Dagur - 12.11.1921, Blaðsíða 3

45. tbK
DAOUR
179
tnenskubrautinni, vegna akýringSrinn-
ar.
Á hina réttu skýringu hefir áður
verið drepið. Skrif B. K. var fri upp-
hafi óhasft til birtingar f nokkru blaði,
en við því var ekki séð, fyr en í óefni
var komið. Þá er þetta rá5 gripið, í
stað þess að sparka f B. K. opinber-
lega. En f þyrþey hefir B. K. orðið
að sætta sig við að taka á móti frá-
vfsun og áminningu frá þeim, sem
hafa ekki nema lítið af ritmenskuhæfi-
leikum til að bera. En lengi getur
vont versnað. Skap B. K. er eins og
vilt náttórusfl, sem leikur skefjalaust.
Ritgerðir hans eru eins og >hráefni*
sem vcrða í höudum ofstopaas að
frámunanlegum óskapnaði. Þetta hafa
leseudurnir átt að nota sér eins og
unna vöru. Það hefir nú gengið eins
og raun ber vitni um.
Tveir menn eru brjóstumkennanleg-
ir f sambandi við þetta mái.fyrir utan
Benjamín sjálfan. Annar er Björu L<n-
dal, fyrir að vera þannig óverðskuld-
að gerður að pfslarvotti og átrúnað-
goði f senn og eiga hlut sinn f mis-
lögðum höndum Benjamfns. Þvílfk
frammistaða gerir hvern málstað tor-
tryggilegan og óvinsælan og skjólstæð-
inginn að undri. Hinn maðurinn er
faðir piltsins fyrir að hafa svo ger-
samlega mishcpnast uppeldið á þess-
um syni.
Grátstafurinn.
Ritstjóri ísl. er í 52. tbl. blaðsins með
grátstafinn f hálsinum, en getur ekki
grátið, vegna þess að bölið, sem stjórn-
ir kaupfélaganna eru að leiða yfir
þjóðina, er frá hans sjónarmiði þyngra
en táruip taki. (Sbr. niðurl. greinar-
innar: »Tákn tfmanna*).
Það er ekki f fyrsta skifti sem
þessi valinkunni sæmdarmaður tekur
sér nærri hlutskifti almennings. Meðal
annars sézt það á grein um ketsölu
K. E. f sama tbl.
Það sem f þetta skifti böglast fyrir
brjóstinu á ritstjóranum er óvissan i
viðskiftalífinu; ekki óvissan um hans
eigin efnahag, skuldir óg skil, heldur
óvissa bænda um það, hvernig hagur
þeirra standi hjá kaupfélögunum. Hann
segir, að það sé tákn tfmanna, að
enginn viti með vissu um hag sinn.
Telur hann kaupfélögin eiga á þessu
höfuðsök. Þau áætli verð afurðanna
og bændur fái eigi verðið inn f reikn-
inga sfna fyr en alt er seit. Hann
skorar þvf á kaupfélögin, »að afnema
sjálfskuldarábyrgðina og kappkosta
að fá ákveðið verð á seldar afurðir
sem fyrst* og gera hreinlega upp,
eins og lög þeirra mæla fyrir.«
Með orðunum »að fá ákveðið verð
sem fyrst* á ritstj. lfklega við það,
að kaupfél. eigi að ákveða verðið, og
gera hreinlega upp um hver áramót.
Hann mótmælir þvf sennilega ekki,
að kaupfélögin reyni jafnan að fá
sem fyrst ákveðið verð. Við söluna
er alt af lögð áherzla á tvent; að
selja sem fyrst og gegn sem hæstu
verði.
* Leturbreyting mfn. Ritstj.
En lög félaganna mæla ekki svo
fyrir að verðið skuli ákveðið heldur
ácetlað. Áætlunarverð er óhjákvæmi-
legt f félagi, sem undirgengst að skila
öllu verðinu að lokum.. Áskorun rit-
stj. er því ekki annnð en tillaga um
að leggja niður samvinnufélögin og
breyta þeim f verzlunarfélög með
takmarkaðri ábyrgð. Þetta er tillaga
Björns Lfndal. Hún er hér aðeins
borin fram f hálum og yfirskinslegum
orðatiltækjum. Á þetta bendir hin
tillagan, að afnema sjálfskuldarábyrgð-
ina. Svo mentaður maður í viðskifta-
málum, sem ritstj. þykist sennilega
vera (sbr. digurmæli hans um ment-
unarskort annara ritstj. f þeim mál-
um) hlýtur að vita, að félagsskapur,
sem undirgengsl að skila öllum ágóð-
anum nema bráðnauðsynlegum vara-
sjóði, getur ekki tekið á sig áhætt-
una. Það er þessvegna Ijóst að tillaga
ritstj er sú, að leggja niður samvinnu-
félögin f landinu. En hvað það er,
sem hann ætlast til að komi f stað-
inn, lofar hann f greininni að útskýra
sfðar meir.
