu að því
að bæta efnahag þeirra og skapa
heilbrigðara viðskiftalff, gekk hröðum
skrefum til grafar. Þau afdrif þessa
þjóðþrifamálefnis voru að skapi kyr-
stöðusálinni f Einari. Hann vildi fé-
lagið feigt. En hamingja þessa héraðs
mátti sfn þá sem oft sfðan meira en
sóttnæmið sem frá Einari stafaði. Fé-
lagið var reist við á nýjum skipulags-
grundvelli og hefir sfðan vaxið ár frá
ári svo að 1914 var veltan orðin
240.000 kr. 1920 var hún 1.400.000.
Sé gerður frádráttur fyrir dýrtíðinni
má gera ráð fyrir, að hún sé nú
orðin um 300.000 kr. En hér er að-
eins tekin útlenda varan. Félag þetta
hefir verið langöflugasta Iyftistöng
héraðsins. Það hefir þrýst niður verð-
lagi hjá öllum verzlunarrekendum á
Akureyri, það hefir bætt og aukið
verð landbúnaðarafurða. Auk þess sem
bændur hafa fyrir þess aðgerðir búið
við langtum betri verzlunarkjör, en
áður var og ella hefði orðið, hafa þeir
getað safna|S sér sjóðum til verzlunar-
þarfa. Þenna félagsskap hefir Einar
ofsótt bæði leynt og Ijóst með ófræg-
ingum ósannindum og blekkingum.
En honum hefir því betur alls ekkert
orðið ágengt, heldur hefir áunnið sér
óvirðingu og fmugust allra betri manna
héraðsins.
Fyrir nokkru síðan voru stofnuð
sméfgerðarhús (rjómabú) víðsvegar um
alt iand. íslendingar fóru þar að
dæmi annara þjóða. Reynslan hefir
sýnt, að á þann hátt aðeins er trygð
ftrasta vöruvöndun f þessu efni og
framleitt hið bezta smér. Þetta var
ótvírætt framfaraspor á þeim tfma
sem það var stigið. En þessi aðferð
stóð skamma stund, vegna vaxandi
eftirspurnar á fslenzku dilkaketi. Breytt-
ar erlendar markaðskröíur urðu til
þess að íslendingar hurfu að mestu
frá smérframleiðslunni f þessum svo-
nefndu rjómabúum.
Það má nú hver trúa þvf sem vill,
að Einar Sigfússon hafi séð fyrir þessar
breytingar á heimsmarkaðinum. Þvf
trúir Dagur ekki og þykist ekki með
því kasta neinni rýrð á Einar. En
hann getur með góðri samvizku kastað
rýrð á hann fyrir það, að hann barðist
með hnúum og hnefum á móti þessum
framförum. Framkoma hans var þar
sjálfri sér samkvæm; fjandsamleg þvf
sem gæti orðið bændastétt þessa
lands til viðreisnar.
Fátt er það, sem er frekár ábóta-
vant, en mcðferð íslenzkrar ullar.
Mjög mikill meiri hluti hennar er
fluttur úr landi og seldur fyrir afar-
lágt verð. Sfðan eru fluttir inn mis-
jafnlega góðir dúkar. Á sfðasta ári
hafa menn orðið að borga einn erlendan
karlmannsfatnað með verði 50—60
ullarreifa. Það er þvf ekki furða þó

Mikil
oerðlækkurt |
Sdpubúdinni i
á Oddeyri. (Simi 82.) ?
Bezta Krystalssápa lh kg. . . 0.60
Sódi - - 0.14
Marseillesápa — — . . 0.52
Sápuspænir - - . . 1.65
A. B. C. Sápa, stk 0.62
Sápuspænir í kössum .... 0.90
Jurtasápa, stór stykki. . . 0.40
Standardsápa, — - . . , . 0.40
Ágætir skúringaburstar frá . . . 0.55
— gólfskrúbbar — . . . 0.95
Do. Do.
Sodanak
Do.
Skúringaduft, pk.
Salernispappír —
Fægiefni „Gull" glasið frá .
Marseille úrgangssápur lk kg.

t »/2 pk. . . . 0.48
‘/2 - . . . 0.30
'/l - . . . 0.46
'h - . . . 0.27
. . 0.27
. . 0.70
0.40
0.52
Mikið úrval af ágætum handsápum.
800 kgr. af hvítri blautsápu, '/* kgr. á kr. 0.39.
1000 — - handsápu, Vz kgr. á kr. 1.00.
Mikið úrval af alskonar burstum og gólfsópum, pvottaskinn,
? greiður, kambar, hár- og fataburstar, Krydd í brauð og mat.
t Mikið úrval af svömpum.
• • •-••• •• • •
• -• •-•-■-•-•
mönnum hafi sviðið þetta hörmung-
ar-ástand.
