Dagur - 05.10.1922, Blaðsíða 2

130
DAOUR
40. tbl.
Eins og áður er greint, stóð hagur
bænda við árslok 1919 með blóma.
Yfirleitt höfðu menn staðið vel f skil-
um og sumir áttu allmiklar innieignir.
Ekkert benti á yfirvofandi hættu. Þá
heyrðist ekki samábyrgðarflækja nefnd
á nafn né skuldaveizlun. Samt sem
áður hefðu framkvæmdastjórar sam-
vinnuféiaganna átt, samkv. kröfu B.
Kr., að brjóta þá viðskiftareglu, sem
hefir verið og er énn óhjákvæmileg f
fslenzkri verzlun, vegna verzlunarað-
stöðu, veltufjárskorts og lánstofnana-
leysis. Þeir hefðu átt að þvernelta
bœndum um lán. Og þeir hefðu átt að
neita jafn harðvítugtega, þó við lœgi,
eins og raun var á, kollfellir á búfé
bænda á stórum svœðum á landinu
Spurningarnar, sem krefjast verður
að B. Kr. svari eða kyngi niður ásök-
unum sínum og fullyrðingum að öðr-
um kosti, eru þessar:
Sá B. Kr. með öllu sfnu kaup-
mannsviti og sinni verzlunarþekkingu,
sem hann gumar svo mikið af, fyrir f
árslok 1919, hvernig fara mundi?
Hafi hann séð það, hví hóf hann
ekki upp sfna spámannsrödd yfir
þessa vesælu og skammsýnu þjóð?
Hafi hann ekki séð lengra nefi sfnu
fremur enn aðrir, hví gerir hann þá
kröfu til samvinnufélaganna um, að
þau hefðu átt að neita góðum skila-
mönnum um verzlunarlán, jafnvel til
að bjarga bústofni manna frá hordauða?
Hvert áttu bændur að leita fyrir
sér um peningalán, til þess að greiða
með lffsnauðsynjar sfnar, sem á þessu
ári urðu óveujulega miklar og btýnar?
Áður en B Kr. mátti leyfa sér að
varpa fram áður nefndri ásökun, var
honum skylt að svara þessum spurn-
ingum. Maður eins og hann, með þekt
nafn, mátti ekki leyfa sér að bera
frám slfkar staðhæfingar, að skuldir
bænda væru verzlunarstefnu samvinnu-
félaganna að kenna, án þess að benda
Ijóslega á, að þau befðu getað farið
öðruvfsi að, eins og á stóð.
Það er fyrirfram vitanlegt að B Kr.
getur ekki svarað þessum spurningum
á þann hátt, að málstaður hans styrkist
við það. Sannindi þessa máls eru
hverjum hugsandi sveitadreng Ijós. Þau
sannindi ganga f berhögg við stað-
hæfingar B. Kr. og stimpia hann sem
opinberan blekkingamann. Öllum er
Ijóst, að eins og á stóð, þegar ein-
stökum bændum var hvergi unt að fá
peningalán til verzlunarþarfa, en fellir
ógnaði á aðra uönd, var samvinnu-
félögunum ekki einungis vítalaust, að
lána þeim mönnum, sem að þeim tfma
höfðu staðið f fullum skilum, heldur
var þeim það skylt.
Símskeyti.
Reykjavfk, 4. október.
Eftir ósigrana við Tyrki gerðu
Grikkir uppreisn. Ráku Con-
stantin konung frá völdum og
er hann á leið til Ameríku.
Georg prins tekur við völdum.
Tólf herforingjar mynda bráða-
birgðastjórn. Venizelos kvað
ekki vilja ráðherravöld, en vera
yfir sendiherrum Grikkja erlendis.
Tyrkir sækja meira og meira
frarh yfir hlutlausa beltið. Bretar
una pví illa. Serbar albúnir til
ófriðar. Sumir telja stórnarbylt-
ingu þar og konung myrtan.
Hlutabréf Landmandsbankans
seljast manna milli á 15 krónur
1000 krónurnar.
Fréttaritari Dags.
íslenzk iðnaðarviðleitni.
(Framh.)
Skinnaverkun.
Nú sem stendur eru því nær allar
gærur, sem út eru fluttar, saltaðar,
bundnar saman í bögla og síðan
flattar út óhreinar og illa til reika,
eins og mjög verðlftil hrávara. Stund-
um spillast þær í geymslu og flutn-
ingi og verða ónýtar. Á þessu þarf
vitanlega að verða breyting og svo
virðist sem einna auðveldast ætti að
geta verið, að koma þeirri breytingu
til leiðar. Vel verkuð skinn verða altaf
meira og minna útgengileg vara f
heiminum, auk þess, sem við sjálfir
ættum að geta hagnýtt skinnin miklu
meira en nú er gert í landinu sjálfu.
