Dagur - 02.10.1924, Blaðsíða 1

DAGUR
Kemur ú( á bverjutn flmtudcgr,
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagi
fyrlr 1. júlí. Innhelmtuna annast
Arnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf.
VII. ár.
aforeiðslan
cr hj^Jónl Þ. i>ór.
Norðurgðtu 3. Talsíml 112
Uppsðgn, bundln vlð áramót
sé kotnln tll afgrelðalnmannB
fyrlr 1. dei.
Akareyrf.í 2. október 1Ð24.
40« blaö,
Tvenskonar
skilavenja.
I.
Hávaðinn og ærsiin í andsfæðinga-
blððunum út ai dómi þeiro, sem
gekk í skuldamáii Sambandsins og
Pöntunarfélags Rauöasandshrepps,
eru mjög eftirtektarverð. Mbl. fárast
mjög yfir þessari miklu hættu, ísl.
kallar það „blóðtökú" og Hænir
kallar það nStóradóm" þessara
tíma!
Hvernig eru nú þessari »b!óðtökun
og þessum »Stóradómi° háttað?
Hálfur sjöundi tugur manna hafa í
félagi fengið iánaðar nauðsynjavör-
ur, rúmra 54. þús. kr. virði, og
ábyrgjast sameiginiega greiðslu á
andvirðinu. Til jafnaðar erábyrgðin
rúmar 800 kr. á mann. Af ýmsutn
orsökum álti félag þetta örðugt með
að standa i skilutn nú á þessum
örðugleika tímum. Það fer fram á
uppgjöf skuldar, eins og stórbrask
ararnir fengu hjá fslandsbanka, en
er synjað. í stað þess að ganga að
hagkvæmum samningumum greiðslu
skuldarinnar, gefur það bú sitt upp
til gjaldþrotameðferðar. Þá eru fé-
lagarnir kuúuir með dómi, til að
semja um skuldina. Peim er þrýst
til að wera skilamenn.
Slikur er hinn ósegjanlegi háski,
sem hér er á ferðinni, slfk er »b!óð-
takan" og »Stóridómurinnn!
II
»Rökn verzlunarfræðinganna, sem
kaupmannalýður landsins skákar
fram til sóknar, eru þau, að leitast
við að sýna fram á, hvað það skipu-
lag sé hættulegt, sem tryggir lánar-
drotni rétt, tii að krefja fjár sfns,
eftir þvi sem sameiginleg geta skuldu-
nautanna hrekkur til, þvi að þá
muni að þvf reka, að menn verði
að borga hver fyrir annan. Sam-
kvæmt útskýringum þeirra á það
að vera eitthvað nýtt og alveg ó-
heyrilegt et að það eigi nú að fara
að tiðkast i landi hér, að Pétur
borgi að einhverju leyti fyrir Pál
og Páll fyrirPétur. Röksnillingarnir
við Morgunblaðið hafa hvað eftir
annað haldið á lofti samtímis þeim
gagnstæðu staðhæfingum, að ábyrgð-
in sé elnskis virðl fyrir lánardrottinn
en þð stórhœtiuleg ábyrgðarmönnun-
um. í þessu sérstaka falli telja þeir
liklegt að svo muni fara, að með
þessum dómi verði ibúar Rauða-
sandshrepps rúnir inn að skyrtunni,
án þess þó að skuldin greiúist öll
og svo verði að ganga i skrokk á
Sambandsdeiidunum um afganginn
af þessari ógurlegu skuldarupphæð.
Að þessu öilu loknu á það svo að
koma í Ijós, samkv. röksemdum
þessara manna, að ábyrgðin sé
einskis virði fyrir lánardrottinn.
