Dagur - 19.01.1927, Qupperneq 2

10
DAGUK
3. tbl.
dæmis hörð samkepni, verðfall og þess
háttar. Skírskotun yðar til álits fram-
kvæmdastjóra og stjómar félagsins
mun slá í bakseglin fyrir yður. Eg hefi
ríka ástæðu til að ætla, að þessir aðilar
séu yður gersamlega ósammála um
þetta atriði. Og eg hygg að þér munuð
síðar, einnig við leiðréttingar úr þeim
áttum, komast að þeirri dapurlegu raun,
að skortur yðar á lítillæti, til þess að
vilja fræðast um þessi og önnur efni
samvinnumála af viðtali við fróðari
menn og lestri fræðandi rita hafi va’.dið
því, að þér rennið slík gönuskeið, sem
raun er á orðin.
Þér segið að Kf. Eyf. hafi á síðustu
árum horfið meira en áður að þeirri
stefnu, að selja vörur án ágóða. Eg full-
yrði að þetta er rangt. Til þess að
bregða ljósi yfir þetta atriði, verður að
hverfa lítið eitt til baka í sögu félags-
ins. Árið 1917 eða 1918 var tekið að
selja steinolíu og sykur ágóðalaust í fé-
laginu. Ástæðan var sú, að Landsverzl-
un hafði með höndum einkasölu þessara
vörutegunda og afskamtaði álagning-
una. Þótti eigi taka því að hafa þær
vörur ágóðaskyldar. Þegar vörur tóku
að falla eftir heimsstyrjöldina, gerðist
örðugt að halda uppi vöruverði sökum
verðfallsins og harðnandi samkepni.
Vörur voru þá alloft seldar undir sann-
virði og yfirleitt með svo lítilli álagn-
ingu, að eigi þótti ástæða til, að dreifa
þeim ágóða yfir allar erlendar vöruteg-
undir, sem félagið verzlaði með. En að
breyttum ástæðwm hefir félagið jafn-
hraðan horfið aftur að grundvallarreglu
sinni, að selja allar vörur með gang-
verði og með ágóða. Félagið hefir því á
síðustu árum fækkað þeim vörutegund-
um, er það hefir selt án ágóða. Stað-
hæfing yðar er því algerlega ósönn.
Eg geri ráð fyrir, að þér munuð í
framhaldandi umræðum reyna að bjarg-
ast frá rökþroti með skírskotun til
þeirrar staðreyndar, að félagið hefir
nú á allra síðustu árum tekið upp verzl-
un með stóra vörupósta og beitt þar
kostnaðarverðsaðferðinni. Þér spyrjið
hvaðan eg hafi það »að á yfirstand-
andi ári séu ekki seldar í Kaupfélagi
Eyfirðinga, nema tvær erlendar vöru
tegundir?«* Eg skal játa að í fyrra
»Andsvari« mínu var talað aðeins um
byggingarefni (timbur og sement). En
það var ekki tæmandi. Eru og taldar til
byggingarefnis járn- og pappavörur.
Og auk byggingarefna hefir félagið tek-
ið að verzla með salt og kol, og hefir
beitt þar hinum sömu aðferðum. Skal
nú, yður til skilningsauka, einnlg litið
yfir þessar greinir í starfsemi félags-
ins.
