Dagur - 10.09.1921, Page 1

DAGUR
kemur út á hverjum laugard.
Kostar kr. 8.00 árgangurinn.
Gjálddagi Fyrir 1. ágúst.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jóni D. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Innheimtuna annast ritstjórinn.
IV. ár.
Akureyri, 10. september 1921.
36. blað.
E-L-D-F-Æ-R- A-V-E-R-Z-L-U-N.
Miklar birgðir af allskonar ofnum, elda-
vélum, þvoftapoftum, ofnrörum, rörþnjám,
eldheldum leir o. fl. þessh. ávalt fyrirliggj-
i andi og selt með verksmiðjuverði.
Panfanir afgreiddar úf um land.
Jón Stefánsson.
Talsími 94. '<Mr Akureyri.
ISkuldirnar beygja.
Öfugfstreymi.
Fjárkreppan hefir hvergi valdið
slíku umróti sem í verzlunarstétt-
inni. Atvinnuvegirnir hafa nokkuð
dregið saman seglin. Togararnir
hafa legið við land meira en ella.
Síldveiðin hefir verið rekin á hóf-
samlegri hátt og bændur hafa tak-
markað fólkshald eftir mætti. En í
verzlunarstéttinni hefir talsvert bor-
ið á gjaldþrotum og fer orð af því
að vænta megi meira hruns en orð-
ið er f þeirri átt. Erfiðleikarnir hafa
komið afar misjafnt niður og það
er öllum ljóst, að vegna yfirfærslu-
vandræðanna hafa íslenzkir kauþ-
• menn átt erfiðast uppdráttar fyrir
utan þá menn f kaupsýslustéttinni,
sem vegna óhófslegs kaupbrasks
hafa tapað fé sínu.
Innflutningshöftin og skömtulagið
áttu að miða til þess, að byggja á
ný heilbrigöan grundvöll undir ís-
lenzka verzlun, sem komin var út í
ógöngur. Hvorugt fékk að neyta
sfn Afstaða hinna priggja aðila í
kaupsýslustéttinni íslenzku til þess-
ara ráðstafana, var nokkuð ólfk.
Samvinnubændur voru að mestu
þessum ráðstöfunum hlyntir. Frelsi,
til þess að flytja inn vörur og eyða
vörum takmarkalaust, var í þeirra
augum ekki bráðnauðsynlegt, eins
og á stóð. Saftistarfið hafði gert þá
hæfári til þess að beygja sig undir
almennings nauðsyn og ekkert var
þjóðinni jafn nauðsynlegt eins og
að takmarka innflutning og eyðslu.
Aftur á móti voru þeir, sem skipa
má saman í flokk og kalla einn
aðilann, — erlend verzlunarfélög og
selstöðukaupmenn, gersamlega á
öndverðum meið í þeim málum.
Innflutningshöft og skömtun var
augljós hagsmunaskerðing fyrir þá,
vegna þess að þeir stóðu Iangbezt
að vígi til þess að geta flutt inn
vörur, þrátt fyrir fjárkreppuna. Er-
lend stórgróðafélög gátu flutt inn
vörur og átt andviröið inni f ís-
lenzkum bönkum, þar til fram úr
raknaði. Það gátu íslenzkir kaup-
menn ekki. Erlendar selstöðuverzl-
anir hér á landi. studdar af erlendu
fjármagni, hafa líka getað trygt sér
mjög mikið af sjávarútvegsfram-
leiðslunni. íslenzkir kaupmenn hafa
ekki getað það nema að litlu leyti.
Landbúnaðarframleiðslan gengur
mjög víða á landinu að mestu
gegnum samvinnuverzlanirnar. ís-
lenzhir kaupmenn háfa því staðið
langverst að vígi með yfirfærslu á
andvirði innfluttra vara, síðan stryki
var slegið í reikning Islandsbanka
erlendis. Verði langt áframhald á
því ástandi, sem nú ríkir f peninga-
málum Iandsins, er fyrirsjáanlegt,
að íslenzkir kaupmenn lúta í Iægra
haldi og hverfa að miklu Ieyti frá
sinni atvinnu.
