Dagur - 01.05.1924, Blaðsíða 2

66
DAOUR
17. tbl.
að meitlaf Rannsakar bann óg aflar
sér þekkingar? Ann hann rétt-
læti? Verður hann eigi, hvorki bein-
leiðis né óbeinleiðis, mútum teygður
af braut sannfæringar sinnar og hug-
sjóna?
Hingað er komin f bókabúðir æfi
saga Abrahams Lircolns, Bandarfkja
foraeta, samsett af alþýðumanni, vel
að sér og vel gefnum, Bjarna Jóns-
syni, kennara. £r auðskilið, að sHkir
menn seiðist að Lincoln. Þótt hafinn
væri hann f einn hinn æðsta valdasess
f he'mi, var hann alla æfi alþýðumað-
ur, hafði aldrei á cér íyrirmannssnið
né tamdi sér hirðmannlega háttu.
Hér verður eigi dómur kveðinn upp
um þá hlið bókar þessarar, er að
töguvísindum veit. Til þess gerast
aðrir, mér færari f þeirri grein. Bókin
er f hvfvetna alþýðleg í góðri merk-
ingu þess orðs. Margir lærðir rithöf-
undar vorir gætu sitthvað f máli af
höfundi hennar numið. Þótt ófs-
lenzka hrjóti stundum, ritar hann
miklu betra mál en menn veita, ef til
vill, f fljótu bragði eftirtekt, af þvf að
hann er sundurgerðalaus, notar dag-
legt mál, sem það er enn mælt á
gamla og góða vfsu f sveitum lands
vors. En stfi hans brestur blæbrigði og
þann mjúkleik f orðvali og orðaskip
an, er litverpist eftir breytingum efnis
og sögu. Efnismeðferð mun og vel
við alþýðuskap. Höf. kann vel að ala
á forvitni og óþreyju eftir »meira að
heyra«. Stundum sýnist rækilegast frá
þvf sagt, er sögulegast er og »drama-
tiskastc. Að sama skapi er eigi hirt um
hitt, er vænlegast er til skiiningsauka
og skýringar og f sjálfu sér mikil-
vægast. Bókin er spjaldanna á milli
saga, sjaldan blandin hugleiðingum
söguritara. Virðist mér laundrjúg list
f frásögninni. Vfst er, að sagan greyp-
ir f hug lesanda gföggva mynd af
mikilmenninu Lincoln, göfgi hans,
geðstyrk og lftillæti, er var lágæta-vel
f hóf stilt.
Liccoln er < stjórnmálum sama sem
mikill sérfræðingur er í vísindum.
Hann er sérmálamaður. Hann berzt
fyrir einu málefni, og hann hefst til
æðstu valda fyrir það. Fyrir það sigr-
ar hann, og fyrir það lætur hann
lffið.
Sagt hefir verið, að stórar hugsanir
rynnu frá hjartanu, og að flestu þótt
spaklega mælt. Myndi eigi rekja mega
hvert langlíft afrek f stjórnmálum til
samúðar eða meðaumkunar, ósíngjarnr-
ar ástar á ættjörð eða hárri hugsjón?
Fróðlegt er að kynnast fyrsta aðdrag-
anda að afreki Lincolns, afnámi þræla
haldsins. Hann gekk, ásamt félaga
sínum, um borg eina. »Þá sá Lircoln
þá sjón, sem hafði djúp ávrif á huga
hans« — — »Þá bar þar að, sem
menn voru að bjóða þræla til kaups.
Hann sá þá konu standa á torginu,
en uppbjóðandinn hrópaði básiöfum,
hverjir væri kostir hennar. Það var
ambátt. Sfðan sá hann hana rekna inn
torgið; hún var sýnd og skoðuð eins
og hún væri hross, og hinir nlðings-
legu seljendur og kaupendur voru alt
f kringum hana. Þarna sá hann man-
sal f sinni Ijótustu mynd, og gekk
það Lincoln svo til hjarta, að hann
paælti: »Eg hefi aldrei íengið færi á
að gefa þessu áthæfi ráðningu. En
það skal fá vægðarlausa ráðningu, þó
að seinna verði«.
