Dagur - 22.06.1922, Blaðsíða 3

25. tbl.
DAOUR
87
Nýmóðins Dömu og
Telpu Golftreyjur
Drengjapeysur
og allskonar
WT NÆRFÖT TW
nýkomið í stóru úrvali til
Baldvin Ryel.
þær vinni sér almenningshylli. Kirkju-
saga þessi er ætluð dönskum lesend-
um aðallega og þv( skrifuð á danska
tungu,* enda er hún að mestu samin
upp úr fyrirlestrum, er höf. héit við
Hafnarháskóla haustið 1919. Óefað á
þó bókin erindi einnig til íslendinga,
þó ekki væri af öðrum ástæðum en
þeim, að hún færir lesendunum meiri
fróðleik um þessi efni en kostur er á
í nokkru öðru riti. Sagan er rakin
með dæmafárri nákvæmni alt frá Ög-
mundi Pálssyni og Jóni Arasyni niður
til vorra daga. Þó virðist nokkru
fljótar yfir söguna farið þegar kemur
fram á 19. öidina og svo lauslega er
drepið á sfðustu áratugina, að vafa-
laust hefði það verið betur ógert, því
ókunnugir lesendur geta með engu
móti fengið rétta hugmynd um and-
legar stefnur innan þjóðkirkjunnar ís-
lenzku nú á dögum af þvf, sem þarna
er sagt. Bót er þó f máli, að bók
Þórðar Tómassonar, sem áður var
nefnd, bætir þar nokkuð úr skák að
sumu leyti.
Meira.
A víðavangi.
Sfaka (aðsend.)
Vart mun finnast verri þvæla
né viðbjóðslegra orðalag,
en þegar munninn er að skæla
íslendingur framan f Dag.
27
Búskapur Jónasar. Það er heim-
skra manna siður, að verða því gleið-
myntari, sem þeir verða berari að
ósannindum. Sterkasta hlið Gunnl. —
litla — Tryggva Jónssonar er þessi
óbilandi staðfesta í ósannindunum. í
25. tbl. segir hann að Jón Jóhannsson
f Holtakoti eigi óskiftan heiðurinn af
Hrifluáveitunni. Jónas hafi þar engan
hlut átt að. Nú verður að skora á
þennan blaðamenskuaumingja, að sanna
orð sfn á þann hátt, að úívega um
þetía vottorð frá Jðni Jóhannssyni og
birta það. Vonandi finst honum þetta
vera sanngjörn krafa. Geti hann ekki
aflað þessa vottorðs verður, að álfta
hann beran að vfsvitandi ósannindum.
Óvandaður ritháftur. Það hefir
verið kallaður óvandaður ritháttur, að
slfta setningar út úr samhengi málsins,
til þess að viiia almenningi sýn. Það
hefir verið kallað alt í senn: Ódrengi-
legur vopnaburður gegn andstæðingi,
fölsun gerð, til að gabba almenning
og vesalmannleg auglýsing þess, er
beitir slfkri aðferð, um að hann sé
ófær, til að standa fyrir sfnu máli.
Það hefir verið álitið að þessi aðferð
væri nógu lág og lftilmótleg fyrir
hvaða andlegan og siðferðislegan ves-
aling sem væri. í þvf hefir almennings-
álitinu skjátlast. Gunnl. — litla —
Tryggva nægir ekki þetta. Hans rétta
hilla er neðan við það sem hingað til
hefir verið kallað vansæmi f blaða-
mensku og ritdeilum. Hann slítur
sundur setningar \ kubbar af þeim eða
sleppir úr orðum, til þess að geta
gert úr þeim fjarstæðu. í sfðasta blaði
ísl. tekur hann eina setningu úr grein
um Jónas frá Hriflu og misþyrmir henni
á þenna hátt á tveim itöðum f blað-
inu. Engum meðalmanni er unt að
gera sér f hugarlund, hvaða aðferð
svona sál kann að geta upphugsað,
til að beita f blaðamenskunni. En lfk-
lega kemur það smátt og smátt í ljós.
