Dagur - 26.02.1925, Blaðsíða 1

DAGUR
Ketnur úf á bverjum flmtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagi
fyrlr 1. júlí. Innhelmtuna annast,
Arnl Jóhannsson i Kaupfél. Eyf.
•------—
VIII. ár.
Akareyri, 26. febrúar 1025.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jónl l>. Þór.
Norðurgðtu 3. Talsfml 112
Uppsðgn, bundln vlð áramót
lí komln tll afgrelðilnmanns
fyrlr I, dei,

8. bl«B.
Sfofnut)
Heilsuhælisfél. Norðurlands.
I.
Efns og áður haföi verið auglýst,
var stofnfundur félagsins haldinn 22.
þ. m. í Samkomuhúsi Akureyrar.
Fór fundurinn fram á þessa leið:
Steingrímur Jónsson bæjatfógeti setti
fundinn og kvaðst stjórna honum
samkvæmt beiðni nokkurra borgara,
þangað til félagiö væri stofnað og
gæti sjátft kosiö sér fundarstjóra.
Oaf hann síðan orðið Jónasi Þor-
bergssyni, sem flutti erindi um mál-
ið, skýrði tildrög þess, nauðsyn og
fyrirætlun. Að þvi loknu var gengið
til atkvæða um það, hvort félagið
skyldi stofnað, og greiddu atkvæði
með þvi aliir eða nær allir, sem voru
f húsinu. Þá var gengið með lista
um húsið og létu menn skrifa sig i
félagiö og urðu félagsmenn þegar
340. Að þvf búnu var kosinn fund-
arstjóri og var bæjarfógetinn kosinn
með lófataki.
Þá var lagt fram og rætt frumvarp
til laga fyrir félagiö og bittast þau
f ávarpi því, sem er á öðrum stað
f blaðinu. Náöi frv. samþykki með
einni lítilvægri breytingu og var þá
að Iokum gengið til kosninga. .Má
og sjá hver úrsiit þær fengu á nöfn-
unum undir Ávarpinu. Var þá störf-
um fundarins lokið, en stjórn og
framkvæmdanefnd félagsins tók til
starfa næsta dag.
II.
Á fundinum komu fram raddir
um þaö, að ósanngjarnt væri og
eigi heppilegt að stjórn og fram-
kvæmdanefnd félagsins væri ein-
göngu skipuð fólki af Akureyri. Með
þvf væri sveitunum bægt frá, að hafa
sanngjarnan ihlutunarrétt um stjórn
og framkvæmdir. Þeíta er vitanlega
álitamál, en að öllu athuguöu munu
vera ríkari ástæður, til þess að haga
þvi á þann hátt, sem orðið er. Skulu
hér tekin til álita helztu atriðin:
1. Þetta er eigi málefni kaupstaða
fremur en sveita og eigi málefni
sveita fremur en kaupstaða. Pað er
allsherjarmál alls Norðurlands. Þess
vegna ættu ekki að geta komið til
greina nein átök um völd f málinu
milli þessara aðilja.
2. Það er ekki verulega líklegt,
að til ágreinings gæti dregiö um
það, hvernig skuli framkvæma i mál-
inu. Höfuðatriðið er það, að svo
ósleitilega verði unnið, að unt verði
að hrinda þvi fram. Og þar sem
gera verður ráð fyrir að áhugi manna
um þetta sé jafn f sveitum og
i kaupstöðum, þá virðist áðstöðu-
munur manna um að ná saman og
vinna saman verða að ráða.
3. Dreifðir kraftar eiga örðugra
með að vinna stöðugt og fljctt. Að-
staða stjórnar og framkvæmdanefnd-
ar til stöðugrar og skjótrar samvinnu
viröist bezt trygð á þann hátt, að
hún sé öll i kaupstaönum, þar sem
hún getur náð saman fyrirvaralaust,
og þar sem samgönguléiöir og sima-
Iinur mætast.
