Dagur - 20.08.1925, Síða 1

DAGUR
ketnnr út á hverjum fimtudegl.
Kostar kr. 6.00 árg. Qjalddagi
fyrlr 1. júli. Innhelmtuna annast,
Arnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf,
AFOREIÐSLAN
er hjá lónl I>. I>ÓP.
Norðnrgðfn 3. Talsíml 112
Uppsðgn, bnndln við áramðl
sí komln til afgrelðslnmanni
lyrlr 1. dei.
VIII. ár.
Akureyri, 20. ágúst 1025.
J 34, blaOi
Gengismálið.
I.
Það hefir vakið mikið umtal, að
danska krónan hefir bækkað tnjög
ört og mikið síðustu vikurnar. Hækk-
un fú nemur um 20°/o á tiitöiutega
ikömmum tíma. Hlutfallið milli
fslenzkrar og danskrar krónu er nú
eins og 100 á móti 123 eða til þess
að kaupa 100 danskar krónur, parf
123 islenzkar.
Hækkun pessi hefir mjög trufiandi
áhrif á öll viðskifti við Dani og
mjög óhagkvæm fyrir pá, er skulda
peim og purfa að greiða skuldirnar
f parlendum gjaldeyri.
Svo er talið að verðgildi gjald-
eyrisins f hverju landi sé háð fjár-
hagsástæðum pess á hverjum tima
og verzlunarjöfnuði gagnvart öðrum
löndum. Samkvæmt peirri reglu ætti
pessi mikla hækkun dönsku krón-
unnar að vera vottur um mjóg
aukna velmegun Dana. Við athugun
sézt pó að slik hækkun af peim
orsökum væri harla ótrúleg. Þaö er
ekki trúlegt að neinni pjóð gæti
tekist að bæta hag sinn sem pví
næmiá svo skömmum tima. Orsaka
pessarar hækkunar er pvi að leita i
öðrum ástæðum, sem bér skulu
skýrðar iitið eitt.
Eins og ffeiri pjóðir stefna Danir
að þvf, að hefja gjaldeyri sinn í
gullgengi og koma par með verð-
gildi hans i samt lag og var fyrir
striðið. Svonefndir gengisbraskarar
og gjaldeyrismiðlarar sjá sér leik á
borði og græða á pessari hækkun.
Það verður með peim hætti er hér
segir: Setjum svo að í dag jafngildi
danska krónan 75 gullaurum. Qjald
eyrismiðlari nokkur kaupir pá 100
pús. danskar krónur. Gerum svo
ráð fyrir, að á næsta ári hati Danir
náð pví markr, að hækka krónuna
upp i gullgengi. Krónan jafngildi
þá 100 gullaurum í staðinn fyrir
75 iður. Hver króna af þeirn 100
pús, er gjaldeyrisbraskarinn keypti,
hefir pá hækkað að verðgildi um
25 gullaura og hann græðir 25 pús.
krónur á kaupunum, án pess að
hafa unnið til gróðans annaö en að
teljast eigandi að 100 pús. dönskum
krónum meðan pær voru að hækka
petta i veröi.
í þessu liggur treginorsökin til
þessarar miklu hækkunar krónunnar.
Erlendir fjárafiamenn og gjaldeyris-
braskarar hafa undanfarna mánuði
keypt mikiö af dönskum gjaldeyri.
En við pau kaup hefir eftirspurnin
aukist að sama skapi og um leið
verðgildi hins mjög eítirspurða
gjaldeyris.
Skamt er að minnast hins mikla
gengisbrasks í Þýzkalandi. Þjóðverjar
mistu alia stjórn á peningamálum
sínum og þau komust öll í hendur
spekúlanta. En sá mikti atgangur
fékk ekki góðan endi fyrir pá er
hugðust að stórgræða á markabrask-
inu. Markið féll og varð seinast
pvi sem næst alveg verðlaust og
spekúlantarnir sátu uppi með hrúgur
sinar af verðfausum psppirsmörkum.
jafnvel munu vera tii hér á landi
milljónerar í mörkum, en sem ekki
gætu meö öllum þeim rikdómi keypt
svo mikið sem eina máltíð.
