Dagur - 19.11.1925, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur ú( á hverjum flmtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Ojalddagi fyrlr 1. júlí. Inn-
hefmtuna annast, Árnl
Jóhannsson í Kaupfél. Eyf.
VIII. ár.
A f g r e i ð s lan
er bjá Jónl 2>. K>ór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við áramót,
sé komin til afgreiðslumanns
fyrir 1. des.
Akureyri, 19. nóvember 1925.
48, bl*Öi
Jarðarför Péturs sálug* Einarssonar kennar* frá Skógutn fer fram, að
öllu forfallalausu, að Orenivík, tniðvikudaginn 25. þ. m. kl. 11 árd.
ýVöstandendur.
Um víða veröld.
Friðarmálin.
I.
Nýlega komu saman á fund f
Locarno í Sviss utanrikisráðherrar
stórveldanna í Evrópu, til þess enn
á ný að tæða öryggismálin og leitast
við að draga úr ágreiningi þjóðanna
og óiriðarhættunni.
Fundur þessi, vinnubrögð hans
og árangur þykir bera vott um, að
heillavænieg umskifti séu að verða
f stjórnmálum Evrópu og viðskiftum
rfkjanna; að þetta sé fyrsta ráöstefnan,
síöan vopnahlé var samið, þar sem
frlðarandl hafi verið leiddur til önd-
vegis.
Áður skýrt sé frá stðrfum fundar-
ins og niðurstöðu hans þykir Degi
hlfða, að ryfja nokkuð upp hinn
langa og torsótta róður þjóðanna
að þessu marki frá þvi vopnahlé
var samið.
Meö gerðum Versalafundarins var
i raun réttri ekki saminn neinn friður,
heldur var vopnaviðskiftum breytt i
fjármála- og viöskiftastrið. Sigurveg-
ararnir réðu vitanlega einir öllu og
þó sá þeirra er grimmúðugastur
var, Frakkland, Stefna Ctemenceaus
var skýr og ákveðin sú, að þrýsta
Þýzkalandi niður I duftið; gera það
farlama og brjóta vald þess niður
að fullu og öllu, svo það ætti sér
aldrei viöreisnarvon. Hsnn var sterk-
astur og beygði bæði Wilson og
Ltoyd Oeorge undir vilja sinn.
Stefna Versalasamningsins varð
þvl sú að neyta sigursins sem ósleiti-
legast og láta kné fylgja kviði, en
ekki sú að binda enda deilumálin
rikja á milli. Ailar tilraunir þjóðanna
að komast að friðvænlegri niðurstöðu
hafa að þessu strandað á fastheldni
Frakka við þann samning, sem var
mótaöur af hefndarhug en ekki af
friðaranda.
Eftir að vopnahlé var samið neytti
Lloyd Qeorge færis, meðan bardaga-
hitinn var enn i Bretum, að láta
þjóðina að nýjufásér völdin. Hann
predikaöi hefnd og refsingu á hendur
Þjóðverjum. í Versölum höfðu hinir
sigruðu verið kúgaðir til að undirrita
þá játningu, að þefr einir væru
valdir að styrjöidinni auk þess að
undirgangast hinar óheyrilegustu
fjárkvaðir og skuldbindingar. Það
var því bægur vandi að æsa upp
eld heiflúðarinnar i hugum manna
gegn þeirri þjóð, sem talinvarvöld
að öllum hörmungum og afleiðing-
um styrjaldarinnar.
En Bretar sáu skjótt, að niðurbrot
eins af stórveldum áliunnarog fjár-
hagsleg viðreisn hennar gat ekki
farið saman og að kúgunartilraun-
irnar gegn Þjóðverjum stefndu til
þess eins, að ala á þrjózku þeirra
og hefndarhug. Með þvi væti og
málum þjóðanna stefnt f beinan
voða. Breyttu þeir þvi um stefnu
jafnvel meöan Lloyd Oeorge fór
enn með völdin. Bonar Law, Rimsey,
MtcDonald og Baldwin hafa allir
togað hönk við Frakka út af skaða-
bótamálunum og viðskiftunum við
Þjóðverja. Bonar Law geröi Frökkum
tilboð um stórkostlega skuldauppgjöf
gegn því aö þeir slökuðu á kröfum
sinum gegn Þjóðverjum, en alt kom
fytir ekki. Frakkar voru fuilir þver-
úðar og heiftrækni. Fundir voru
baldnir f Lundúnum og Qenf og
stjórnarformenn rfkjanna áttu i þrefi
og ráðagerðum en Frakkar fóru
slnu fram og bugðust með hertöku
Ruhrhéraðsins aö þrýsta Þjóðverjum
til hlýðni. Mæltist það tiltæki mis-
jafnlega fyrir. Ágreiningur milli
Frakka og Breta varð út af þessum
málum og því meiri sem Frakkar
gengu harkalegar fram i skuld-
heimtu og kúgunarráðstöfunum gegn
Þjóðverjum. Stappaði nærri óhöppum
þar á rnilli. Urðu nú Frakkar fyrir
harðari skuldakröfum af hendi Breta.
Auk þess hafa þeir orðiö að mæta
hörðum skuldakröfum Bandarikja-
manna, sem láta sér fátt um finnast
stympingar Evrópustórveldanna en
ganga rikt eftir fé þvf, er þeir lán-
uðu þeim i styrjaidarárunum.
í næstu köflum verður vikið að
alþjóðabandalaginu og síðan að þeim
merkilegu tiðindum er síðast hafa
gerst i þessum málum.