Dagur getur verið á sama máli um
það, að óvissan f viðskiftalífinu sé
mikið mein. En sú óvissa er komin
frá utanaðkomandi og óviðráðanlegum
orsökum. Áætlunarverð geigar frá
raunverulegu verði, vegna þess að
verðbylgjurnar á heimsmarkaðinum rfsa
og falla orsakaðar af fjárkreppu, at-
vinnuteppum, gengismismun gjaldeyris
o. fl. Ábati eða halli, sem kemur fram
á reikningum manna, frá þvf sem
áætlað hefir verið, eru afleiðingar
þeirrar óvissu, sem nú rfkir um heim
allan. En að áætlunaraðferðin eitri við-
Ekiftalffið á þann hátt, sem ritstj. ísl.
lætur f veðri vaka, eru öfgar, sem
slegið er fram, til þess að finna sér
til einhverja tyllisök á hendur sam-
vinnufélögunum.
Óvissa bænda um það, hvernig hagur
þeirra stendnr hjá kaupfélögunum, er
ekki eins mikil og ritstj. lætur af. Sfzt
hafa þeir ástæðu til að falla f andvara-
leysi og gera sér um of glæsilegar
vonir. Stjórnir og framkvæmdarstjórar
kaupfélaganna eru þeir einu f fslenzkri
verzlunarstétt, sem hvetja almenning
til gætni og sparsemi. Því er öðruvísi
farið um kaupmenn. Þeir verzla á
eigin ábyrgð og með eigin hagnaðar-
von fyrir augum. Þeir leggja því mikla
áherzlu á að ýta út f almenning öllum
vörum, sem nöfaum tjáir að nefna,
þörfum og óþörfum. Óþörfu vörurnar
þola mesta álagningu; þessvegna er
mestur slægur í, að koma þeim út,
fyrir þá kaupmenn, sem hugsa ein-
ungis um sjálfs sfn hag. En þvf skyldu
þeir ekki hugsa um sjálf sfn hag, úr
þvf þeir bera áhættuna? Hættan, sem
almennum efnahag stafar af verzlunar-
fyrirkomulagi kaupmanna, er þvf langt-
um meiri, þegar til lengdar lætur.
Ritstj. ísl. er óþreytandi að lofa
kaupmenskuna fyrir það, að henni sé
engin áhætta samfara fyrir almenning.
Kaupmennirnir taki á sig tapið sjálfir.
í 53. tbl. er hann enn með þetta.
Hann segir: »Kaupmennirnir og út-
vegsmennirnir bera sjálfir áhættuna,
ef illa fer.« Á almenningur þá ekkert
á hættu þegar atvinnuvegi er siglt f
strand eins og togaraútgerðinni núna.
Jú, hann á atvinnu sína í hættu og
lífsbjörg eins og nú er því raiður
komið á daginn. Á almenningur ekkert
á hættu, ef látlaust er haldið áfram,
að flytja allskonar óþarfa inn í Iandið
og skuldir við útlönd stöðugt auknar ?
Jú, hánn á f hættu alla viðreisnarvon,
fullveldi rfkisins og sjálfsforræði f
fjármálum.
Kaupmenn taka á sig tapið, þeir
bcra áhætluna, segir rltstj. ísl. Jú,
þeir gera það, blessaðir. En hvað
hefir þjóðin þurft að borga þeim fyrir
það? Sumt af áiagningu kaupmanna
hefir verið eðlilegur verzlunarkostnaður
en sumt hefir verið gjald tekið af
almenningi til tryggingar gegn áhætt-
unni. í þenna áhættusjóð kaupmanna
hefir fslenzkur almenningur frá önd-
verðu goldið ómældar upphæðir eink-
um á selstöðuverzlana og einokunar-
tfmunum. Það er þvf íslenzkur almenn-
ingur, sem ber áhættuna við kaup-
mannsverzlunina og kaupraennirnir taka
ekki á sig neitt tap, það er fé almenn-
ings, sem haft er til tryggingar og
tapast, þegar illa fer, það fé, sem
»lagt er á« fram yfir eðlilegan og
sjálfssagðan verzlunarkostnað.
Að lokum skal hér bent á samræmið
í kenningum ritstjóra ísl. í grein þeirri
sem hér ræðir um, vex honum í augum
óvissan bændanna og vill þvf að
kaupfélögin ákveði t. d. ketverðið
strax, svo bændur viti, hvar þeir eru
staddir. En í annari ritstjórnargrein f
sama tbl. um ketsölu K. E. í bænum
heimtar hann, að erlent markaðsverð
ráði verðinu á keti þvf, sem fél. selur
utanfélagsmönnum. Félagið á samkv.
því að haga sér gagnvart félagsmönn-
um eins og það væri kaupmaður en
eins og strangasta samvinnufélag gagn-
vart utanféiagsmönnum.
