Dagur - 04.11.1927, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum finitu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Innheimtuna annast Jónas
Sveinsson bóksali, Eyrar-
landsveg 3 (Sigurhæðir).
3 iiauv
A f g r e i ð s lan
er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 8. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við árn-
greiðslumanns fyrir 1. d»s.
mót, só komin til «f-
X. ár.
Akureyri, 4. Nóvember 1927.
46. tbl.
Mentaskóli á Norðuriandi.
Dóms- og kenslumálaráðherra Jónas Jónsson
færir Gagnfræðaskólanum d Akureyri heimild til að halda uppi
lœrdómsdeild og útskrifa stúdenta.
Laugardaginn 29. Okt. s. 1. kl.
9 að niorgni, kom dóms- og
kenslumálaráðherra Jónas Jóns-
son upp í Gagnfræðaskóla og las
þar upp — að viðstöddum nem-
endum öllum og kennurum skól-
ans — eftirfarandi bréf:
Dóms- og kirkjumálaráðuneytið.
Reykjavík, 25. október 1927.
Á fundi 22. okt. s. 1. hefir ráðu-
neytið ákveðið, að Gagnfræðaskól-
inn á Akureyri skuli hér eftir
hafa heimild til að halda. uppi
lærdómsdeild eftir sömu reglum
og gilda um lærdómsdeild menta-
skólans, samkvæmt reglugerð frá
1908, með tveim minni háttar
breytingum viðvíkjandi aldurs-
takmarki og sumarleyfi. Skal
þessi deild hafa rétt til að út-
skrifa stúdenta og fari próf
þeirra, þar til öðruvísi verður á-
kveðið með lögum, að öllu fram
eftir ákvæðum gildandi prófreglu-
gerða máladeildar mentaskólans,
enda veiti allan sama rétt.
Áður en kemur að prófi næsta
vor, mun ráðuneytið gefa út
reglugerð handa Gagnfræðaskól-
anum, vegna þessara áðurnefndu
breytinga á lengd og starfsháttum
skólans.
Jónas Jónsson.
Sigfús M. Johnsen.
Til
skólameistarans á Akureyri.
Að loknum upplestri bréfsins,
skýrði ráðherra frá því, að þess-
ar ráðstafanir væru ekki gerðar
séi’staklega vegna skólans hér,
eða af því að hann væri gamall
nemandi hans og að sér hefði ver-
iö hlýtt til hans á námsárum sín-
um — heldur væri þetta skref
stigið sökum heillar alls landsins.
Hefði það löngum verið skoðun
sín, að hollara væri að hafa skól-
ana tvo, heldur en láta alla nema
í Reykjavík. Væri það hugsun sín,
að upp úr Gagnfræðaskólanum
risi tveir skólar, annar ■ Möðru-
vallaskólinn gamli og hinn al-
mennur mentaskóli. Væri hugsun
sín sú, að norðlenzki mentaskól-
inn kendi alls ekki sömu greinir,
sem kendar væri í mentaskólanum
syðra. Vel gæti komið til mála að
auka latínukenslu fyrir sunnan,
en auka aftur nýja málakenslu
hér. Skyldi þessi norðlenzki skóli
sniðin eftir innlendri reynslu og
beztu útlendum fyrirmyndum.
Væri það nú hið niæsta, er gera
þyrfti fyrir þenna skóla, að semja
handa honum reglugerð. Þangað
til sú reglugerð væri samin og
samþykt, gilti hér sama reglu-
gerð sem í mentaskóla Reykjavík-
ur.
Þá er ráðherra hafði lokið máli
sínu, gall við dýnjandi lófaklapp.
Þá tók skólameistari til máls.
Kynti hann nemendum fyrst
dómsmálaráðherra. Hann væri
fæddur og alin upp á smábýli einu
hér skamt frá Akureyri — í hinu
forna ríki Þorgeirs Ljósvetninga-
goða — og skamt frá óðalsjörð
hans. Fyrstu menningarspor hans
hefðu verið ferð í þenna skóla, og
hér hefði hann lokið burtfarar-
prófi með ágætiseinkunn. En hon-
um hefði ekki nægt mentun sú, er
hann fékk í Gagnfræðaskólanum.
Hann hefði farið suður í lönd.
Fyrst sótt lýðháskólann í Askov
og síðan stundað nám í Berlín og
Oxford og enn síðar farið til
Frakklands til námsiðkana. Hann
hefði kynt sér skólamál erlendis
— og verið mörg ár kennari
Kennaraskólans. Þá er hann kom
úr utanför sinni, hefði hann gerst
ritstjóri ungmennablaðs Skinfaxa,
sem ekkert fékst við stjórnmál. í
blaðið hefði hann ritað margar á-
gætar greinir um margvísleg
menningar- og þjóðernismál, sem
nemöndum væri gagnlegt að lesa,
enda væri hann fæddur rithöfund-
ur. Síðan hefði hann smáfœrt út
kvíarnar, orðið skólastjóri Sam-
vinnuskólans, leiðtogi Framsókn-
arflokksins, landkjörinn þingmað-
ur og nú væri hann orðinn ráð-
herra. Að vetrarlagi hefði hann
ekki komið í skólann síðan hann
var nemandi hans, fyrr en nú, er
hann væri æðsti maður hans. —
Þá mintist skólameistari á, að
það væri merkilegt, að norðlenzk-
ur stúdentaskóli væri endurreist-
ur í sama mánuði og Hólaskóli
hefði verið niður lagður. En það
gerðist með konungsbréfi 2. okt.
