Dagur - 08.10.1921, Page 1

'ví?
DAOUR
kemur út á hverjumi laugard.
Kostar kr. 8.00 árgangurinn.
Ojalddagi Fyrir 1. ágúst.
IV. ár.
Akureyri, 8. október 1921.
AFGREIÐSLAN
er hjá Jónl Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Innheimtuna annast ritstjórinn.
40. blað.
E-L-D-F-Æ-R- A-V-E-R-Z-L-U-N.
Miklar birgðir af allskonar ofnum, elda-
vélum, þvottapotfum, ofnrörum, rörfjnjám,
eldheldum leir o. fl. þessh. ávalt fyrirliggj-
andi og selt með verksmiðjuverði.
Panfanir afgreiddar úf um land.
Jón Stefánsson.
Talsími 94. TMr Akureyri
Þorvaldur Thoroddsen
próíessor.
Sú írétt hefir borist, að Þorvaldur
Thoroddsen sé látin. Stórt skarð er
höggvið í hóp íslenzkra vísinda-
manna við lát þessa manns. Hann
hefir að líkindum verið allra manna
afkastamestur á vísinda og ritstörf
af íslenzkum fræðimönnum síðan
Jón Sigurðsson leið. Eins og mönn-
um er kunnugt tók hann snemma
ástfóstri við Fjallkonuna og helgaði
henni krafta sinna beztu ára. Hann
hefir ferðast um alt landið og bnugð-
ið yfir það í ritum sínum því Ijósi,
sem mun bera birtu óbornum kyn-
slóðum og laöa hugi þeirra áð nátt-
úru landsins. Rit hans munu orka
meiru í þessu efni en búast mætti
við, vegna þess að Þorvaldi var það
gefið flestum mönmim fremur, að
rita svo um hverskonar efni, að það
yrði ekki einungis læsilegt heldur
skemtilegt. Lítilvæg atvik taka á sig
í meðferö hans æfintýralegan kýmnis-
blæ, án þess að séð verði að höf.
geri sér far um, að láta svo verða.
Hann var ritsnillingur af náö.
Auk þeirra miklu og merkilegu
ritverka um ísland og íslenzka Iand-
fræðissögu, sem eftir hann liggja,
hefir hann skrifað mjög mikið um
ísland og önnur efni á erlendum
tungum. Hann lagði mjög mikiö
kapp á að safna saman fróðleik
sögulegs efnis og landfræðilegs og
hefir vafalaust átt efni í mikil ritverk
þegar hann féll frá, hvort sem nokkur
verður, til þess að taka upp starf
hans, þar sem honum, vegna heilsu-
brests og dauða, féllust hendur.
Þorvaldur var rúmlega sextugur
að aldri /þegar hann Iézt. Miklu
verki hefir hann afkastað og þjóð-
nýtu. Marga sælustund hefir hann
/—■ lifað í öræfafaðmi íslenzkrar náttúru
og jafnframt marga örðugleikastund.
Hvar sem andvarinn blæs um ís-
lenzka fjallsgnýpu eða daggir titra
í laufskrúði íslenzkra fjalladala vakir
minning þessa ágæta manns. Megi
hún einnig jafnan vaka í hugum
þeirra fslenzkra fræðimanna, sem
rekja sporin hans um öræfin fram
eftir öldum. Enginn verður fyrir þá
sök minni maður eða óþjóðnýtari.
Blessun og þakkir þessarar þjóð-
ar vaki yfir moldum þorvaldar
Thoroddsen.
Brotgjörn vopn.
(Niðurl.)
í síðasta blaði var rætt um þá
ásökun andstæðinganna á hendur
samvinnumönnum að þeir séu yfir
höfuð fjandsamlegir sjávarútveginum
og þess getiðj að næst mundi verða
athugað, hvort það væru bændur
og búalið, sem væru að koma sjávar-
útveginum á kné, eða hvort mein-
semdirnar vær.i að finna í rekstri og
skipulagi atvinnuvegarins sjálfs.
Arídstæöingarnir kenna útflutn-
ingstolli á síld um allan ófarnað
þeirrar atvinnugreinar. Það er mjög
tilfinnanlegt að borga 3 kr. af hverri
síldartunnu, sem selst svo lágu verði,
að ekki svarar tiíkostnaði eða verður
einskisvirði eftir útflutning og sölu-
tilraunir. En þessar 3 kr. eru þó
aldrei nema lítill hluti af verðinu, ef
síldin selst sæmilega og atvinnu-
reksturinn er í lagi að öðru leyti.
Pó þessum tolli vœri lélt aj mundi það
ekki reisa, atvinnuveginn við eins og
högum hans er nú háttað. Ogæfan
liggur i því, að útgerðarmönnum
hefir ekki á síðari árum tekist að
fá nándar nærri það verð fyrir síld-
ina, sem til þurfti, til þess að síld-
veiðin bæri sig.
t»að var alment á orði árið 1919,
að það ár hefðu útgerðarmenn sjálfir
sprengt markaðinn með of djörfum
ospekulationum." Síldinni hefði verið
haldið í of háu verði meðan eftir-
spurnin hélzt. En verðfall þeirrar
vöru, sem er í höndum slíkra »speku-
lanta," sem síldarútgerðarmenn og
síldarkaupmenn eru undantekningar-
lítið, er hneigt, til þess að auka sig
sjálft. Fáir þora að hætta á, að kaupa
fallandi vöru. Síldarverzlunin fór það
ár út um þúfur og útgerðarmenn
biðu ógurlegt tjón.
