Dagur - 12.11.1921, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum laugard.
Kostar kr. 8.00 árgangurinn.
Gjalddagi fyrir 1. ágúst.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jóni Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112,
Innheimtuna annast ritstjórinn.
Akureyri, 12. nóvember 1921.
45. blað.
[E-L-D-F-Æ-R- A-V-E-R-Z-L-U-N.
Miklar birgðir af allskonar ofnum, elda-
vélum, þvoftapottum, ofnrörum, rörþnjám,
eldheldum leir o. fl. þessh. ávalt fyrrrliggj-
andi og selt með verksmiðjuverði.
Panfanir afgreiddar úf um land.
Jón Stefánsson.
Talsími 94. '2fcr- Akureyri.
Framtíðarúrrœði
í verkamálum.
Greinarlok.
Hungursneyð stendur fyrir dyrum
i Reykjavík. Aðalorsökin er sú að
atvinnuvegurinn, er gefur borginni
mestar tekjur, togaraútgerðin, er
stöðvaöur. Útgerðarmenn kenna um
dýrtíð og þar af Ieiðandi of háu
kaupgjaldi. Peir vilja lækka kaupið
um helming. Á útgerðinni hvfla
óhemju miklar skuldir, svo hugsan-
legt er, að hún sé nú alls ekki fær
um að gjalda hærra kaup. En orsök-
in, sem á bak við liggur, er óvar-
kárni útgerðarmanna í meðferð þess
mikla gróða, sem um skeið barst
þeim upp f hendur. Dæmi eru til
um útborgun á 100% arði. Gróða-
hyggjan og áhættugirnin lokkaði
þessa menn, til þess að Ieggja gróð-
ann í ný og ný skip og margskonar
annaö áhættubrask í stað þess, að
mynda öfluga tryggingarsjóöi á bak
við atvinnuveginn, þegar það var í
lófa Iagið.
Pessir tímar eru að vísu óvenju-
legir. Verðsveiflurnar í heiminum
eru meiri en dæmi eru til í manna-
minni. Fjárkreppan og ýmsir örðug-
leikar þröngva kosti allra manna.
En þó úr örðugleikunum greiðist
er óvarlegt að ætla, að þar með sé
öll hætta rokin burt af jörðunni. Sízt
er fyrir það vert að synja, að sams-
konar tímar endurtaki sig. Margir
spá því aö nálæg framtíð beri nýja
heimsstyrjöld i skauti sér. Misjafnt
árferði er næstum því handvfst. Slys
og óáran ber að höndum. Við höf-
um því ástæðu til að láta okkur
lærast af undangenginni reynslu og
vera við misjöfnu búnir
En dæmið um togaraútgerðina
er ekki einstætt. Atvinnuvegir okkar
yfir höfuð eru ekki við misjöfnu
búnir. Sjávarútvegurinn er að mestu
rekinn eins og gróðafyrirtæki ein-
stakra manna en ekki eins og at-
vinnufyrirtæki fyrir almenning. Pess-
vegna er trygging hans óvís og
komin undir framsýni og hófsemi
einstaklinga. Framsýnin er undir
skafti og blaði komin og hófsemin
er sjaldgæf, þegar gróöavonin blasir
við og samkepnin ýtir á eftir. Afleið-
ingin verður sú, að þegar gróðavonin
hverfur úr sýn þessara fáu manna
klappar neyðin á dyrnar hjá fjöld-
anum.
Fyrsta verulega tilraunin til þess
að tryggjaliag almennings eru sjóða-
myndanir samvinnufélaganna. Pað
er spor stigið í rétta átt en aðeins
of skamt, enn sem kotnið er. Stofn-
sjóðsupphæð á lögum samkv. að
takmarkast við ársúttekt einstakling-
anna. Hann orkar því að gera fé-
Iagsmenn sjálfstæða í viðskiftum og
síður háða lánveitendum, en stofn-
sjóöurinn verður ekki bakjarl at-
vinnuveganna sjálfra þegar illa blæs.