1802. Hefði þá þessi norðlenzki
skóli legið í dái 125 ár og 28 daga.
Margir merkustu menn Norður-
lands hefðu mjög barist móti því,
að Norðlendingar væru skólanum
sviftir. Meðal þeirra hefði verið
amtmaðurinn á Möðruvöllum,
Stefán Þórarinsson, stórmerkur
maður, er hefði viljað flytja hann
til Akureyrar, þangað sem hann
væri nú kominn. Enn mætti nefna
merkan Skagfirðing, ólaf ólafs-
son, lektor í Túnsbergi í Noregi,
er hefði gert sér ferð á hendur til
Kaupmannahafnar til að vinna
fyrir skólann og hefði boðist til
að gefa honum söfn sín. En alt
hefði kornið fyrir ekki. — Ef and-
ar þessara látnu merkismanma og
margra annara merkra, látinna
Norðlendinga vissu, hvað hér
gerðist í dag, myndu þeir blessa
dómsmálaráðherra fyrir skjótan
og djarfmannlegan úrskurð hans
og skjótar ráðstafanir í þessu
máli.
Það myndu allir játa, að hér
væri sigur unninn, og væri það að
vísu rétt. En eftir væri að fram-
fylgja sigrinum — og slíkt væri
enn erfiðara en að vinna þenna
sigur. Og því aðeins yrði þessi
skólastofnun sigur, að hún í fram-
tíð landsins yrði þjóðarsigur, þ. e.
að hún yrði frömuður þroska og
dáða með þjóð vorri. Slíkt hefði
altaf verið trú sín, og því hefði
hann beitt sér fyrir þetta mál.
Loftslag hér í skólanum væri að
sumu leyti betra en í sumum öðr-
um skólum. Þetta gæti hann sagt
án þess að grobba nokkuð af
sjálfum sér, því að þetta loftslag
væri að öllu leyti erfðir frá fyr-
irrennurum hans, Jóni Hjaltalín
og Stefáni Stefánssyni, sem, bæri
að öllu þakkirnar og virðingin
fyrir það. Væri það ódaúðlegur
hróður Hjaltalíns í menningar-
sögu þessarar þjóðar, að hann
hefði skapað nýtt skólaloftslag
her á landi — og miklu heilnæm-
ara en þá hefði tíðkast í nokkrum
skóla hérlendis. Annars tæki hann
algerlega undir orð dómsmálaráð-
herra um, að ætlunin væri ekki að
sníða reglugerð hins nýja skóla
eftir mentaskólanum syðra, held-
væri hitt hugsunin — og hefði alt
af verið — að leita hér nýrra leiða
í uppeldi og mentun íslenzkra
embættismanna.
Að lokum vék skólameistari
máli sínu að dómsmálaráðherra
Kvaðst hann þakka honum hið
bezta þessa höfðinglegu gjöf.
Hann kvaðst nýlega Jiafa litið í
gamlar prófritgerðir — og hefði
þar rekist á íslenzka ritgerð
dómsmálaráðherra. Hefði hann
þar skýrt orðið braut, hver væri
upphafleg merking þess, að það
væri vegur eða geilar, er gerðar
væri í gegnum skóga. Þetta væri
eins og tákn þess, er síðar átti
fram að koma um hann sjálfan.
Það væri trú flokksmanna hans
og vina, að hann væri að eðlisfari
brautryðjandi, slíkt hlyti greind-
ir menn að játa, hversu sem þá
annars greindi á um stjórnmála-
baráttu hans. Bréfið, sem hann
hefði lesið hér upp og afhent sér,
væri eitt dæmi þess. Þar hefði
hann rutt braut eða lagt veg, sem
eigi hefði áður til verið. Sá vegur
væri lagður milli Akureyrarskóla
og Háskóla íslands — og annara
háskóla hins mentaða heims.
Að lyktum var hrópað ferfalt
húrra fyrir dómsmálaráðherra og
síðan fyrir mentaskóla Norður-
lands. — Þá vai* nemendum sýnt
málverk afar dýrt, er dómsmála-
ráðherra færði skólanum að gjöf,
mynd af Baulu eftir Ásgrím Jóns-
son málara, er eitt sinn var í ráði
að gefa konungi vorum, en hoi’fið
frá. Er mynd þessi, að sögn, dýr-
asta málverkið, er hengt hefir
verið í íslenzkan sal, sem er ríkis-
eign.
Skólameistari hefir fengið ýms
samfagnaðar og heillaskeyti í til-
efni af þessum merkisatburði.
Meðal annara það sem hér fer á
eftir, frá 17 háskólastúdentum í
Reykjavík:
»Vér undirritaðir óskum hinum
nýja Mentaskóla Norðurlands
allra heilla.
Ólafur Einarsson, Gísli Guð-
mundsson, Guðmundur Karl Pét-
ursson, Kristján Hannesson, Þor-
móður Sigurðsson, Friðrik Magn-
ússon, Einar Sturlaugsson, Helgi
Konráðsson, Arngrímur Björns-