Það er vafasamt, að í þessum
blöðum, sem eiga enga hugsjón til
að berjast fyrir; ekkert nema við-
ieitni til niðurrifs og kyrstöðu og
er auk þess stjórnað af óvenjulega
litlum vitsmunum, hafi verið hrúgað
saman, i sarobandi við nokkurt mál,
jafnmiklu af rökvillum og vitleysum,
eins og gert hefir verið f sambandi
við þetta einfalda og litilvæga skuida-
mál i Rauöasandshreppi. Er og
eigi að vænta annans, þar sem hvort-
tveggja brestur, — viljann til þess
að segja satt og skilning og þekk-
ingu á þessum máium, þó ekki
bristi viljann.
III.
Vandlæting andstæðinganna i
sambandi við þetta mál erí tvennu
iagi. í fyrsta lagi út af þvi, að hópur
manna skuli með dómi hafa verið
knúinn, til þess að greiða eða semja
um réttmæta skuld, sem mennirnir
hafa ábyrgst sameiginlega. í öðru
lagi vegna þess, að þar sjá þeir
likur fyrir þvi, að einhver eða ein-
hverjir af ábyrgðarmönnunum þurfi
ef til vill að gteiða að einhverju
leyti þá skuld, sem hann eða þeir
hafi ekki stofnað tii persónulega.
Þessa tvötöldu vandlætingu þarf
áð taka tii athugunar í tvennu lagi.
Ber þá fyrst að skygnast inn i hug-
arfariö, sem felst á bak við hina
fyrr nefndu. Af reynslu siðustu ára
er nokkuð mikið kunnugt um þá
skilavenju, sem tiökast hefir i iiði
samkepnismanna. Við Ijós þeirrar
reynslu verður unt að ráða f, hverj-
ar hugmyndir um viðskiftalegt sið-
ferði hafa skapast i heilabúum mik-
ils þorra samkepnismanna.
í öðru iagi verður að skygnast
um á leiðum samkepninnar, til að
verða þess visari, hvort það muni
hala komið þar fyrir, að Pétur hafi
að einhverju leyti borgað fyrir Pál
og PáU fyrir Pétur, eöa hvort menn
hafi þurft að greiða þær skuldir, er
þeir hafa ekkí stofnað tii persónu-
lega. Þetta er nauðsynlegt að rann-
saka, svo Ijóst verði, af hversu mik-
illi einlægni þeir vandlætarar taia,
sem nú gerast svo móði þrungnir
yfir hugsanlegum líkum til þess, að
bændurnir i Rauðasandshreppi þurfi
ef til vill að bera byrði örðugleik-
anna hver með öðrum.
IV.
Samkvæmt þeitn skilningi, sem
lagður er í eignaréttinn og sam-
kvæmt almennum, siðlegum hug-
myndum um heilbrigð viðskifti, er
lánað fé skilyrðislaus eign þess manns
sem hefir lánað þaö og réttur hans,
til þess að fá það endurgreitt óskor-
> aður. Nú er stórmikili . hluti af öllu
því fé, sem haft er f veltu viðskifta
og atvinnurekstrar, lánað fé. Skil-
yrðin fyrir þvf, að slík iánavíðskifti
geti átt sér stað, eru þau, að eigi
sé einungis trygður réttur skuldar-
eiganda, til þess að krefjast endur-
greiðslu á fé sínu, heldur og að
trygð sé geta skuldunauts, til þess
að greiða féð til baka á tilskildum
tima. Pessi trygging er höfuðskilyrði
allra slíkra viðskifta.
trvggingu fynr greiðslu á lánuðu
"leerá ýmsan natt lyflr komio.
Mjög mikið tíðkast persónulegar á-
byrgðir. Eru þær ýmist takmarkað-
ar (hlutafélög, víxlar) eða ótakmark-
aðar (samvinnufélög). Þessir tvenns
konar hættir ábyrgðanna eru mjög
misjafnir að eðli og styrkleik. Er
rétt að gera hér fáorða grein fyrir
þeim mismun.
V.