Hér kornurn við að þvf, sem skóp
örlög Lincolns, knúði þrótt hans og
hæfileika til stórra starfa, vfsaði þeim
veg og lyfti honum f hið e'zta sæti
þjóðar sinnar Það er, að lfkindum,
of linlega að orði kveðið að kalla
þenna eðlisþátt hans mannúð. Manti-
kœrleikur er hún sannkölluð, aldan,
sem leið með hann upp og áfram og
sogaði hann að lokum ofan f djúp:ð.
Ráðabreytni hans, frsmkoma og stjórn-
arstarf er alt gagnþrungið góðvildar-
þeli, bæði til manna og málleysingja.
Eru sumar góðverkasögur hans litlu
ókunnari en stórvirki hans, þræla-
lausnin mikla. Einna tfðfögðust er
sagan, er hann barg grfsi upp úr feni.
Sýnir hún einkarskýrt, hvllíkur stytkur
var f samúð hans með bágstöddum,
smáum og smáðum Hann var snemma
vörður og verndari þeirra, er gátu
enga vörn sér veitt. Eflir það er hann
f bernsku skaut kalkúna einn, »gat
hann aldrei fengið af sér að veiða
hina lftilfjörlegustu af skepnum guðs«,
segir Löguhöf.
Sumir spámenn og spekingar kenna,
að við séum f mannheim komnir til
að nema hlýðni við boðorð skynsem-
innar. Fáir hafa breytt fastar eftir
fyrirmælum hennar og lögmálum en
Lincoln. Minnir hann þar á annan
landa sinn, Benjamfn Franklfn. Þessir
miklu Vesturheimsmenn eru ekki ein-
göngu skarpvfslega sbynsamir. Þeir
eru skynsamlega skapi farnir eða
terrja sig svo, að þeir eru á mann-
dómsárum orðnir skynsemilundaðir.
Skynsemi, mildi og mannkærfeikur
stýra þeim, bæði f smáu og stóru.
Svo skynsemi og hugargö'gi skorðað
er ráð þeirra, að segja virðist mega
fyrir, hversu þeir bregðist við flestu,
er á daga þeirra drffur. Þeir eru
hnettir, er hverja stund snúast eftir
skynsemi ráðinni rás um sól hugsjóna
sinna. Á þetta einkum heima um
Franklín. Er sfzt furða, þótt uppeldis-
fræðingum verði starsýnt á þessi
mikilmenni. En ekki er trútt um, að
þessi amerfska skynsemi þeirra þreyti
stundum, þeir gerist smámunalega
skynsamir.
En dýrmæta yfirburði skrpar þessi
stjórn sívakandi skynsemi. Sökum sið-
ferðilegs næmleiks og skapstyrks verð-
ur hvorugur þessara stjórnmálamanna
sveigður af góðs manns götu, eigi
fremur en sólin af sinni braut, eins
og sagt var um Rómveija einn. Fáir
bafa betur taka kuonað ákasti og
aðfinslum en Lírcoln »Ef alt reynist
rétt bjá mér að lokum«, sagði hann,
»þá verða allar árásir á mig að engu.
En ef það kemur f Ijós að lokum, að
eg hafi haft rangt fyrir mér, þá gagn-
að ekkert, þó að tíu englar ynnu eið
að því, að eg hefði haft rétt fyrir
mér«. Það myndi hreinsa loftið og
spara mikla orku, ef margir stjórn-
málamenn brygðust þannig við hnútu-
köstum og köldum dómum.
Gaman er að bera þá saman, Lin-
coln og Erling Skjálgsson á Sóla.