Og verkun skinnanr.a ætti ekki að
verða svo ýkja kostnaðarsöm, ef hún
væri rekin í stórum stíl og með ráð-
deild.
Fyrir tveim árum byrjaði ungur
maður hér á Akureyri, Haraldur
Guðnason að nafni, skinnaverkun hér
á staðnum og hefir hann góðfúslega
gefið blaðinu eftirfarandi upplýsingar
um fyiirtækið:
Sfðan hann byrjaði, hefir hann verk-
að alls um 3000 gærur. Meiri hlut-
ann af skinnum þessum hefir hann
sútað með ullinni á (hvftsútað). Þau
skinn eru hin fegursta vara. Hinn
hlutann hefir hann »garvað* og eru
þau útlítandi sem venjuleg skinn til
söðlasmfðis, bæði svört og gul. Skinn-
in hafa selst vel og aðallega til út-
landa og einkum til Danmerkur og
verðið hefir verið um 13 kr. til jaín-
aðar. Virðist það vera dágott verð
samanborið við tilkostnað og manna-
hald, sem þó hlýtur að hafa verið
meira hvorttveggja tiltölulega en verða
myndi, ef slík fyrirtæki væru rekin í
stórum stfl. Búast má við að kropp-
urinn af meðaidilkum komist niður í
13 kr. áður langt líður, eða neðar.
Má það vera bændum umhugsunarefni,
að sauðskinn þeirra eru nú, þó f smá-
um stfl sé, verkuð hér, með ekki
gífurlegum kostnaði og seld sama
verði til útlanda. Er enginn vafi á
þvf, að gæruverðið mundi stórlega
hækka, ef skinnin yrðu þannig með
farin.
Sem betur fer, hefir nú þegar verið
hafist handa í þessu máli. Maður er
nefndur Þorsteinn Davfðsson, ættaður
úr Fnjóskadal, ungur og eínilegur.
Þennan mann hefir Samband ísl. Sam-
vinnuíélaga sent til Amerfku til að
læra skinnaverkun. Lætur Þorsteinn
vel af sér vestur þar. Einkum þykir
honum mikið koma til þeirrar greinar
í skinniðnaðinum, sem lýtur að hanzka-
gerð og að skinn okkar séu mjög
hentug til þeirra hluta.
Ef til vill rennur upp yfir þetta
land áður langt um lfður öld skinna-
verkunar og skinniðnaðar og mætti
það orka miklu um breytt og bætt
lífsskilyrði íslenzkra bænda, ef þeir
bera gæfu til að hrynda því máli
fram og reisa það á samvinnugund
velli.
Veiðarfæri.
Á sviði sjávarútvegarins er að sjálf-
sögðu gffurlega raikið ógert, til þess
að gera þann atvinnuveg sjálfstæðari
og veita íólki um leið atvinnu yfir
vetrarmánuðina við tilbúning veiðar-
færa. Virðist vera furðulftið að þessu
gert af þeim, sem fremstir standa í
þeim atvinnuvegi. Eins og kunnugt er,
leggur sá maður, sem vegna stöðu
sinnar ætti einkum að beita sér fyrir
skynsamlegum umbótum á þessu sviði,
alla áherzlu á það, að rífast um stein-
olíuverzlun ríkisins væntanlegu.
Ekki er blaðinu til hlftar kunnugt
um, hversu mikil viðleitni í þessa átt
á sér stað á landinu. Kunnugt er, að
Sigurjón Pétursson hefir um nokkurt
skeið rekið netjagerðarsmiðju og til
og frá á landinu mun vera gert lítils-
háttár að bætingum og viðgerð veiðar-
færa um vetrartfmann.
Eitt af þvf, sem flutt er inn til
sfidveiðanna og kostar of íjár, eru
tunnurnar. Enginn vafi er á því að
Llendingar gætu smíðað hverja tunnu
sjálfir og að engu lakari vöru en þá
sem inn er flutt.
Tilraun er nú gerð hér á Akureyri
f þessa átt, sem Dagur hefir leitað
sér upplýsinga um og sem nú skal
skýrt frá.