Þar þarf að koma til langtum öfl-
ugri trygging.
Síðustu tímar hafa hrundið okkur
inn í farveg þeirrar hagsmunabar-
áttu, sem hefir umrótað yfirborði
Evrópu. Við fylgjum kappsamlega
fram margauknum lífskjörum. Á-
hættubraskið hefir færst í aukana.
Öreigunum fjölgar og eitur stétta-
baráttunnar grípur um sig. Með nú-
verandi áframhaldi hljótum við að
komast langt út í þær ófærur, sem
nú eru að koma öörum þjóðum á
kné. Við gerum okkur meira og
meira háða umbyltingum veraldar-
innar og við verðum leiksoppur í
ölduróti þess hafs, sem er knúið
af misvindi mannlegra ástríðna.
Það er mikil þrekraun að stöðva
sig í hrapinu á brún neðsta hengi-
flugsins. En einmitt það þarf þjóðin
að gera. Við megurn ekki semja
okkur að siðum annara þjóða hvorki
í lífskröfum né atvinnuskipulagi.
Með þvf bjóðum við heim verk-
bönnum, verkföllum og öllum þeim
ófögnuðu, sem ofurkappsfullri sara-
kepni fylgir. Við þurfum að leita
að og knýja fram það skipulag sem
sameinar allra krafta í leitinni að al-
mennri hagsæld.
Stórinenni veraldarinnar standa
eins og börn frammi fyrir þeirri
gátu, hvernig mennirnir eigi að
fara að því, að lifa saman á jörðu
hér. Okkur er það ekki minni ráð-
gáta en öðrum. Ef til vill er lausnin
ekki jafn torfundin og hún virðist
vera. Þó við séum fáliöaðir og ekki
stórveldi, er ástæðulaust að örvænta
um það, að við getum fundið og
hagnýtt eitthvað, sem er áður óþekt
en mannkyninu gagnlegt. Einmitt
vegna þess að við erum ekki stór-
veldi gengur okkur betur að sjá út
yfir okkar viðfangsefni, skilja þau
út í æsar og halda þjóðskipulagi
okkar í skefjum. Petta getum við
þó því aðeins, að við séum ekki
haldnir af eftirhermusýki og undir-
Iægjuhætti fyrir veraldartízkunni.
í greinunum hér að framan hafa
verið dregnir örfáir frumdrættir í
kerfismyndun, sem ætti að geta
gert þjóðinni fært aö halda stöðugt
áfram að vinna, framleiða, tryggja
öllum lífvænleg kjör og búa saman
í þolanlegri eindrægni. Blaðinu er
ljóst að hér er einungis bent í áttina,
enda telur það ekki sitt hlutverk eða
meðfæri, að rannsaka hugmyndina
út í æsar í öllum einstökum atriðum.
Slíkt er verk heillar kynslóðar eða
margra kynslóða. Til glöggvunar
skulu hér að lokum dregin saman
helztu atriðin:
Af undangenginni reynslu má
álykta að atvinnuvegir þjóðarinnar
verði reknir roeð misjöfnum árangri.
Til þess ber margt, sem áður er
talið. Sú aðferö, sem nú tíðkast, að
láta framboð og eftirspurn ráða
kaupgjaldi eykur þetta misvægi og
gerir það stórhættulegt. •
Atvinnuvegirnir eru, kvað kaup-
gjaldið snertir, reknir sem blint
áhættuspil, þar sem kaupgjaldið er
ákveðið áður en víst veröur, hvað
atvinnuvegirnir eru færir um að
gjalda.
Sjávarútvegurinn er að mestu
rekinn sem gróðafyrirtæki einstakra
manna. Þessi víðtæka atvinnugrein
er því háð geðþótta einstaklinga og
áhættugirni þeirra. Geðþótti einstak-
linga er ekki næg atvinnutrygging
fyrir almenning. Atvinna og lífsbjörg
fjöldans er á þann hátt stofnað í
tvísýnu.