II.
Oiíku er saman að jafna i Dan-
mörku nú og f Þýzkalandi á dögum
markabrasksins. Danir eru uppgangs-
pjóð og fjárhagsiega sterk. Eigi eru
taldar líkur til pess að petta gjald-
eyrisbrask hafi nein veruleg áhrif á
bag þjóðarinnar eða fjármálaástæður
þvi likt sem urðu i Þýzkalandi. Þó
er talsverð bætta á pvi, að afturkippur
komi í verðgildi krónunnar at pvf
sem að bækkunin er orsökuð af
áður nefndum ástæðum en ekki af
þeirri próun i fjárhagsástæðum pjóð-
arinnar, sem talin er tryggur grund-
völlur undir hækkun gjaldeyrisins.
Eins og verð hverrar vöru eða
gjaldeyris hækkar við aukna eftirspurn
lækkar það við aukið framboð. Þvi
er hætt við, að verð dönsku krón-
unnar lækki óeðlilega mikiö, ef peir
braskarar, sem hafa keypt upp
gjaldeyririnn nú, vilja hirða gróða
sinn og bjóða krónuna aftur fram í
stórum slil.
Jafnvel pó gjaldeyrisbrask hafi
ekki varanleg áhrif á verð gjaideyds
ins orsakar pað gengissveifiur. En
pær eru mikið böl í hverjum landi.
í fyrsta lagi eru pær vottur pess að
stjórn fjármálanna er komin i hendur
fjáraflamanna og spekúlanta. Verð-
rræti þeirra fjármuna, er einstaklingar
hata undir höndum, er pá mjög á
reiki og háð dutlungum og ófyrir-
sjáanlegum atvikum fjármála og
viöskifta i heiminum. t öðru lagi
•gerir petta ástand öll fyriitæki ótrygg
og viðsjárverð og orsakar svo miklar
truflanir og skakkaföll, að þaö getur
orsakað verulegan afturkipp í at-
vinnuvegum pjóðanna. Þaö er pví
mikið og brýnt umhugsunarefni allra
pjóða er búa við óstöðugt gengi,
að koma verðgildi peninga sinna 1
fast horf og stöðugt. Verður pað
með tvennum bætti gert. I fyrsta
iagi með þvi að hækka peningana
upp í það verð, er gilti fyrir stríöið
og festa pað verð með gulltryggingu.
f öðru lagi að stýfa gjaldeyrinn, sem
svo er nefnt, en pað er að breyta
myntfæti hans pannig að pað verö,
sem gjaldeyririnn er í, þegar sfýfingin
fer fram, gildi framvegis og siðan
sé svo um búið, að gengið haggist
ekki. Verður í næstu köflum pessarar
greinar fjallað um þessar tvær leiðir
og aðrar greinir pessa vandamáls
pjóöanna.
Vínsölubúðir ríkisins.
i.
Engipn íslendingur, sem vill að
þjóðin geti um írjálst höluð atrokið,
mun geta sætt sig við niðurstöðu þá,
sem varð í Spánarmálinu. Engir þjóð-
ræbnir menn, hverjum augum sem
þeir lfta á áfeugisvarnir og bannlög,
munu iáta sér það lynda, að þjóðin
hefir, i því máli, orðið að beygja sig
undir tak meiri máttar þjóðar, sem
lstur kenna afismunar í viðskiítum.
Þó menn greini nokkuð á um það,
hvort með löguin og rlkisvaldi eigi
að hafa afskiiti af vfnnautn þjóðarinnar
og séu mjög ósammála um, hversu
þeim afskiftum eigi að vera háttað,
verða flestir á einu máli um það, að
þjóðin eigi að vera sjálfráð um þessi
og önnur löggjafarmálefni. Þó munu
vera til nokkuð margir menn, sem
láta sér vel lfka niðurstöðu málsins.