Fyrir árið 1919 var öll verzlun með
byggingarefni hér á Akureyri í höndum
kaupmanna. Á fundi félagsstjórnarinn-
ar 22. febrúar það ár, kom mönnum á-
samt um, að héraðsbúar ættu við óvið-
unanleg kjör að búa í þessari verzlunar-
grein. Samkvæmt upplýsingum, er fyrir
lágu, taldi framkvæmdastjóri félagsins
sennilegt, að unt myndi vera að útvega
félagsmönnum trjávið fyrir alt að
* Hér munu hafa, er þér genguð frá
handriti yðar, fallið úr orðin: »án
ágóða«. Til verksparnaðar leyfi eg mér
að leiðrétta þetta nú þegar. En þér seg-
ið til, ef rangt er til getið. J, Þ,
þriðjungi lægra verð en það tíðkaðist
hér í bænum.* Það ár var síðan reist
liið stóra vörugeymsluhús félagsins
austan Hafnarstrætis og jafnframt tek-
in upp hörð samkepni við þá, er ráku
verzlun með byggingaefni hér á staðn-
um. Sú samkepni fór harnandi eftir því
sem stundir liðu fram og er enduð með
því, að félagið hefir tekið í sínar hend-
ur meginhlutan af þessari verzlunar-
grein fyrir þetta hérað. Hér hefir því
hörð samkepni valdið því, að félagið
hefir selt byggingavörur án ágóða.. Og
sama málí gegnir um kol og salt. Verzl-
un félagsins með þessar vörutegundir
má teljast á tilraunaskeiði og mun fé-
lagið jafnskjótt og það hefir komið
henni í fast horf, hverfa að meginreglu
sinni um gangverðsálagningu, líka að
því er snertir þessar vörutegundir.
Þér teljið að eg hafi ásakað yður fyr-
ir að greina frá því, að félagið hafi selt
vörur án ágóða. Þetta mun vera bygt á
misskilningi. Eg taldi ummæli yðar um
þetta atriði bera vott um ámælisverðan
skort á athugun endurskoðenda. Þessi
athugunarskortur hefir nú komið enn
berar í ljós. Þér hafið ekki gert yður
minsta far um að kynna yður þær á-
stæður, sem hafa valdið og valda enn af-
brigðum félagsins frá gangverðsálagn-
ingu og vaðið síðan í villu um, hver sé
höfuðregla félagsins í þessu efni.
Þá leggið þér fyrir mig þá spurningu,
hver sé stefnu (princips) munur á því
fyrir félagið, að selja trjávið og sement
ágóðalaust eða t. d. rúgmél og hveiti?
Á þessu væri vitanlega engin munur.
En eg veit ekki hversvegna þér spyrjið
mig slíkrar spurningar. Eg hefi ekki
haldið því fram, að það væri samkvæmt
stefnu félagsins í verzlunarrekstri, að
selja trjávið og sement án ágóða. Þvert
á móti hefi eg talið og tel enn að það
sé ekki í samræmi við meginreglu og
starfsgrundvöll félagsins, heldur sé það
afbrigði frá meginreglu, orsakað af sér-
stökum ástæðum.
Þá kem eg að merkilegu atriði í »At-
hugasemd« yðar, hr. endurskoðendur.
Eg taldi í fyrra »Andsvari« mínu, að
reynslan hefði sýnt, að félög þau, er
beita kostnaðarverðsaðferðinni ættu erf-
iðari aðstöðu, til þess að færa út starf-
semi sína og efla sjóðina, heldur en
gangverðsfélögin. Þér óskið eftir að eg
færi rök fyrir þessu og bendi á, hvar
slíka reynslu sé að finna. Þér takið og
fram, að um þetta séuð þér mér ósam-
mála og bendið á Kaupfélag Svalbarðs-
eyrar, máli yðar til stuðnings.
Eg skal þá fyrst færa hin almennu
rök um þetta efni, sem ættu að liggja
í augum uppi hverjum manni, sem um
þessi mál vill hugsa. Það segir sig sjálft,
að þau félög, sem leggja stund á að
halda verðlagi sínu svcf lágu, sem fram-
ast má verða, hafa minna afgangsfé til
ráðstöfunar um hver áramót, umfram
tilskilin gjöld í sjóði. En handbært fé
er vitanlega skilyrði fyrir útfærslu fé-
lagsstarfsemi, mikilli aukningu ýmissa
sjóða o. s. frv. Auk þess er slíkt hand-
bært fé meginvörn gegn áföllum, or-
sökuðum af verðfalli eða öðrum slíkum
óhöppum í verzlunarrekstri. Það virðist
* Sbr. Minningarrit félagsins, bls.