Þegar gróðavonin blasir við vex
eftirspurnin eftir verkafólki. Atvinnu-
vegirnir keppa um vinnukraftinn.
Þetta kapp og kaupgjaldstilboð hafa
við ekkert að styðjast nema góðar
vonir og ditfsku einstakra manna.
Sú hætta blasir þar við, að kaup-
gjald hækki langt úr hófi fram.
Hækki kaupgjald langt úr hófi
fram, kemur það niður á atvinnu-
vegunum. Þetta orsakar bakfall þeirra
og jafnvel meiri og minni stöðvum.
Eftirspurn verkafólks þverr, kaup-
gjald lækkar og er þrýst niður fyrir
lífvænlegt lágmark. Þá hefst baráttan
milli atvinnurekenda og verkalýðs,
verkbönn og verkföll skiftast á.
Árangur þeirrar baráttu verða ekki
annað en bráðabirgðaúrlausnir um
smávægileg atriði, efnalegt tjón og
aukin úlfúð. Alt af barist og deilt
Hérm eð tilkynnist vinum og
vandamönnum að móðir mín,
Vilhelmína Pálsdóttir, sem
andaðist á Vopnafirði 29. f. m.
verður flutt hingað tii greftr-
unar. jarðarförin er ákveðin
að forfallalausu þ. 16. þ. m.
og hefst kl. 1 e. h. frá heimili
mínu.
Kransar eru afbeðnir.
Fyrir mína hönd og fjarver-
andi ættingja.
Akureyri, 11. nóvember 1921.
Hailg:r. Einarsson.
um yfirborðsatriði en kjarni málsins
liggur óhreyfður.
Úr því svo vill til, að hér á Iandi
hefir myndast það, sem kallað er
þjóðfélag, er réttmætt að gera félags-
legar kröfur á hendur öllum einstak-
lingum. Það er ekki einhlítt, að
menn hlaupi saman í hópa, sem slá
hring um einhæf hagsmunaatriði
og takmörkuð stefnumið og að þeir
hópar eigi svo í illdeilum og tog-
streitu sín á milli. Það er eins og
ef önnur höndin á mannslíkanum
gerði uppreist á móti hinni. Ef hér
á að heita og vera þjóðfélag, verður
þjóðin öll að standa saman með
það aíísherjar stefnumið fyrir augum,
að efla almenna hagsæld og almenna
menningu. Þetta fæst ekki á annan
hátt, en að allir atvinnuvegir þjóðar-
innar og um leið allir einstaklingar
gangi saroan í einskonar bandalag
hver öðrum til stuðnings f stað þess
að dreifast og vera hver öðrum til
hnekkis. Byrði þjóðarinnar þarf að
hvíla á einum og sérhverjum.
Framboð og eftirspurn má ekki
lerigur ráða kaupgjaldi. Verkamann-
inn má ekki setja á bekk með leigu-
dýrum eða leiguvélum. Hann þarf
eins og aðrir að eiga alt sitt »undir
sól og regni;* hlutur hans að vera
kominn undir þjóðarvelgengninni,
ábyrgðin að hvíla líka á hans herð-
um. Kaupgjald þarf aö ákveða eftir
á, eftir sönnu verðgildi vinnunnar
á hverjum tíma.
Atvinnuvegina þarf að tryggja
það er Iífsskilyrði allra jafnt. Þeir
mega því aldrei taka sér um of
nærri kaupgjaldið.
Verkalýðinn þarf sömuleiðis að
tryggja. Þessvegna þarf að efna til
öflugs sjóðs, sem beri skakkaföllin.
Hann verður varasjóður atvinnu-
veganna, því hann léttir undir með
þeim það skylduhlutverk, að sjá
alþjóð borgið.