Hverskonar hugmyndir sem Ies-
endur blaðsins kunna að hafa um
afstöðu þess til íslenzkrar kaup-
mannastéttar, hefir það áður og
mun enn á ný lýsa yfir því, að því
er ekkert sérstaklega ant um að
ganga milli bols og höfuðs á ís-
lenzkum kaupmönnum. Dagur lítur
svo á, að smátt og smátt muni
verzlun þjóðarinnar komast í það
horf, að hún verði rekin sem um-
boðsstarf fyrir almenning en ekki
sem gróðavegur, þar sem áhæltu-
gjarnir einstaklingar tefla á eigin
ábyrgð veltufé þjóðarinnar f ítrustu
tvísýn og þar sem skiftast á stór-
gróðaár fyrir fáa einstaklinga og
kreppur og hrun. En þrátt fyrir
þetta lokar blaðið ekki augunum
fyrir þeim augljósa sannleika, að
þetta á enn lar.gt í land. Og með-
að íslenzkir kaupmenn þrífast við
hliðina á samvinnufélögunum, eiga
þeir ótvíræðan rétt á sér. Vel getur
svo farið, að þeir standi ávalt við
hliðina á samvinnufélögunum, en
því að eins verður það, að þeir
bjóðí að öllu leyti jafngóð kjör. En
þá verður kaupmenskan ekki Ieng-
ur stórgróðavegur, heldur aðeins
lífsstarf og kaupmennirnir einskonar
umboðsmenn þjóðarinnar.
Frá þjóðfélagslegu sjónarmiði, er
það ekkert áherzluvert atriði að út-
rýma íslenzkum kaupmönnum í
snöggri svipan. Hitt er enn þjóðar-
nauðsyn, að verzlunin verði innlend
og að hún verði almenningi hag-
kvæm. Aldarmorguns hugsjón skálds-
ins um „verzlun eigin búða", hefir
enn ekki ræzt að fullu og að henni
ber þjóðinni að keppa.
Tæplega þarf að eyðá mörgum
oröum um pað, að petta sé þjóðar-
nauðsyn. Nauðsyhin er hin sama og
var, þegar samvinnuverzlanirnat' risu
upp og ruddu fjöldamörgum sel-
stöðuverzlunum um koll. Hún er
að vísu' ekki jafn átakanlega brýn,
því verzlun í landinu yfir höfuð
hefir samið sig allmikið að siðum
samvinnufélaga, þar sem þeirra nýt-
ur við, og óvíða mun almenningur
eiga við að búa afarkosti í viðskift-
um.
Öflugustu samkepnisaðilarnir í
íslenzkri verzlun 'eru samvinnufé-
lögin annarsvegar og selstöðuverzl-
anirnar hinsvegar. Ekki þarf blaðið
að eyða orðum um það, hvort
fyrirkomulagið það telur þjóðinni
farsælla. Það liggur í augum uppi
að eigin verzlun er keppikefli fyrir
hverja þjóð og á verzluninni grund-
vallast gervöll fjármál þjóðarinnar,
eins og nú er högum háftað. Það
er því eðlilegt og sjálfsagt að sam-
kepnin milli þessara aðila verði hörð
ogað hún verði óaflátanleg, þar til
annaðhvort skipulagið, vegna yfir
burða sinna, rýmir hinu út.
íslenzkir kaupmenn standa á milli
þessara aðila, eins og milli steins
og sleggju. Báðir eru þeim erfiðir.
Annar er studdur af samtökum þús-
unda af bændum, um að láta kaup-
mannsgróðann renna í sjálýs sin
vasa. Hinn af erlendu fjármagni.
íslenzkir kaupmenn geta naumast
komist hjá því að skipa sér öðru
hvoru megin í baráttunni. Hér skal
ekkert um það fuliyrt hvoru megin
þeim væri hollara að skipa sér á
óbreyttum (normal) tímum. En eina
metnaðarsök, eina fjóðféiagshugsjón
og hana ekki óverulega ættu þeir
að eiga sameiginlega með sam-
vinnumönnum. Hún er sú, að gera
verzlunina að öllu Ieyti innlenda.