Leikfélag AKureyrar era8 undir-
búa leiksýningar. Æfingum á »Kinnar-
hvolssystrum« er nær lokið og mun
leikurinn verða sýndur f fyrsta sinn
um næstu belgi. Leikur þessi var
sýndur hér fyrir nokkrum irum sfðan
og átti þá almennum vinsældum að
fagna. Frú Stefanfa Guðmundsdóttir
ték þi aðalhlutverkið, en nú leikur
það frú Þóra Havsteen.
„ÁuKið landnám."
Erindi Hallgr. Þorbergssonar.
Á búnaðarnámskeiði á Grund f
Eyjafirði 5. spr. 1913 flatti Hall-
grfmur bóndi Þoibergsson á Halldórs-
■töðum f Lsxárdal mjög rökstutt er-
indi um ofangreint efni. Benti hann
með Ijósum rökum á hvert stefndi
með fækkun fólks I sveitunum og
huignun landbúnaðarins. Hin mikla
breytingaalda f atvinnnvegum lands-
manna var þá sem örast að rfsa og
megn vöxtnr hlsupinn ( kaupstaði og
sjávarþorp á iandinu.
Árlð 1910, eða 3 árum áður en
H. Þ. flutti erindi sitt, voro þau
hlutföll milii fólksfjöldt f sveitum
annarsvegar en kaupstöðum og sjávar-
þorpum hinsvegar að um 57 þús.
manna byggju f sveitum en um 28
þús. f kaupstöðum og sjávarþorpum.
Árið 1923 eru hiutföllin orðin þau,
að tæp 53 þás. búa f sveituuum en
um 45 þús. i kaupstöðum og sjávar-
þorpum þeim, sem taiin eru. Á þessu
tfmabili hefir fólkinu f landinu fjölgað
um tæp 13 þús. Fólbinu f kaupitöð-
um og sjávarþorpum hefir fjölgað um
17 þús. en fólki f sveitum fækkað
um rúm 4 þús. — Kaupstaðirnir og
þorpin hafa gleypt alla fólksfjölgunina,
sem hefir orðið í landinu og þar að
auki 4 þús., sem íækkað hefir f sveit-
um.
Straumhvörf þau, sem orðin voru f
landinu 1913, þegar framangreint er-
indi var flutt, bafa hatdið áfram með
vaxindi hraða. Þau fyrirsjáanlegu vfti
og ófarnaður, aem H. Þ. hvatti til
að varast, standa nú nær og geig-
vænlegri en nokkru sinni fyrr. Dagur
mun f eftirfarandi köflum rekja hið
helzia, sem gerst hefir f þessu máli.
Vili hann byrja á þvf, að endurtaka
helstu rök úr erindi H. Þ. með þvi
að málið var þar brotið til mergjar
og bornar fram tillögur um fhlutun
rikis- og Iöggjafarvalds f milið og
bein fjárframlög til aukins landnims.
H. Þ. benti á tildrög og oriakir
þeirra stórbreytinga, sem gerst hafa
f þjóðlffinu: Að áliti fræðimanna voru
sveitirnar itórum fjölbygðari fyrrum.
Er ilitið, að er landnáminu var ný-
lokið, hafi landsmenn verið um 120
þús., en á 13 öld um 100 þúsund.
Hefir þá fóikstala i sveitum verið
nátega tvöföld, við það sem hún er
nú. Drepsóttir, eldgos, fsár og hvers-
konar óáran eyddi landslýðnum en
lagði heii bygðalög f auðn. Kúgun og
óstjórn drap úr landsmönnum dug og
kjark. Skorti þvf orku og atbeina til
að endurbyggja hin eyddu landsvæði
og hrundu býli. Verk allra undangeng-
inna kynslóða hafa verið unnin með
óframsýni og hroðvirkni. í bygging-
um hefir þjóðin tjaldað til einnar
nætur. Húsin hrunið með kynslóðun-
um, sem bygðu þau. Nálega allur
arfurinn voru túnblettir meira og minna
þýfðir og hús og girðingar, sem lágu
við eyðingu.
Þvilfkt var ástandið, þegar sjórinn
kallar á fólkið. Nýr atvinnuvegur, sem
byggizt á stórvonum og uppgripum
og er rekinn með beztu tækjum dregur
fólkið til sfn. Það var ekki fólksleysi,
sem landbúnaðinum baggaði heldur
hitt að Bveitabúskspurinn bygðnr að
mikln á rányrkju við illar samgöngur
og lftil þægindi varð þegar undir f
samkepainni nm vinnulýðinn.
í annan stað benti H. Þ. á, að
bjargræðisvegirnir f hverju landi réðu
mestu um fólksfjölgun eða fólsfækkun.
Skortur bjargræðisvega í sveitum þ.
e. hentugra býla hömluðu fjölda fólks
frá, að ráðast í það að stofna heimili
þar. Fólk, sem af átthagatrygð vildi
ekki yfirgefa sveitirnar, en gæti ekki
Btofnað þar eigin heimili mornaði þvi
og þornaði upp og legði eigi þann
skerf f framsækni þjóðarinnár, sem
vera ætti.
Þetta orsakasamhengi hlaut þá að
leiða til þeirrar spurningar fyrirlesar-
ans, hvort við ættum að sætta okkur
við það að bæadastéttin, sem frá önd-
verðu hefir borið hita og þunga þjóð-
lffsins fram á þennan dag, yrðiminni-
hlutastett f landinu eða gefist með
öllu upp.
Þá benti fyrirlesarinn á þau skilyrði,
■em frá náttúrunnar hendi lægju fyrir
til nýbýiagerðar og fjölgunar búfjár.
Víðáttumikil heiða og afréttarlönd,
sem gætu sumarfætt margfalt fleira
af sauðfénaði. Stór, óyrkt heimalönd,