28—29.
því ekki þurfa skarpskygni til að sjá,
að félög, sem hafa talsvert afgangsfé
til ráðstöfunar um áramót eigi hægra
um vik en hin, sem • selja ágóðalaust,
sem hafa ekkert slíkt fé sökum hins
lága verðlags og eiga ef til vill fult í
fangi með að verjast reksturshalla.
Samt fáið þér ekki greint svo augljósan
hlut, hr. endurskoðendur.
Þér skírskotið til heimildar, sem þér
hafið ekki séð og dragið út af henni
einhliða og grunnfærnislega ályktun,
þar sem þér talið um Kaupfélag Sval-
barðseyrar og teljið að sjóðeignir þess
félags hafi verið mestar »samanborið
við umsetningu«. En þér látið ógetið um
staðreyndir, sem máli skifta. Efalaust
mun Kaupfélagi Svalbarðseyrar hafa
verið vel stjómað. En þess ber og að
gæta, að það er annað elzta félag lands-
ins og að það hefir aldrei haft með
höndum hinar áhættumeiri greinir
verzlunarreksturs. Rök yðar um þetta,
eins og fleira, eru því frambærileg fyrir
þá eina, sem ekkert hugsa.
Þá kemur að því að verða við tilmæl-
um yðar um, að leiðbeina yður og benda
yður á, hvar »þessa reynslu« er að
finna. Þér kveðist ekki sjá, að aðrir
hafi haft aðstöðu til að safna slíkri
reynslu en Samb. ísl. Samvinnufélaga.
En eigi þarf svo langt að sækja. Verð
eg' þá enn að hvetja yður til þess að
kynna yður sögu yðar eigin félags í
minningarriti þess. »Reynsla« þessi hef-
ir hvergi komið berar í ljós, en í yðar
eigin félagi. Það verður ekki til þess að
auka hróður félagsins, að endurskoðend-
ur þess skuli vera, ekki einungis ger-
samlega ófróðir og skilningsvana um
sögu félagsins, heldur einnig of þótta-
fullir til þess að geta fræðst. Eg mun
þó, ef til vill árangurslaust, rekja fyrir
yður helztu sögulega drætti úr æfi fé-
lagsins þá, sem hér að lúta.
Kaupfélag Eyfirðinga var stofnað ár-
ið 1886 af nokkrum bændum úr hreppun-
um inn af botni fjarðarins. Það var í
upphafi samtök um útflutning sauða en
jafnframt hóf það pöntunarstarfsemi.
Félagið hlaut talsvert mikla útbreiðslu
í héraðinu. Það beitti hinni ströngustu
kostnaðarverðsálagningu en safnaði þó
í varasjóð. Félaginu óx aldrei verulega
bolmagn á þessu skeiði. Eftir tólf ára
baráttu eignaðist það loks skýli yfir
vörur sínar, en þá komst varasjóðurinn
jafnframt í skuld; þ. e. varasjóðurinn
gekk til byggingarinnar og það sem
auk þess var tekið að láni, var talið
varasjóði til skuldar. Eg skal leyfamér
að taka hér upp nokkrar línur úr minn-
ingarriti félagsins, bls. 10, þar sem að
þessu er vikið.
»Hin stranga regla um álagningu
lægsta kostnaðarverðs, auk varasjóðs-
gjalds, veldur því, að félagið nær aldrei
neinu bolmagni né hefir teljandi fjár-
ráð. Eftir 20 ára baráttu á það fasteign
og áhöld, sem til samans nemur kr.
2731.67 og auk þess nokkrar krónur í
varasjóði. Af þessum sökum skorti fé-
lagið getu og áræði þegar á bjátaði.