Bræðurnir Espholin hafa sett upp
bér í bæ síldartunnuverksmiðju Eftir
þeim upplýsingum, sem þeir gefa,
hafa þeir smíðað um 75 tunnur á dag
en fyrirtækið hefir verið rekið aðeins
í smáum stíl, enn sem komið er. En
væri það rekið að fullum krafti, búast
þeir við, að geta smíðað 200 — 300
tunnur og veitt 15 — 20 mönnum at-
vinnu. Þrátt fyrir e?fiðleika á innkaup-
um efnis og þrátt fyrir það, að þetta
hefir verið rekið f smáum stfl, hafa
þeir vel getað kept við erlendan mark-
að með sæmilegum hagnaði og tunn-
urnar hafa að sögn þótt ágætar. Veltu-
fjárskortur til innkaupa á efni mun
hamla fyrirtæki þessu, því bankarnir
lána fáum öðrum en þeirn, sern þeir
vegna sjálfra sín verða að halda á
íloti. En að trygðu þvf, að tunnurnar
væru góðar og að fyrirtækið væri
rekið með hagsýni virðist svo, sem
bankarnir ættu að styrkja þesskonar
viðleitni.
Kryddsíld.
Þá er enn ein ný viðleitni til auk-
innar og bættrar framleiðslu, sem
ástæða er til að geta um. Csrl Schiöth
kaupmaður hér í bæ gerði sfðastliðið
vor tilraun að leggja smásfld (ansjósur)
niður í dósir og hepnaðist það ágæt-
lega. AIIs lagði hann niður f 1600
punds dósir, sem hann selur á kr. 1.50
hverja en eilthvað minna, ef keypt er
f stærri slöttum. Þessi kryddaða dósa-
síld Carls hefir reynst ágætlega og
hefir hann hugsað sér að endurtaka
þetta f stærri stfl næsta vor og ieggja
riður í 5000 dósir. Ennfremur hefir
hann í hyggju að Ieggja niður í dósir
næstkomandi vetur svcnefnda »Gaffel-
biterc þ, e. beinlaus og roðlaus sfld
skorin í smábita og krydduð.
Ekki er að efa, að Carli gefast
þessar tilraunir vel, en þetta er að-
eins örstutt skref stigið á langri leið,
sem við íslendingar þurfum að fara í
þessu efni. Óvfða eða hvergi munu
vera slíkar síldveiðistöðvar sem hér
við land. Óhemju auður stendur ís-
lendingum til boða árlega, en sem
þeim verður oft harla lítið úr, af því
að þeir hafa ekki bolmagn, mannrænu
né þekkingu, til þess að framleiða
úr sfldinni útgengilega vöru, heldur
keppa við Norðmenn um þröngan
saltsfldarmarkað í Svfþjóð. Við þurfum
að leggja meiri áherzlu á kryddsfldar-
framleiðsluna og vinna um leið stærri
markað.
Á víðavarigi.
Vöndur réttlœtisins. Þann 23.
júní 1920 var með bréfi stjórnarráðs-
ins lagt fyrir bæjarfógetann á Lafirði
að hefja réttarrannsókn á hendur
aukalækni Eiiíki Kerúlf út af grun
um, að læknirinn hefði gert sig sekan
um brot á bannlögunum. Með dómi
setts dómara, Páls Jónssonar, lauk
máli þessu svo f héraði, að læknirinn
var sfknaður. Var málinu sfðan vfsað
til Hæstaréttar og féll dómur þar
12. júnf s. 1. Við rannsókn málsins
hefir það sannast, að kærði hefir á
tfmabilinu frá 1. maf 1919 til 30.
aprfl 1921 látið út 2500 áfengisseðla
til um 845 manna. Áfengið, sem út
var látið á seðla þessa, var um 1028
lítrar spiritus, um 694 1. koníakk, 58
1. portvín og sherry og um 6 1. af
rauðvfni. Áfengisseðlarnir voru látnir
úti daglega og ekki ósjaldan 20—30
á dag. Hæstur skamtur af spiritus
var 2200 gr., af konfakki 10 I. Sam-
kv. vitnaframburði hefir hann tekið
2—5 kr. íyrir hvern seðil. Hæstiréttur
komst að þeirri niðurstöðu, að fella
bæri úr gildi héraðsdóminn, þar sem
hinn kærða yrði að telja brotlegan
við bannlögin og með því að kærði
hefir áður með landsyfirréttardómi 16.
júlí 1917 verið dæmdur í 200 kr.
aekt fyrir samskonar brot, þykir hon-
um- refsingin vera hæfilega ákveðin
600 kr. sekt. til trfkissjóðs. Aldrei
hefir komið í ljós skýrari hrygðar-
mynd af lögutn þessum. Kerúlf læknir
selur á einu ári 2500 áfengisseðla á
2—5 kr. eða kr. 3.50 hvern, samt,
8.750 kr. Fyrir endurtekið brot þykir
honum vera hæfilega refsað með 600
kr. sekt. Eftir hálfan mánuð getur
Kerúlf verið búinn að vinna upp sektir
og málskostnað og getur sfðan rekið
atvinnu sfna áfram með góðum hagnaðt
og llklega sæmilegri samvizku, þvf
hann er búinn að þola högg at vendt
réttlætisins og lögvirðingarinnar f
þessu landi.