í fyrra voru öfgarnar með nokk-
uð öðrum hætti. Sama samtaksleys-
iö drotnaði, um að halda verðinu
uppi og jafnframt í hófi. Aftur á móti
virtist ríkja mikil hræösla hjá hverj-
um einstökum um sig. Afleiðingin
varð sú, að menn fóru að keppa
hver við annan. Þess munu hafa
orðið ekki svo fá dæmi, að síldar-
salarnir spiltu hver fyrir öðrum. —
Einn útgerðarmaður hjer norðan-
lands hafði frá því að segja, að
snemma á vertíðinni hafði hann
gert lauslegan samning við síldar-
kaupmann í Svíþjóð, um að selja
honum ákveðinn slatta af síld fyrir
ákveðið verð. En þegar til kom,
varð ekki af kaupunum. Siðar komst
hann að raun um, hver orsökin var.
Annar síldarsali hafði komistásnoð-
ir um þetta og farið til áðurnefnds
síldarkaupmanns og sagt honum, að
það væri hið mesta óráð, að eiga
nokkuð við hinn fyrnefnda síldar-
sala og hann sjálfur skyldí altaf
selja þessum kaupmanni sfna síld
5 kr. ódýrari, hvað sem hinn byðil
Fieiri dæmi mætti tína til af þessu
tægi, sem sýna, hvað það í raun og
veru er, sem hefir komið útgerðinni
á kaldan klaka. Með framleiðslu
þessa hefir; frá því fyrsta, verið leik-
ið hið djarfasta og óheilbrigðasta
teningskast. — Þess er dæmi, að
maður hjer í bænum hefir tekið upp
2000 kr., fyrir að ganga ofan á
Oddeyrartanga einn glaðan sól-
skinsmorgun, kaupa þar 100 tunn-
ur af síld af manni, nýkomnum að
Iandi og selja svo tunnurnar fáum
mfnútum síðar 20 krónum ^Býrarí
hverja tunnu. Menn hafa braskað
og selt og endurselt hver öðrum,
sprengt upp verðið, gengið svo
langt, sem einstaklingsgróðahyggjan
komst. Sumir hafa grætt, aðrir tap-
að, þegar þessi vitleysislegi hrá-
skinnsleikur hefir látið sér til skamtn-
ar verða. Og þeir menn, sem hafa
Ieikið sér að verðbreytingum, sem
hafa numið tugum króna á hverja
tunnu, menn, sem hafa hnekt hver
öðrum með undirboðum og kapp-
hlaupi, eða sprengt markaðinn með
glannalegum „spekúlationum", þeir
kenna nú 3 króna útflutningstollin-
um um allan ófarnaðinn og skrifa
hann á syndaregistur samvinnu-
manna.
Togararnir hafa á þessu ári legið
við land meira en venja er til.
Vegna dýrtiðar og fjárhagsörðug-
leika sendu togaraeigendur Alþingi
síðast erindi þess efnis, að sjá út-
gerðinni fyrir rekstursfjárláni erlend-
is og að létta af viðskiftahöftunum,
sem eftir þeirra skilningi átti að
vera allra meina bót, eins og á stóð.
En vonirnar, sem þeir gerðu sér um
þá lagfæringu, sem mundi stafa
Quðtaug }C. Xoaran
kenslukona
Sigurður J(r/sf/nsson
framkvtvmdastjóri
Blönduós Akureyri
af lausn innfiutningshaftanna, hafa
reynst tál og enginn maöur getur
um það sagt, hvort verðfallið hefði
komið nokkru seinna, en raun hefir
á orðið, þó innflutningshöftin hefði
staðið. Kaupfélögin og Landsverzl-
unin hafa jafnan átt forgöngu um
verðlækkun þá, sem stafað hefir af
fallandi verði á erlendum markaði.
Peirrar verðlækkunar hefði þjóðin
notið, hvort sem var.
Útgerðarmenn kenna kaupkröfum
verkafólksins um það að togaraút-
gerðin beri sig svo illa. Lausn inn-
flutningshaftanna átti að minka dýr-
tíðina í landinu og minni dýrtíð
gera fært að Iækka kröfurnar. En
eru kaupgjaldskröfurnar einkaorsök-
in? Einginn veit, nema sjálfir togara-
eigendurnir, hvenig útgerðin hefir í
raun og veru borið sig. Þess munu
þó vera dæmi, að togarafélag hefir
greitt 100% ársarð. Varla mun það
hafa verið eina félagið, sem bar
mikinn gróða úr býtum á þeim tím-
um. Það rís eðlilega upp sú spurn-
ing eftir hvaða reglum og stefnu-
miðum þessi atvinnuvegur sé rekinn.
Er hann rekinn með það fyrir aug-
um, að hann geti mætt skakkaföllum
og haldið þó nokkurnveginn í horfi,
veitt atvinnu o. s. frv ? Eða er það
einkatilgangur togaraeigenda að láta
stórgróðann ganga í súg annarlegra
fyrirtaskja og sjálfum sér til „vellyst-
inga," en láta kylfu ráða kasti hversu
fer um atvinnuveginn og skella síð-
an skuldinni á verkafólkið og á
Iöggjafarvaldið og heimta af því
hin og önnur bjargráð atvinnuveg-
inum til handa, þegar menn þykjast
sjá tap framundan ? Öneitanlega
bendir 100% útborgun á arði á
það, að meira sé hugsað um stundar-
gróðann heldur en framtfð atvinnu-
vegarins.
Meinsemdirnar, sem standa sum-
um greinum sjávarútvegarins fyrir
þrifum eru fólgnar í atvinnuveginum
sjálfum. Frumhvötin, sem á bak við
liggur, er gróðahyggja einstaklings-
ins. Togaraúlgerðin, þilskipaútgerðin
og síldarútgerðin eru ekki reknar sem
atvinnufyrirtœki fyrir almenning, heldur
sem grððafyrirtceki fyrir einstaka menn.
Meðan svo er, má altaf búast við