Átta aldir og að þvf skapi gerólfk
menning, hættir og tunga skilja þessa
skörunga. Sammerkt eiga þeir f því,
að báðir veittu þrælum lausn. En
mikill er munurinn! Erlingur gaf ein-
stökum þrælum frelsi. Lmcoln girti,
að kalla, fyrir að þræl þyrfti fiamar
frelsi að kaupa eða gefa. Samanburður
á þessum verkum þeirra sýnir djúpið
milli bjálpfúsra einstaklinga og raun-
sannra stjórnmálamanna. Löggjafi vinn-
ur, eftir megni, að upprœting meinsemda.
Vænir menn svokallaðir ráða, eftir föng-
um og fórnfýsi, bót á vandræðum ein-
staklinga. Eigi leikur vafi á verðmun.
Vel er, að holdsveikir séu læknaðir.
Ákjósanlegra er hitt, að enginn þuifi
læknis að Icita við sbkri voðaveiki.
Sama máli gegnir um sjúkdóma þjóð
félagsins.
Þrælastrfðinu er enn eigi lokið.
A'drei hefir það verið báð með meiri
ákafa um allar jarðir heldur en
á vorum dögum. Ungur íilend-
ingui! Þótt þú búir í afskektu
jandi, »langt frá öðrum þjóðum«, og
skip'r, e( til vill, lágan séss, verður
þú kvaddur í það strfð. Þá ræður þvf
sjálfur, hvort þú sk'par þér í her
þrælahalds eða þrælalausnar. Og þú
ræður meira! Það er undarlegt, en
satt þó, að f báðum hersveitum má
berjast með vopnum drengskapar og
ódrengtkapar. Þá velur þér sjálfur
vopn. Lestu sögu Lmcolns, áður en
þú kýs þér heiflokk og hertygi. Hún
leiðbeinir þér við kjörborðin þau Hún
segir þér frá stjórnmáiamanni, með
bjartavarma mannvinar og skálds, En
án slfks yls má engi valdamaður ne
leiðtogi f framsókn fólksins vera Fátt
getur hollara, bæði á siðlega og andlega
vfsu, en kynnast þessari hispurslausu
hetju, er var f senn mikilmenni og
eitt bið mesta göfugmenni mannkyns-
sögunnar.
Sigurður Guðmundsson.
F r é 11 i r.
Dáqardægur. Nýlega andaðist í
sjúkrahúsinu á Akureyri frú Guðrún
Kristjánsdóttir, kona S'gurðar kennara
frá Brún nú að Belgsá f Fnjóskárdal.
Brnamein hennar var hjartabilun. L4t-
inn er á ísafirði Þórhallur læknir
Jóhannesson, áður læknir f Þórshöfn.
Stormar heitir leikrit f fjóium þátt-
um, eftlr Stein S'gurðsson kennara f
Hafnarfirði. Uogmennafélag Akureyrar
týndi leik þennan á sfðasta vetrardag
og fyrsta sumardag s. 1. Leikurinn
fjallar um baráttuna milli atvinnurek-
enda og verkamanna. Sýnir hann öfgar
og ofurkapp það, er mest getur orðið
f þeirri baráttu og tjón það, er af þvf
leiðir. Enn fremur bendir hann á leið-
ina út úr öfgunuro. Margt er gott f
leik þessum. Persónurnar eru vel gerðar
og samfeldar. Höfuð ókostir leiksins
eru löng samtöl. Lffsspeki sú, sem
þar er fyrir komið, tapast að miklu
leyti. Athygli áheyrenda í leikhúsi bilar
löngu áður en þessum löngu samtals-
ræðum er lokið. Enda er örðugt að
flytja langt mál svo, að þess verði
full not, öðruvfsi en f ræðustfl. Sein-
asti þáttur leiksins er áhrifaminstur
og þykir sumum það galli. En mjög
er leikurinn tilþrifasamur og sumstað-
ar erfiður f meðferð. Atburðir hans
grfpa inn f 1(1 manna nú á dögum
ii-----------------------m
Kápuhnappar.