’Hér í Eyjafirði hefir verið höfð
talsverð viðleitni til umbóta á þessu
sviði. Við erfiðleika mikla var að stríða:
fjárskort, skilningsskort almennings
o. s. frv. Því var svo komið um eitt
skeið, að verksmiðjunni Gefjunni lá við
falli. Var þá gerð öflug tilraun að
bjarga henni við með nýjum fjárfram-
lögum og ábyrgð bæjar og sýalu á
lánum til hennar. Þegar þessi björg-
unartilraun stóð yfir, fór Einar á
Stokkahlöðum hamförum um héraðið
til þess að koma í veg fyrir, að fyrir-
tækinu yrði bjargað. Reyndi hann þá
eftir mætti að villa mönnum sýn,
sundra kröítunum og spúa banaeitri
afturhaldsins yfir þetta þjóðþrifafyrir-
tæki. En hamingja héraðsins mátti
sín enn sem fyr meira en ándi aftur-
haldsins, sem sat með fjörráðum fyrir
þessari góðu viðleitni. Þessvegna
stendur Gefjun enn og hefir nú fyrir
skömmu fært út kvíjarnar að miklum
mun.
Það mun nægja að sýna hvernig
Einar hefir gengið á móti velferð síns
héraðs f þessum 3 stórvægilegustu
framfaramálum þess, til þess að mönn-
um skiljist hverskonar maður hann er.
Mönnum mun virðast, að • hann sé
hvað afskifti hans af þessum héraðs-
málum snertir einskis verður nema
fyrirlitningar. En hann er þó eugu
síður meðaumkunnarverður fyrir það,
að hafa gerst sllkur vegvillumaður
og slíkur andstæðingur þeirrár við-
leitni sfns héraðs að bæta kjör manna
og auka félagslega menningu.
Eins og nærri má geta hefir Einar
ofsótt einstaka menn. Hann gat ekki
beitt fjandsamlegum áhrifum á góð
málefni, án þess að oísækja þá menn,
sem stóðu fremstir f framsókninni.
Má þar til nefna Pál Briem amtmann
einhvern réttsýnasta, skarpgáfaðasta
og áhugasamasta þjóðvin, sem hefir
tekið þátt f málum héraðsbúa. Guðm.
Hannesson lækni má og nefna og
Stefán skólameistara báða með þjóð-
nýtustu áhugamönnum. AUa þessa
menn ofsótti Einar Sigfússor. eftir mætti.
Því var fleygt, en er óvfst hvort satt
hefir verið, að Einar hafi um eitt
skeið haft mikla löngun til þess að
verða hreppstjóri. Til þessa orðróms
liggja þær ástæður, að hann gerði
mjög ákveðna tilraun að hafa embættið
af Davfð hreppstjóra Jónssyni á Kroppi.
Svo vildi til að Davíð neyddist til að
taka hjá manni einum lögtaki ólokin
lögmæt gjöld. Einar, sem hafði tamið
sér málaflækjur og lögvillur, þóttist
sjá leik á borði. Tók hann þá við
sökinni á hendur Davfð af manni þeim,
sem fytir lögtakinu varð og fékk f lið
með sér lögfræðing. Davíð varði mál
sitt sjálfur og fóru svo leikar að hann
setti Einar og lögfræðinginn báða á
rassinn. Höfðu þeir mikla óvirðingu
af málinu, en sá, sem málið var sótt
fyrir, fjárskaða og var á almæli, að
hann hefði þurft að skifta ánum sfnum
á milli þeirra Einars og lögmannsins.
Þessi ofsókn á hendur bóndanum á
Kroppi minti á aðra sögu, sem gerð-
ist fyr á öldum, þegar Vemundur
kögurr, einhver mesti ójafnaðarmaður,
sem sögur fara af, ofsótti bóndann á
Kroppi, Steingrím að nafni og kom
því til leiðar, að hann var á hesta-
þingi lostinn með sauðarhöfði. Þégar
Einar hóf árásir sfnar á hendur bónd-
anum á Kroppi, hraut bónda einum
eyfirzkum þessi staka af munni:
Sá sem málin sækir röng,
sérhverju vill góðu tálma,
Vemundur á veilli stöng
veifar sauðarhöfði Pálma.
Af þvf sem hér er tekið fram og
fjölmörgu öðru, sem of langt yrði
upp að telja, hafa menn getað fengið,
eftir þvf sem árin hafa liðið, heildar-
sýn yfir afstöðu Einars til þjóðheilla-
,mála. Allur þorri héraðsbúa, sem
þekkir til, er kominn á þá skoðun,
að afstöðu Einars til málanna megi
næstpm altaf fyrirfram skoða sem
prófstein á málin sjálf. Það fer ekki
hjá þvf, að ef hann ofsækir eittbvert
mál, þá er þar um gott mál og þjóð-
heillavænlegt að ræða.
En áhrif Einars hafa orðið lítil eins
og áður er tekið fram. Réttlætið og