4. Niöurstöður þeirra atriða i þessu
máli, sem helzt gætu orðið ágrein-
ingsefni verða að sumu leyti sjáif-
gefnar. Síœrð hins íyrirhugaða hælis
hlýtur að nokkru að fara eftir því,
hverjar verða undirtektir þingsins
og almennings f landinu um fjár-
framiög. Staðurlnn verður, þar sem
aðaltilgangi hælisins verður bezt náð
og aðrir kostir verða svipaðir upp
og ofan. Og um það alt verða að
dcema menn, sem vit haia á þeim
hlutum, læknar og verkfróðir menn.
Engin íhlutun annarlegra
hvata eða afla um þaO verDur
þoluð. '
Einn maður á fundinum, nýfluttur
til bæjarins, vakti máis á því, að
varlegra væri að hafa fyrirfram til
»bremsu° á framkvæmdir þessa máls.
f nefndina væru að komast iskyggi-
Iega margir ungir menn. Miklar likur
erutil að þessi maður hafi hvorki skilið
nógu vel eðli þessa máls, sem hann
var að tala um, né athugað nægilega
að hann var hér ókunnugur og að
þessvegna hefði farið vel á því, að
hann hefði talað varlega. Fram-
kvæmdir þessa máls eru einmitt
þess eðiis, að þær eru verkefni ungra
áhlaupakrafta: tjársöfnun, vínnuloj-
orðasöfnun, flutnlngur éfnis og vinnan
við bygglnguna sjálfa. Fyrirhyggjan
og vatúöin er nægilega trygð með
þeim kröftum, sem i nefndinni eru.
Þessir ungu menn, sem þessi að-
komumaður var svo hræddur viö,
munu vera ungmennaiélagarnir
Kristján Karlsson, Sveinbjörn Jóns-
son og Vilhjálmur Þór. Þessir menn,
eða minsta kosti Kristján og Vilhjálm-
ur, hafa veriö lengi ungmennaiélagar
hér í bænum og verið þar meðal
þeirra fremstu, sem hafa stöðugt og
með þrautseigju unniö að fjársöfnun
i heiisuhælissjóðinn. Þeim, sem
þekkja til, mun þykja kynleg sú
skoðun, að varasamt sé að hafa
þessa menn „bremsuMausa sakir
ungæðis þeirra. Enginn gat hreyft
sliku nema ókunnugur maöur og
miölungi varkár sjálfur.
Ríkislögregla.
III.
Um leið og við íengurn viðurkenn-
ingu fyrir þvf, að við værum sjálfatæð
þjóð, lýstum við yfir þvf, að við ætt-
um engan gunnfána og yrðum hlut-
lausir i öllum hernaði, enda hefðum
engan varnarher. Vopnleysið og her-
leysið á að tryggja okkur hlutleysi og
að eigi verði ráðist á okkur með her-
valdi. Slíkt yrði talið niðingsverk, sem
jafnvel spiltur og hérnaðarsjúkur andi
þjóðanna myndi eigi þois.
Það liggur þvi f augum uppi, að
tilætlunin með herstofnun f landinu á
ekki að vera sú, að standa gegn árás-
um erlends heivalds. Það væri brot
á dýrmætu lögmáli hlutleysisins og
það væri viðlfka gikkslegt og heimsku-
legt tiltæki eins og vfggirðingar Dana
eru á sinn hátt. Hvorttveggja myndi
gera þjóðirnar að réttmætum, en
máttlausum skotmörkum þeirra, sem
vildu beita ofrfki og ættu yfir að ráða
ofureflí liðs.
F.nginn Isiendingur er svo fávis, að
hann láti sér hugkvæmást, að ástæða
sé til að efla her gegn öðrum þjóðum
eða að herstofnun I þvf skýni gæti
borið annan árangur en að leiða yfir
þjóðina smán og ánauð. Þessvegna er
alveg óhætt að slá þvf föstu að verkefna
fyrir þetta herlið yrði að leita í landinu
sjálfu.
Líggur þá næst fýrir að þreifast
fyrir um það, hver slík verkefni kynnu
að vera. í frumvarpinu segir að þetta
eigi að vera varalögreglutið til aðstoðar
lögreglustjóra, ef það lögregiulið, sem
fyrir er, reynist óeinhlitt eða fyrir-
sjáanlega óeinhiftt að dómi lögreglu-
stjóra. Er þá vitanlega gert ráð fyrir
að eitthvað það geti konaið fyrir og
muni koma fyrir innan lands, sem
krefjist þesskonar herútboðs.