Af slfkri framkomu verður ekki
annað ráðið, en að ritstj. sé skoðana-
laus vindhani, sem sé nógu talhlýðinn,
til þess að Ijá nafn sitt hverskonar
ósamstæðum kenningagraut, sem í
hann er látinn, einkum ef hann hefir
von um, að það gæti orðið samvinnu-
félögum bænda til miska. Ólfklegt er
að tilfinningar hans kólni, svo að hann
nái að gráta yfir óförum almennings,
meðan hann umgengst þá heitu ætt-
jarðarvini og hollvætti almennings,
sem nú eru hans leiðarljós. Það er
von að honum renni til rifja, að al-
menningur þurfi að borga kr. 1.60
fyrir ket hjá K. E. þégar ketið fekst
fyrir kr. 1.75 hjá Höepfner. Honum
hefði -sjálfsagt þótt það nær, að al-
menningur hefði yfirleitt borgað þessa
aura f áhættusjóð Höepfnersverzlunar,
þar sem mönnum stendur til boða að
tryggja sig til lífstfðar.
Ritfregn.
Margeir Jónsson: Tor-
skilin bœjanöfn í
Skagafjarðarsýslu.
Prentsmiðja Odds
Björnssónar, Akur-
eyri 1921.
Ritlingur þessi er aukin og endur-
bætt sérprentun úr íslendingi s. I. ár.
Höf. tekur alls fyrir 24 torskilinn
bæjanöfn og leitast við að skýra þau.
Eru útskýringar hans flestar senni-
legar enda studdar af sögulegum og
málsögulegum tilvitnunum. Er fjarri
því að til verksins sé kastað höndum,
heldur leyst af hendi með vfsindalegri
vandvirkni. Sumar skýriagar höf. eru
þó ekki sannfærandi. Skal þar til
nefna skýringarnar á nöfnunum Krit-
hóll sem hann telur eiga að vera
Kryddhóll og Kúskerpi. Fleira mætti
telja vafasamt Ea yfir höfuð er ritl-
ingur þessi fróðlegur og hefir inni að
halda mikið af getspeki og glögg-
skygni.
Guðm. skáld Friðjónsson hefir í
ritgerð í íslendingi gert aths. við
skýringu höf. á nafninu Hringver.
Hallast Guðm. helst að þeirri skoðun
að ver muni meðal annars þýða engja-
lendi og skýrskotar til Ljósvetninga-
sögu. Höf. virðist aftur á móti hallast
að þeirri skoðun, að orðið sé dregið
af sögninni verja, (Sbr. Hringvers-
hvilt á Tjörnesi). Guðm. álítur orðið
myndað af sögninni vera. (Sbr. Engja-
lendi, þar sem menn dvelja um
stundar sakir). Tilgáta Guðm. er
s> nnilegust að undanskiiinni engja-
lendistilgátunni. Á þetta benda nöfain
Eyvindaiver og Álftaver á fjöllum uppi.
Engjalendistilgátan getur ekki komið
þar til mála og nöfnin virðast ótvírætt
benda á dvalarstað Eyvindar og álft-
anna.
. Ýms skilyrði bresta, enda skortir
rúm, til þess að geta dæmt um rit
þetta hér í blaðinu. En ritið er tals-
vert merkilegt og vel frá þvf gengið.
Úr öllum áttum.
Eyjafjaröarárbrúin. Fyrir um
hálfum mánuði sfðan var endanlega
ákveðið að láta byggja brúna næsta
ár, en f fyrradag kom sfmskeyti, sem
tilkynti, að nú væri tekin endanleg
ákvörðun um að láta ekki byggja
brúna næsta ár. Svo fór um sjóferð
þá. Þá gefst að minsta kosti tfmi til
að athuga Leirugarðsmálið.
Dánardægur. Látin er á Vopna-
firði 29. f. m., frú Vilhelmfna Pálsdótt-
ir, móðir Hallgr. Einarssonar mynda-
smiðs hér f bænum. Jarðarförin fer
fram hér á Akureyri og er hún aug-
lýst hér fremst f blaðinu.
Berklavarnalögin. Stjómin iagði
fyrir sfðasta þing lög um varnir gegn
berklaveiki. Varð um það hörð rimma,
hvort lögin skyldu þegar drifin yfir
þjóðina eða þvf skotið á frest og
málinu vfsað tii umsagna sýslunefnda
og bæjarstjórna. Var hinu sfðarnefnda
haldið fram á þeim grundvelli að fjár-
hags og framkvæmdahlið málsins þyrfti
ekki sfður undirbúning en sú læknis-
fræðilega. Þessari skynsamlegu tillögu
var hafnað af þinginu og lögin gengu
fram. Afleiðingin er sú að við höfum
nú eignast enn einn stóran lagabálk
á pappfrnum, sem engin tök eru á
að framfylgja hvorki nú eða um yfir-
sjáanlegan tfma. Hversu lengi verður
sjálfsvirðingu þjóðarinnar stofnað í
hættu með þesskonar lagasetningum
sem hvorki fyigir aðstaða né heldur
viðleitni, til þess að fylgja fram?
Verður sfðar minst á þetta mál hér f
blaðinu.