Dagur - 28.02.1924, Síða 1

DAGUR
kemur ú( á hvcrjum ffmtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg Ojalddagl
fyrlr I. júlí. Innheimtuna annast
Árni Jóhannsson í Kaupfél. Eyf,
VII. ár.
Akureyrí, 28. febrúar 1924.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jónl í>. í»ór,
Norðorgótu 3. Talsiml 112
Uppsögn, hundin við áraraót
sé 'komin til afgreiðslumanns
fyrír 1. des.
8. blaö
lnnilegt hjartans þakklæti vottum við öllum fjær og nær, sem sýndu
okkur samúð og hluttekningu við fráfall okkar elskulega eiginmanns og
fóður Jónatans Jdnatanssonar, bæði með nærveru sinni við útför
hans, minningargjöfum og samúðarskeytum.
Brekkugötu 5, Akureyri, 26. febr. 1924.
Ekkja og börn hins látna.
IV.
Ríkisverzlui).
II.
Áður en lengra er gengið í þessu
máli, verður að minnast meö nokkr-
um orðum á blað eitt, sem er ný-
lega farið að koma út á Seyðisfirði
og nefnist Hænir. Blað þetta er and-
legur arftaki Hagalínsblaðanna, sem
hölðu sömu atvinnu og fjósastrák-
urinn í þjóðsögunni, en verri afdrif,
þar sem hinn illi munnsöfnuður
tálgaði af þeim hverja holdtóru, svo
að þau dóu úr hor mjög bráðlega.
Fyrir því er minst á Hæni f sam-
bandi við þetia mál, að í honum
er að finna útþynningu á þeirri
þynku, sem þynst hefir verið talin,
en það eru röksemdirnar i íslend-
ingi. Hænir lítur upp til íslendings
og teiur hann merkilega og hald-
góða heimild i þjóðmálum. Menn
með óskerta dómgreind geta tæp-
lega hugsað sér aumkunarverðara
ástand i blaðamensku, en að teljast
neðar en íslendingur. Þær brengluðu
þjóðmálahugsanir, sem eiga upptök
sin í Morgunbl., leggja leið sína
gegnum ísl. og eru síðan auknar og
■endurbættar" í Hæni, eru búnar að
fá á sig ærna vankanta og orðnar
svo fjarstæðar því, sem rétt er og
viturlegt, að tæplega verður lengra
komist.
Nýlega hefir í Hæni birzt sú ak
óviturlegasta grein, sem sést hefir
um einkasölu ríkisins en undir áður
umgetnu slagoröi: »Einokunn. Þessi
grein verður tekin til athugunar hér
á eftir. Er hún valin úr öllum þeim
vaöli, er birzt hefir í andstæðinga-
blöðunum um þetta mál, vegna þess
að þar eru rækilega saman tfndar
flestar þær fjarstæður og flest þau
ósannindi, sem sést hafa i þessum
mörgu greinum um »einokunH.
Áður vikiö sé beint að efni grein-
arinnar skal hér til fróðleiks og til
minnis við eftirkomandi umræður
bent á, að Hænir segir i greininni:
„Seinni umræða0 í 6. tbl. 1923:
u------grundvöllurinn undir afskift-
um opinberra mála er áður fram
tekinn, sá, «að hugsa rétt og vilja
vel.fl« Pað getur orðið fróðlegt að
athuga það f sambandi við þetta
mál, hvort hann hefir gert sér far
um að hugsa rétt og hvort af
greininni verður séð, að hann vilji
vel i þessu máli.
III.
Umræöur um þetta mál þarf að
kljúfa í tvær greinar. Annarsvegar
kemur til álita ríkisverzlun og ríkis-
einkasala yfirleitt. Hinsvegar sú sér-
staka verzlun, sem fslenzka ríkið
rekur nú og mest er um deilt. And-
stæðingarnir ræða allar hliðar þessa
máls í einu; öll atriði þess eru þar
f einni bendu.
Einkasala rikisins á steinoliu er
talin óviðunandi, vegna þess hve
samningurinn, sem gerður hefir verið,
sé óhagstæður íslandi. Nú virðist
það einsætt, að auðveldlegar verði
komist að góðum kjörum í þessari
verzlunargrein, ef samið er um öll
viðskiftin í einu. Þó biðja andstæð-
ingarnir ekki um betri samning,
heldur heimta algeran niðurskurð
líkisverzlunarinnar. Niðurstaðan er
því ekki í samræmi við forsendurnar.
Niðurstaðan er reist á óhugsuöum
fordómi. Hún virðist benda á, að
þeir viiji ekki ríkisverzlun, hversu
góð kjör, sem væru í boði. Hagsæld
lands og þjóðar í þessari verzlunar-
grein er þar ekki tekin til álita held-
ur fyrirkomulag verzlunarinnar. Peir
eru að berjast til ijár og valda.
Þó allar staðhæfingar andstæðing-
anna um óhagstæðan samning, sé
tómur órökstuddur þvættingur, eins
og sýnt hefir verið fram á og verður
rökstutt enn frekar, áður lýkur þess-
ari viðureign, er rétt, til þess að prófa
styrkleik röksemdanna, að taka þær
til greina og ganga inn á, að reynsl-
an kunni að leiöa það Ijós, að hægt
sé að komast að enn betri samning-
um, heldur en þeim, að fá olíuna
með lægsta verði á heimsmarkaðin-
um og hafa viðskiftin trygð. Þeir
hrópa: Við fáum engan »bónusfl
p» e. uppbót eða ágóöahluti i við-
skiftunum. En því heimta þá ekki
mennirnir samning, þar sem tekið
sé fram um »bónus.fl Af þvíað þeir
vilja engan samning og þessar að-
finslur eru yfirdrepsskapur einn.