Ennpá höfum við hina við-
urkendu góðu kápuhnappa,
og seljum pá sama verði
og áður, á kr. 010—0.20
— 0.25 — 0.30 — 0.35
— 0.50 íyiftina.
Brauns Verzluij-
Páll Sigurgeirsson.
og eru þess verðir að þeim sé gaum-
ur gefinn.
— Höfuðpersónurnar eru þessar:
Ásdal, kaupro. og útgerðarm (Kristj.
Karlsson), frú Ásda') Arnheiður Skafta-
dóttii), dóttir þeirra (Kristfn Gfsla-
dóttir), Tryggvi vinnumaður bjá hr.
Ásdal (Jóhs. Jónasson), Hörður, verka-
mannaforingi (Steindór Steindórsson),
sonur hans Btldur (Jón Björnsson),
Bóas, verkamaður (Jónas Kristjánsson).
Sumt af þessu fólki hefir aldrei fyr
komið á leiksvið og má tefja að það
hafi leyst hlutveik sfn vel af hendi
og að meðferð á leiknuro, leiktjöld
(eftir Vigfús FriðrikssoD) og gerfi hafi
verið yfirleitt í góðu lagi. Aðsókn var
dágóð.
Alþlngi. Fregnir hafa borist hér
um bæinn þess efnis, að vantrausts-
yfiilýsing á stjórninni væri aðeins
ókomin. Þær fregnir munu vera mjög
orðum auknar. Tildrög þeirra eru
þessi: Fækkun dómara í hæstarétti
var samþykt í Ed Framsóknarmenn
fylgja J. M. f þvf roáli Fækkum'n
mætir mikilli mótipyrnu f Rvík hjá
embættismannavaldínu og sjálfstæðis-
menn reyna að gera úlfaþyt úr þvf
máli. í sambandi við þær umræður
og f sambsndi vU tillögu til þings-
ályktunar frá sjilfstæðismönnunum um
að skora á stjórnina að gera fyrir
íslands hönd kröfu til Grænlands, er
sagt að Jakob Möller hafi látið f veðri
vaka að hlutleysi sfnu gæti brátt
orðið lokið. J. M. veit að f hæsta-
réttarmálinu er megin lið Framsóknar
honum sammála og óttast þvf ekki
hótanir f því máli. — Niðurlagning
sendiherrans hefir verið tafin í Ed. og
ekki tekin á dagskrá f io daga. Þó er
líklegt talið að það vinnist á, að eng-
inn verði sk'psður í embættið, þegar
Sveinn Björnsson hættir störfum. Árni
f Múla reynir enn að bregða fæti
fyrir launahækkun til Sigurðar Nordal.
Þó er Ifklegt, að hún verði samþykt.
Ekkert heyrist enn um kettollsmálið.
Kaupfélag Eyfirðlnga. Aðalfundur
félagsins var haldinn löstudaginn og
laugardaginn f fyrri viku. Sigurður
Kristinsson skilaði af sér framkvæmda-
stjórastaifinu en við tók Vilbjálmur
Þór. Með mjög einróma samþykki
fundarins var Sigurður kosinn heiðurs-
félagi félagsins. Hagur félagsins hefir
talsvert batnað á árinu Og verður f
næsta blaði skýrt ftarlega frá hag þess.
í stjórnina voru endurkosnir Einar
Árnason alþm. og Ingimar Eydal
kennari. Endurskoðandi var endurkos-
inn Stefán Stefánsson á Varðgjá og
varaendurskoðandi var kosinn Þórarinn
Eldjárn á Tjörn f Svarfaðardal. Full-
trúar á Sambandsfund voru kosnir
Vilbjálmur Þór framkv stj, Iogimar
Eydal, kennari og Bergsteinn Kolbeins-
son, bóndi f Kaupangri.
Vegna þrengsla, á sfðustu stundu,
var ekki unt að koma meiri fréttum f
blaðið.