Nú mætti ætla, að fyrir lægi ein-
hverskonár reynsla, sem ekki einungis
réttlætti, heldur krelðist slfkra aðgerða
og slfks fýrirvara frá hendi framkvæmda-
valdsins. Og jafnframt mætti ætla að
reynslan væri á þá leið, að lögreglu-
stjórum hefði á undanförnum árum
reynst það ofurefli, að halda uppi
lögum og rétti i landinu og að svo
ramt kvæði að yfirtroðslum og agaleysi
borgaranna, að herliðs væri þörf, til
þess að halda þeim f skefjum. Þess-
háttar reynsla ein myndi réttlæta svo
stór8tfgar og óvenjulegar aðgerðir. En
hvað segir svo reynslanf
Meðhaldsmenn þessarar herskapar-
stefnu munu benda á Ólafs uppþotið
svonefnda. En það réttlætir ekki þessar
aðgerðir. Reynslan sýndi, að þegar
liðsauka var leitáð, var enginn hörgutl
á mönnum og að þeir voru fúsir til
stórræðanna. Jafnvel þó »svartliðarnir<
reykvfsku gengu lengra en við mátti
búast og höguðu sér eigi ósvipað
fascistunum á ítalfu, til dæmis að
varpa f fangelsi miktu fleiri mönnum,
en þeim, sem riðnir voru við óspekt-
irnar, kasta grjóti inn um glugga,
brjótá upp hirzlur og rannsaka skjöl
o. s. frv. Þá varð þó afstýrt frekari
róstum, af því að almenningsálitið
snerlsi á móti Ólaft Friðrlkssynl. Svo
myndi og jafnan reynast, er svipaðir
atburðir gerðust. Almenningur f iandinu
myndi ekki þola opinbert ofrfki og
hnefaréttarstefnu, hvaðan sem hún
kæmi.
Þvf er haldið fram að stofnun þessa
lögregluhers eigi að veratil þess »að
tryggja fullkomnari lagavernd, full-
komnara ejtlrlit með landslðgum.«* Ef
nokkurt vit á að vera i slíkri stað-
hæfingu, þarf að véra hægt að bendá
á, að lög landsins hafi verið fótum
troðin, án þess að unt hafi verið að
koma fram refaingum, vegna skorts á
fjölmennum lögregluher. Lög landsins
hafa að vfsu verið fótum troðin. Og
oft hefir á það brostið, að mönnum
væri haldið til ábyrgðar og réttra laga.
En þvi hefir ekki váldið skortur á
lögregluliði nema ef til vill i örfá
skifti, þvf sfður skortur á fjölmennum
lögregluher, heldur hefir valdið skortur
á röggsemi yfirvalda.
Það vill svo kynlega til, að lög-
reglustjórar landsins munu með fáum
undantekningnm telja sig f íhalds-
flokknum. En undan rifjum þess flokks
éða fárra manna ( honum ér þessi
stefna runnin. Hún er ávöxtur þess
hugsunarháttar og lifsstefnu, sem hvérgi
getur þróast annarsstaðar en í íhalds-
flokknum. Málið gæti þá litið svona
út: íhaldsflokkurinn er að biðja þjóð-
ina um leyfi til að stofna her, til að-
stoðar flokksbræðrunum, til þess að
gera þeim fært að hafa »fullkomnara
Cftirlit með landslögum*. En þetta
verður skoplegt, þegar athugað er, að
margir lögreglustjórar liggja undir
ámæli íyrir deyfð og hirðuleysi um að
halda mönnum til réttra laga. Hvf
ekki að gera ráðstöfun til þess að
nota fyrst til hlftar þá lögreglukrafta
sem fyrir eru f landinu, áður en farið
er að stofna lögregluher? Væri eigi
nær, að reka ónytjunga úr embættum,
þar sem þeir kunna að vera, og setja
dugandi menn til að gæta landslaga?
Dagur getur staðhæft að lögreglu-
stjórar hafa trassað að kveða upp
* Sbr. ísl. «3. febr. s.l, Léturbréytingin
hér. Ritstj,