En það eiu einkum þeir, sem hafa
frá upphafi verið mjög andvfgir bann-
lögunum og lita á Spánaiktöfuna eins
og hæfilega hefnd á þá, er staðið
hafa fyrir þeirri löggjöf. Þeir menn
lfta ekki á hina þjóðréttarlegu hlið
málsins heldur aðeins á þær verkanir
undanþágunnar innan lands, er þeir
telja æskilegar.
Meiri hluti þjóðarinnar hefir orðið
ásáttur um að setja lög i landi, er
hann telur miða til verndunar heilbrigði
og siðgæði þjóðarinnai og til aukinnar
velmegunar hennar. Naumast getur
það farið á milli mála, að sérhverri
þjóð beri fullur, siðferðislegur réttur,
tif þess að skapa sér skoðanir um
þvllfk efni og tii þess að setja lög
reist á slikum skoðunum. Það hlýtur
því að teljast beinlfnis háskalegt fyrir
almenna viðieitni mannanna, að meiri
máttar þjóðir, er telja sér, vegna
atvinnu sinnar, óhagræði að slíkum
lögum, geti neytt afismunar og að-
stöðumunar, til þess að hefta framgang
þeirra.
Þeir menn, er hafa tilhneigingu, til
þess að mæla bót aðförum Spánverja
í málinu, benda á það, að þeim beri
og fullur réttur, Ltil þesB að aetja
hverskonar tolllagaákvæði, er þeim
sýnÍBt. jafnvel þd það séu I sjálfu sér
rétt rök, breytir það ekki áfstöðunni
i m&linu, þvi að aðstaða íslendinga og
Spínverja er á engan hátt sambærileg.
Við framleiðum og flytjum til Sp&nar
eina helztu nauðsynjavöruna, er þangað
getur fluzt. Spánverjar framleiða og
selja hingar til lands vöru, er meiri
hluti íslendinga telur eigi einungis
óþarfa heldur skaðlega. Þeir hdta
sligandi tolli á nauðsynjavöruna, til
þess að þröngva að okkur vöru, sem
tslin er svo óþörf og ófýsileg til
nautnsr, að lög eru sett um bann
gegn innflutningi hennar. Þessi hái
tollur Spánverja er þvt seííur méð það
íyrlr augum, að tjúfa Iðggjöf mlnnl
máííar þjóðar.
íslendingar hsfa orðið að beygja
sig íyrir ofrfki f þessu máli. Órækasta
vitni þess er sú staðreynd, að lög-
gjafarþingið var kúgað i málinu. Þvf
nær allir bannmenn þingsins sáu þann
einn kost, að verða við kröfum Spán-
verjs, til þesB að firra sjivárútveg
landsmanna efnahagslegu átalli. Meiri
hluti þingmanna tóku þennan kost
þvert um geð sér. Það eru haldlaus
rök, að telja þjóðina ekki kúgaða,
þegar löggjafarþingið er kúgáð.
II.
Um fi mál hefir verið rætt og ritað
áf jafn miklu ofstæki á báðar hliðar
eins og um bannmálið. A sókn bann-
manna hefir oft verið þvflfkur bragur
sem verið væri að hervæðast gegn
Bjálfum djöflinum. Andbanningar hafa
aftur iostið upp ópi miklu um það,
að með bannlögunum væri verið að
svifta landsmenn þegnfrelsi; þau væru
svfvirðileg þrælalög. Svo langt hafa
þeir jafnvel gengið f ofstækinu, að
þeir hafa eggjað landsmenn, til þess
að hafa lögin að engu.
Við sígra þá, sem aðalstefna m&lsins
hefir unnið og ósigra þá, er hún hefir
beðið, sbýrist eðli málsins og mönnum
giöggvast sýn um vanda þess. Tökin
á þvf verða þá fastari en um leið
fremur í hóf stilt. Þeim mönnum fjölgar
sem lfta á það hvorki sem heilaga
krossferð né frelsisrán heldur alheims
vandamál, er krefjist mikillar ihugunar.
Þeir, sem fyrir hafa beizt f áfengis-
vörnum, hafa unnið það á, að afskifti
löggjafar- og rfkisvalds af áfengismál-
inu eru nú alment viðurkend sem