Olegst skilgreining á eðli og verk-
unum þessara tvennskonar ábyrgða
fæst með því, að gera samanburðá
hlutafélagi og samvinnufélagi. í hiuta-
félagi er ábyrgðin takmörkuð. Fé-
Iagsmennirnir ábyrgjast viðskifti og
fjárreiður félagsins að svo miklu
leyti, sem hlutaeign þeirra nemur,
en eigi meira. Ef hlutafélag, með
100 þús. kr. innborguðu og óeyddu
hlutafé, veröur gjaldprota og gjaid-
þurð þess neraur 500 þús. kn, þá
fá skuldareigendur eða lánardrotnar
félagsins hlutaféð, eða 100 þús. kr.
en tapa 400 þús. kr. Langflest verzl-
unar- og atvinnufyrirtæki í stærri stii
eru satnan sett á þennan hátt. Þar gildir
hin takmarkaða ábyrgð, sem teljast
raá átrúnaöur samkepnismanna. Með
henni er réttur iánardrottins, til þess
að fá fé sitt endurgreitt, trygður að-
eins i samsvörun viö hlutaeign þeirra
manna, er fá lánað féö til sameigin-
legra félagsþarfa.
í samvinnufélagi er ábyrgð fé-
lagsmannanna eigi takmörkuð af
ööru en gjaldþoli eða greiðsiumætti
þcirra samanlögðum. Gegn lánum
til slikra félaga er því veitt fylsta
trygging, sem framast er unt með
persónulegum ábyrgðum. Með henni
er trygt, að sá, sem lánar slfku fé-
Iagi fé, skuli aldrei tapa fé sínu,
meðan félagsmennirnir geta nokkuð
greitt. Á aðra hönd er fé trygt réit-
um elganda eftir fylstu getu. Á hina
er trygt viðskiftalegt siðgæði, svo
sem verða má.
Til íslenzkra fiskimanna.
Það hefir verið merkt og slept
nokkuru af þorski og skarkola (Röd-
spsstte) á >Dana« ( sumar við norðnr-
og ansturströndina, til þess að rann-
saka göngur og vöxt þessara fiska
við ísland. Merkið er svartur ebónft-
hnappur og á bókstafirnir DA og
númer; er merkið fest á kjálkabarð
þorksins og framan til á bakið á
skarkolanum.
F'Clr'j ecra kyonu o3 vóíSit nlikn
fiska, eru beðnir að skrifa upp hjá
sér staðinn, dýpið og daglnn og lengd
flskjarlns f heilu lfki (frá snjáldri á
sporðbtökuends) og senda þessar upp-
lýsingar, ásamt merkinu, annaðhvort
til skrifstofu Fiskifélags íslands Reykja-
vfk, fjórðungserindreka Fiskifélagsins
eða þeirra manna, er þeir kynnu að
setja fyrir sig.
Fyrir hvert merki með umbeðnum
upplýsingum verða borgaðar 2 krónur.
»Dana«, Þórshöfn 6. ágúst 1924.
Johs. Schmidt
Dr. phil & scient.
forstöðumaður fiskirannsóknanna við
íaland og Færeyjar.
Hallur Steingrfmsson bóndi á Skeri
á Látraströnd veiddi einn af ofan-
nefndum þorskum, þann 29, ágúst þ. á.
á 45 faðma dýpi, undir Kjálkanesi við
Gjögur. Þorskurinn var nr. 766, lengd
73V2 cm., þyngd 3,25 kg.
íslandsbanki. Danska blaðið »PoIi-
tfken« segir frá þvf 30. ágúat, að
daginn áður hafi hlutabref íalands-
banka verið boðin út á kauphöllinni
f Kaupmannahöfn og »umsetning« á
á þeim hafi orðið fyrir 8000 krónur.
Verðið var 49 — 50 danskar krónur.
Eftir gengi fslenzkrar krónu, mun
það svara tii 56—58 kr. fýrir hverjár
hundrað krónur í hlutabréfunum.—
Hvað segir »matsnefndin« ssela um
þetta «mat«í