Svo er kð sjá, sem selstöðuverzl-
unum sé að fjölga í landinu um
þessar mundir. Tímarnir eru þeim
að sumu leyti hagstæðir, þar sem
peningakreppan hefir svo að segja
bundið hendur margra íslenzkra
kaupmanna. Erindrekar þessara er-
Iendu gróðafélaga hér á landi sóttu
allra manna fastast upplausn við-
skiftahaftanna og annara ráðstafana
s. 1. vetur. 'Mikill meiri hluti ís-
Ienzkra kaupmanna fylgdi þeim að
málum, enda höfðu þeir_sitt fram i
þinginu. Það gæti verið umhugs-
unarefni, að skipun viðskiftamála
þjóðarinnar á þinginu féll þann veg,
sem þessir menn kusu helzf þvert
á móti vilja ríkisstjórnarinnar og
meiri hluta alls almennings í land-
inu. Meðan slíkt kemur fyrir, er
nokkuð langt í land. Aðstöðu hag-
ræði selstöðuverzlananna síðan við-
skiftahöftin voru leyst, liggur í mátt-
leysi flestra íslenzkra kaupmanna,
sem eru þvf nær eingöngu upp á
bankana komnir með yfirfærslu á
peningum. Velgengni ' erlendra
gróðafélaga hér á Iandi á síðustu
tímum, er samsvarandi ófarnaður
keppinauta þeirra, — íslenzku kaup-
mannanna. Slíkt er frá þjóðfélagslegu
sjónarmiði illa farið og öfugstreymi
ef þjóðarkröggurnar verða til þess
að gera erlend gróðafélög enn fast-
ari í sessi og ef!a þeim ítök. Þess-
vegna þarf að koma peningamálun-
um í það horf, að íslenzkur verzl-
unarrekstur komist aftur á heilbrigð-
an grundvöll, án þess þó að skerða
samkepnisrétt selstöðuverzlananna.
Eina viðreisnarvonin fyrir íslenzka
kaupmenn, sem ekki standa á
gömlum merg, er sú að bankarnir
geti starfað með fullum krafti. Inn-
flutningshöftin og skömtunin mið-
uðu að því að minka skuldir þjóð-
arinnar erlendis til þess að reisa
bankana við og’ koma viðskiftunum
á heilbrigðan grundvöll. Hvorugt
fékk að neyta sín fyrir andspyrnu
kaupmannanna undir forustu þeirra
sem höfðu auðsæilegan hag af því,
að alt væri látið * stjórnlaust. Degi
virtist framkoma íslenzkra kaup-
manna í þessu máli vera sprottin
af þröngsýni. Hann gat ekki séð
þeir hefðu neina skynsamlega á-
stæðu til þess að hverfa í þann dans,
sem háður var meðai annars til
þess að troða þá undir í öngþveiti
viðskiftanna. Hann gat þess til að
sennilega yrði þeim ekki boðið til
borðs hjá selstöðukaupmönnunum,
þegar þeir færu að gæða sér á
mjólkurgrautnum tilbúnum úr þeirri
nyt, sem þeim lánaðist að toga úr
stefnulitiu og ábyrgðarlitlu þingi,
því þingi sem sló opnum hliðum
fyrir erlendu fjárvaldi, meðan ís-
lenzk kaupmannastétt lá í Iamasessi.
Yfir bárur.
(Kolbeinslag.)
Ut eg hryndi’ í harðan vind
hranna-jó á ólgu-sjó, —
seglið bind við siglutind;
sízt eg róa vildi þó.
í viudi hvestum við eg sezt
völinn stýris. Ratar nýr
— akkers festar eru ( lest —
unnamýri borðatýr.
Þungur sjór og siglu-jór
aækja af afli þetta tafl.
Rís með órum undurstór
ölduskafl við ferjugafl.
Eykur skrið um úthafið
efldur knör og glæðir fjör.
Hárrétt miðið horfir við.
Hraða eg för f óskavör.
i