Þeir vilja verða leppar Standard Oil
hér á landi. Þó að peir haldi pví
fram, að samkepni mundi hefjast
hér á landi um olíuverzlunina, halda
sumir pví fram þvert um hug sinn
en aðrir af misskilningi. Verður
komið nánar inn á það siðar.
Það verður ekki komist hjá, að
sýna fram á þessa vankanta kaup-
menskuröksemdanna, svo skilið verði
sálarástandið, sem er ábak við þau
rök, og að þeir ræða málið ekki
sem þjóðhagsmál, heldur sem eigin-
hagsmunamál. Óheilindin koma þvi
fram á yfirborðinu og geta ekki
oröiö dulin.
I fáum orðum skal nú lýst afstöðu
blaðsins til ríkisverzlunar yfirleitt.
Dagur er yfirleitt ekki fylgjandi
ríkisverzlun. Hann telur að vissar
ástæður geti gert hana ekki einungis
réttmæta heldur sjálfsagða, eins og
til dæmis að taka óvenjulegt styrj-
aldarástand í heiminum, eða sterkir
verzlunarhringir, sem brjóta á bak
aftur alla keppinauta o. fl. Að öðru
leyti telur hann rikisrekstur á verzlun
ekki tímabæran. Til þess að reka
alla verztun landsmanna á þann hátt,
þyrfti meiri siðferðisþroska fjölda
manna, en hægt er að gera ráð
fyrir, að við séum búnir að ná. Þó
gera megi ráð fyrir, að hér eftir, eins
og hingað til, vaxi upp einstakir
menn, sem með afskiftum sínum af
málefnum þjóðarinnar sýni, að þeim
megi treysta, mundi málið vandast,
ef skipulag þjóðmálanna krefðist
tuga eða jafnvel hundraða af slfkum
mönnum. Líklegt er, að hugarfar
þjóðarinnar verði enn að skírast og
mótast gegnum reynslu mannsaldr-
anna, áður hægt sé að vænta þess,
að mönnum verði málefni almenn
ings jafnkær og hugarhaldin eins
og þeirra eigin málefni.
Önnur og ekki veigaminni ástæða
gegn algerum ríkisrekstri á verzlun
er sú, að þjóðin, almenningur má
ekki missa það viöfangsefni úr sín-
um höndum. Ekkert hefir slfk þrosk-
unarskilyrði i sér fólgin sem við-
skiftin. Raunar eru allir þroskunar-
möguleikar reistir á einhverskonar
viðskiftum. Verzlunin er hentugt og
réttmætt viðfangsefni einstaklings-
framtakinu og sjálfshagnaðarvoninni,
sem eru enn meginþættirnir i lífi
okkar. En með þvi að færa verzlun-
ina á samvinnugrundvöll, er skað-
legustu öfgum síðasttaldra hugar-
hneigða haldið niðri, en öfl þeirra
tekin í þjónustu almennrar þroskun-
ar. Samvinnuskipulagið opnar á
vegum viðskiftanna leiðir i þrjár áttir,
sem áöur voru lokaðar. Það opnar
leið til aukinnar viðsýni og ment-
unar f viðskiftamálum, til meiri siö-
legrar þroskunar og til aukinnar
velmegunar almennings.
Dagur er því ekki fylgjandi alls-
herjar ríkisverzlun og er að þvf
Ieyti samferða andstæðingum sínum.
En hann er á móti henni á nokkuð
öðrum grundvelli, heldur en þeir,
Samvinnumenn vilja ekki sleppa
verzluninni í hendurnar á ríkinu.
vegna þess að hún er þeim holt og
þroskandi viðfangsefni, sem í hönd-
um þeirra leiðir til almennra þrifa.
Kaupmenn ^viija ekki missa hana,
af því að hún er atvinnuvegur þeirra
og er þeim vissulega mikil vorkunn.
Þrátt fyrir þetta er Dagur ekki
i minsta vafa um það, að ríkið á,
eins og nú háttar, að hafa einkasölu
á steinolíu. Um tóbakið þykir hon-
um minna máli skifta. Ennfremur
telur hann ríka ástæðu vera, til
þess að rannsaka, hvort ekki væri
rétt, að ríkið tæki i sinar hendur
einkasðlu á fiski og síld, meðan þroska-
leysi sjómannastéttarinnar er jafn-
mikið og raun er á, svo að verzlun
með framleiðslu þeirra er ýmist í
höndum útlendinga ,ellegar speku-
lanta innan lands og alt af er leikið
teningskast með vörurnar.
Ennfremur má það teljast óhæfa,
að ríkið, sem hefir með höndum
verzlun á annað borð, skuli ekki
flytja inn meira og minna af kolum
til eigin nota. Meira að segja væri
full nauðsyn á, að ríkið héldi uppi
samkepni í kolaverzluninni.
Kappskák háðu þeir eins og
undaatarin ár, Ákureyringar og Reyk-
vlkingar og fór hún fram á laugardags-
kvöldið var. Alls tefldu 11 menn hvoru
megin, 5 úr fyrsta flokki og 6 úr
öðrum flokki. Akureyringar höfðu að
þessu sinni glæsilegan sigur og unnu
með 7 vinningum á móti 4. Af þeim
7 viuningum Akureyringa voru 3V2 f
fyrsta flokki á móti 1V2 hjá Réykvfk-
ingum. Þess má og geta að þetta var
svo nefnd styrkleikaskák, þ. e. beztu
mönnum f hvorum flokki raðað saman,