Hversu lengi ? Þegar núverandi
ritstj. ísl. tók viðblaðinu, gaf hann út
auglýsingu um sjálfan sig. Hann sagði
sem satt var, að hann væri nýkominn
úr annari heimsálfu og því ekki svo
kunnugur mönnum og málefnum sem
skyldi. Um skoðanaleysi sitt sagði
hann ekkert, sem er þó eðlileg afleið-
ing ókunnleikans. Hann mæitist því
til þeas við almenning, að sér yrði
fyrirgefið það, sem sér kynni að verða
á fyrst í stað. En jaínframt vonaði
hann, að þegar fram i sœkti, þyrfti
þess ekki með. Eins og sýnt hefir verið
fram á hér í blaðinu, hefir honum
orðið það á oftar en einu sinni, að
segja ýmislegt, sem hann getur ekki
staðið við og þorir ekki að gera neina
tilraun í þá átt. Nú stendur almenn-
ingur mjög illa að vfgi, til þess að
skera úr því, hvort eigi að fyrirgefa
eða ekki. Þessvegna er það áríðandi,
að ritstj. ísl. gefi út aðra auglýsingu,
þar sem fram sé tekið, hvenær al-
menningur eigi að hætta að lfta á
hann eins og óvita, sem ekkert mark
sé takandi á; hvenær hann þykist
vera búinn að afla sér þeirrar þekk-
ingar, sem hann hyggur að gefi sér
rétt, til að taka til máls um opinber
mál, svo að það sé tekið til greina,
hvenær eigi að hætta að fyrirgefa af
þeim ástæðum, sem hann hefir sjálíur
tekið fram. Spurningin, sem fyrir liggur
er að vfsu ekki tiltakanlega mikilsverð
en þó ekki einskisverð fyrir aðstand-
endur íslendings. Hún er þessi:
Hvenaer verður ritstj. Isl. fullveðjá
blaðamaður? Vegna áðurnefndrar aug-
lýsingar er það óhjákvæmilegt fyrir
ritstj. íslendings, að segja til, hvenær
hann þykist vera þvf vaxinn, að bera
ábyrgð á orðum sínum.
Um 2000 pör
Herra- og Dömusokka
úr ull, ísgami og bómull.
Röndóttir dömusokkar, mjög góð
teg., á kr. 1.75 parið,
nýkomið til
Baldvin Ryel.
rnr HESTA/ÁRN,
L/ÁIR, L/ÁBLÖÐ,
^.3 BRÝNI,
Klöppunarsieðjar
er ódýrast hjá
Hallgrími járnsmið.
Skuldir Sambandsins „>Dagur<
sagði nýlega, að skuldir S. í. S. næmu
sem svaraði einu gemlingsverði á
hvern Sambandsmeðlim. Hallgr, Krist-
insson segir þær að meðaltaii nema
einu kýrverði. — Ekki er munurinn
mikill." ísl. 25. tbl. Enn verður að
skora á Gunnl. — litla — Tryggva
að standa við orð sín og benda á
hvar slík ummœli standa í Degi, ella
heita ragmenni. Lesendum Dags mun
skiljast, að slfk persóna sem Gunnl.
Tryggvi er í bláðamenskunni, er full
afsökun fyrir þvf, að íslendingur sé
framvegis ekki að jafnaði virtur viðlits,
meðan sá maður situr þar við stýrið,
sem virðist vera gersamlega sama um,
hvort hann fer með satt mál eða
logið. ísl. og Tryggvi eiga sammerkt
með sumum sjúkdómum, sem batna
þá helzt, er þeir gleymast.
29
Á þessum tímum réðu danskir kaupmenn al-
gerlega yfir allri verzlunJslands og hirtu aðeins um
að græða sem mest fé. Hitt hugsuðu þeirsjaldan um,
að sjá landinu fyrír nægilegum vörum. Vöruverðinu
réðu þeir sjálfir, því engin var samkeppnin, og
ekkert vald var til, sem gæti haft hemil á þeim.
En öll verzlun var þunglamalega rekin og breyt-
ingarnar á verðinu á hinum ýmsu vörutegundum
urðu ekki stórfenglegar fyr en ógnarárið 1846 — 7.
Þetta ár var ársæld mikil á íslandi, en þó lá
við sjálft, að mannfellir yrði í mörgum héröðum
landsins vorið 1847. Orsökin til þessa kom utan
úr heimi.
Árið 1846 var afnuininri í Englandi tollur, sem
um langan aldur hafði hvílt á innfluttri kornvöru.
Uppskerubrestur hafði knúð enska þingið til þess
að fella tollinn burtu og nú keyptu Englendingar
mestan hluta af þvf korni, sem var á heitnsmark-
aðinum. Þetta leiddi af sér ákaflega mikla verð-
hækkun á korni og í svipinn komust öll verzl-
unarmál álfunnar á ringulreið, en hvergi urðu
þó afleiðingarnar verri en á Islandi.