Örðugleikamir reistu skorður hvarvetna
á leiðum úfærslu og slógu nýmælum
niður í þögn. Viðskifti félagsins fóru
því rýrnandi og hag þess hnignandi eft-
ir því sem á leið. Horfði því til fullra
félagsslita, áður langt liði, um þær
mundir er Hallgrímur Kristinsson tók
málefni þess í sínar hendur og hóf upp
merkið að nýju með eldmóði foringjans,
Hefst þá gagnger breyting á starfs-
háttum félagsins og skipulagi.«
Þannig vegnaði Kaupfélagi Eyfirð-
inga meðan það var rekið á grundvelli
kostnaðarverðsálagningar. Það eignað-
ist aldrei neitt, sem teljandi sé og gat á
engan veg fært út starfsemi sína. En
um leið og tekið var að reka félagð á
gangverðsgrundvelli, opnast leiðir til
úrræða og útfærslu. Eg geri ráð fyrir
að yður sé kunnugt um að félagið tók
þá þegar miklum vexti. Byggingarnar
spruttu upp, sjóðir tóku að vaxa, starf-
semin jókst og færðist til fleiri greina
og félagið er orðið, undir rekstri gang-
verðsálagningar, eitt hið stærsta og
efldasta samvinnufélag landsins.
Þessar staðreyndir hafa verið rétt við
nefið á yður, hr. endurskoðendur, öll
þau ár, sem þér hafið fengist við að
rýna í starfsemi félagsins og skipulag.
Samt spyrjið þér: Hvar er slíka reynslu
að finna? Má eg spyrja: Hvar mjmdi
slíka endurskoðendur vera að finna?
Eg mun í IV. kafla víkja að ummæl-
um yðar um sjálfa tillöguna. í III.
kaflanum mun eg stofna til kenslu-
stundar fyrir yður um skipulagsmálefni
samvinnufélaga og um skipulagsbreyt-
inuguna 1922 sérstaklega. Eg tel að
önnur atriði í »Athugasemd« yðar séu
nú svo rækiega molduð, að þau muni
ekki vakna aftur til lífsins, jafnvel þótt
þér gerið tilraun, að vekja þau upp.
Það hefir komið í ljós að þér kunnið
eingin skil aðalatriða og aulcaatriða.
Ekki getið þér heldur gert greinarmun
markmiðs og starfsaðferðar. Þegar tal-
að er um starfgrundvöll félagsins segið
þér að hann sé hugsjónin sjálf. Þegar
félagið víkur um stundarsakir og af
sérstökum tímabundnum ástæðum frá
þeirri meginreglu að selja allar vöru-
tegundir með ágóða, þá ályktið þér at-
hugunarlaust að slíkt sé meginregla. —
Þannig ber þessi samsetningur yðar
vott um, ekki einungis botnlausa van-
þekkingu yðar á starfsháttum og skipu-
lagi félagsins, sem þér starfið fyrir,
heldur mjög áberandi kunnáttuleysi yð-
ar að hlíta einföldustu hugsunarreglum
og fara með almenn rök. (Meira).
Jónas Þorbergsson.
Kosningahryna.
i.
Umræður »lslendings« og »Verka-
mannsins um bæjarstjórnarkosningarn-
ar sýna, til hvers er stofnað með að-
förum þeirra öfgaflokka, sem standa að
B- og C-listunum: Steyttir hnefar,
hrópyrði, æsingar og upplost og tilgrip
örþrifavopna á báðar hliðar. Úrslit
kosninganna á morgun munu sýna, að
hve miklu leyti bæjarbúar eru háðir æs-
ingum á báða þessa bóga, íhaldsins og
Kommúnistanna.
II.
Hið mikla hatur milli íhaldsins og
Kommúnistanna styðst að sumu leyti
við vafasamar ástæður. Yztu armar
beggja þeirra flokka fallast í faðma á
öfgamótum. Hvorirtveggja trúa á of-
beldi. Peningamennirnir vilja koma á
ríkisher til þess að lemja vinnulýðinn til
hlýðni í þjónustu auðsöfnunar. Þeir,