Hinir dönsku kaupmenn, urðu hræddir við
þessa verðbyttingu og hugsuðu sér þó, að þeir
skyldu ekki tapa og með fyrstu skipum, sem til
íslands fóru 1847 sendu þeir skipanir um, að
hækka ákaflega verð á þeim vörum, sem lágu
fyrir á verzlunarstöðunuin. Þannig var rúgur
seldur á 16 ríkisdali tunnan á Akureyri vorið
1847. Og þetta voru leyfar af því, sem flutt
hafði verið inn haustinu áður og kostaði þá tæpa
8 Rbd. Bankabygg steig úr 0 dölum upp í 18 — 20
fyrir að liggja yfir veturinn í vöruskemmum
kaupmanna á Akureyri. Yfirleitt má segja að
flestar útlendar vörur hækkuðu um 100% eða
ineira á þessu ári, en íslenzkar afurðir stigu lítið
í verði og suT-.ar enda alls ekkert.1)
Rað er auðskilið að verzlunarskuldir bænda
hlutu að vaxa í svona ári, en þó var það furðulega
lítið. Fólkið gat ekki keypt útlendu vöruna, það
sparaði og svalt. Sýslumaður segir í bréfi til
stjórnarinnar, um vorið, að fólk kaupi alls ekki
útlenda vöru, því hún sé svo dýr, að það geti
það ekki, en lifi eingöngu á fiski og kjöti og
sé víða sultur og mestu bágindi.
Ekkert hvetur undirokaða þjóð eins til upp-
reisnar og ef kúgararnir hrekja hana fjárhagslega.
Hollendingar þoldu að Spánverjar brendu hundruð
’af þeirra beztu mönnum fyrir trúarsakir, en þegar
þeir lögðu nýja og þunga skatta á Hollendinga
þá varð það ekki þolað og hið hollenska frelsis-
stríð hófst árið 1571. Líkt skeði hjá oss íslend-
ingum, þótt í smærri stíl væri. Fólkið fylltist
gremju yfir hinum dönsku kaupmönnum og þeim
var kent um allt illt. Retta erfiða ár 1847 varð
einmitt til þess að vekja þjóðina af svefni og fékk
‘) Það var, sagt að tunnan af bankabyggi hefði kost-
að 100 pund af góðri, hvítri vorull og á- sumum
hinum verstu höfnum, til daemis Skagaströnd,
Raufarhöfn og Vopnafirði var hún jafnvel dýrari.
Það hefir því ekki verið auðvelt fyrir bændurna,
að láta innleggið hrðkkva fyrir úttektinni,
meiru áorkað en margar stjórnmálaræður og rit-
gerðir hefðu getað gert. Verður sagt nánar frá
því í næsta kaíla.
Nú voru þegar farnar að heyrast háværar raddir
um að nauðsynlegt væri að verzlunin væri gefin
frjáls við allar þjóðir, eða að minsta kosti við
Norðurlandabúa. Hinn æðsti fulltrúi stjórnarinnar
dönsku í Eyjafirði leit öðruvísi á það mál. Þegar
stjórnin leitaði umsagnar hans, skrifar Grímur
Jónsson amtmaður á Möðruvöllum til Rentu-
kammersins á þessa leið. Bréfið er dagsett þann
5. október 1847 »VerzIunin hefir verið ágæt
(fortrinlig) í sumar . . . Undirritaður hefir þá
skoðun, að það yrði engan veginn til gagns fyrir
Iandið ef verzlunin yrði gefin frjáls, annaðhvort
alveg eða við vissar þjóðir. Amtið lítur líka svo
á, sem það sé ómögulegt og óframkvæmanlegt.«
Svo mörg eru þessi orð. Rað er næsta undar-
legt og því nær óskiljanlegt, að amtmaður skyldi
geta skrifað þannig, á þessu ári, þegar agnúar
dönsku verzlunarinnar voru bersýnilegri, en þeir
höfðu verið um langan tíma. En amtmaður var
ærið danskur í anda og andvígur öllum frelsis-
hreyfingum, þó hann hinsvegar væri greindur
maáur og mikilhæfur í ýmsum greinum. Enda
varð þessi mótstaða hans gegn kröfum tímans,
til þess að hann glataði öllum vinsældum sínura
hin síðustu ár æfinnar.