Dagur - 23.03.1928, Qupperneq 1

D AGUR,
kemur út á hverjum föstu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son í Kaupfélagi Eyfirð-
inga.
A f g r e i ð slan
er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. d»s.
• •
. ár. t
-•-•-•■ • •
XI
• • •• ••«
Akureyri, 23. Marz 1928.
13. tbl.
' • •-■• -• • •-• • • •-••••-•••• • • • • • -• • • •-•-• <
►-•-•• •--•-
Rekstrarlána-
frumvarpid.
Áður hefir verið um það getið
hér í blaðinu. Telja íhaldsblöðin
að það sé eitt hið merkasta mál,
sem fliítt hafi verið á Alþingi!
Ber það vott um andlega fátækt
í herbúðum íhaldsins, enda á það
erfitt með að halda fram kostum'
frumvarpsins, og sýna með rök-
um, að það fullnægi þeim tilgangi
sem ætlað er »að losa bændur úr
skuldaklafa verzlananna«!
Helzta fyndnin, sem »Vörður«
hefir flutt, fyrir munn nýja ritstj.
Árna frá Múla, er sú setning, að
öll merkustu málin, sem Alþingi
hafi nú með höndum, séu flutt af
íhaldsmönnum! Það væri gaman
ef að »Vörður« vildi benda á öll
þessi merku mál. En af því að bú-
ast má við, að hann smokri því
fram af sér, eða láti nægja að
benda á þetta eina frumv., máli
sínu til stuðnings, eins og hann
hefir gert, þá er rétt að athuga
það nánar.
Meðan að Jón Þorláksson var
yfirmaður bankanna, bólaði ekk-
ert á því að honumj hugkvæmdist,
að bæta úr rekstrarlánaþörf
bænda og smiærri útgerðarmanna.
En nú virðist áhugi hans í þessu
efni hafa blossað upp fyrirvara-
laust! Þessi einkennilegu sinna-
skifti og þau ákvæði í rekstrar-
lánafrumvarpinu, sem J. Þorl.
hefir áður talið varhugaverð,
vekja grun um, að með þessu máli
sé íhaldið að sýnast og beita á'
öngulinn fyrir bændur. Því hefir
tekist að búa þannig um frum-
varpið, að það nær ekki settum
tilgangi -og er í sumum atriðum
óframkvæmanlegt. En það skifti
íhaldið ekki miklu máli, úr því að
stjórn andstöðuflokksins var ætl-
að að framkvæma lögin.
Þegar rekstrarlánafrumv. Tr.
Þórh., um búnaðarlánadeild við
Landsbankann, var til umræðu á
Alþingi, lagðist Jón Þorl. fast á
móti því, að þingið fyrirskipaði
bankanum ákveðnar lánveitingar,
og taldi óhæfilegt að þingið tæki
þannig fram fyrir hendur banka-
stjórnarinnar. Þessvegna beittust
flestir íhaldsmenn þá á móti frv.,
enda þótt um fasteignaveðlán væri
að ræða. — En í rekstarlánafrum-
varpi frá þessum fhaldsmönnum
nú, er lagt fyrir Landsbankann,
að verja 5 milj. kr. af erlendu
lánsfé, árlega til útlána innan-
lands í áhættu atvinnurekstur, að-
eins gegn sjálfskuldarábyrgðar-
skírteinum eða samábyrgð lántak-
enda. Sparisjóðir eiga að útbýta
miklu af lánsfénu og taka gildar
ábyrgðartryggingarnar; þannig
að bankinn sjálfur hefir þar lítið
um að segja, þó hann beri aðalá-
byrgðina út á við. — Það sýnist
augljóst mál, að J. Þorl. og flokks-
rnenn hans eru hér í beinni mót-
sögn við ástæður sýnar gegn Bún-
aðarlánadeildinni. Og íhaldsmenn
sýnast ekkert ragir við það nú,
að skipa Landsbankanum og spari-
sjóðunum út á hina hálu braut á-
hættulánanna, án þess að gera
kröfur um föst veð eða eigna-
tryggingar! Hvað segja bændur
um heilindi íhalds-foringjanna og
fyrirhyggju í þessum efnum? Von
er að »Vörður« telji þetta mferk-
asta ffumvarp þingsins!
En hverjir mundu helzt nota
þessi lán? Og á hvern hátt ráða
þau bót á »skuldaverzlunarbölinu«
í fljótu bragði?
Þeir bændur, sem geta borgað
viðskiftalán sín og reksturskostn-
að búa sinna í lok hvers árs, hafa
vafalaust möguleika til að fá slík
lán hjá lánsstofnunum eða góðum
viðskiftavinum; án þess að lög
séu um það sett. Þetta frumlvarp
er þeim þessvegna engin nauðsyn.
En mikill meiri hluti bænda hefir
brýna þörf fyrir lánsfé til þess
að vinna að jarðrækt og húsabót-
um, kaupa vélar og vinnusparandi
áhöld við landbúnað, eða báta og
veiðarfæri, og létta að meira eða
minna leyti af þeim skuldum, sem
á búum þeirra hvíla, með ódýrari
lánum, til þess að þær íþyngi ekki
búrekstrinum árlega. — Rekstrar-
lánafrumvar'p fhaldsm. bætir ekk-
ert úr þessu. Því að rekstrarlánin
eiga bændur að borga upp í topp
fyrir miðjan Desember ár hvert,
og til þessara hluta, sem taldir
voru, þurfa þeir lengri og ódýrari
lán.
Þrátt fyrir þetta má búast við,
að það yrði mikil eftirspurn, eftir
rekstrarlánunum. Altaf er nóg af
mönnum, einkum í kaupstöðum og
þorpum og í grend við þap, sem
fást til að spekúlera með bráða-
byrgðalánum; kaupa eða leigja
skip og báta til fiskjar eða síldar-
útvegs eða til þess að ráðast í hey-
skap og verzla svo með hey. Það
virðist horfa beinast við fyrir
slíkumi mönnum, sem engum föst-
um viðskiftum eru bundnir, hafa
litlu að tapa og skortir atvinnu,
að ganga saman í þessi lántökufé-
lög og fá rekstarlán út á sjálf-
skuldarábyrgð félagsins. En vit-
anlega yrði greiðsluskilmálar lán-
anna þeim óhagstæðir eins og öðr-
um. Eins og rekstrarlánin eru
hugsuð, freista þau mest þeirra
manna, sem eru djarfastir til á-
hættufyrirtækja, og sjást mánst
fyrir um að varast fjártöp og só-
un og ýmiskonar spilamensku í
atvinnurekstri.
Um lána- og skuldaverzlunar-
bölið er það að segja, að það háir
ekkert þeim bændum,, sem geta
greitt skuldir sínar við hver árs-
lok. Fyrir skuldamqnnunum
greiða rekstrarlánin aðeins um
nokkra mánuði, og alls ekkert
þann tíma árs, sem þeir hefðu
frekast þörf fyrir lánin, þ. e. yfir
áramótin. — Rekstrarlán þessi
geta ekki valdið skjótum breyt-
ingum á skuldaverzlun bænda,
nema á einn hátt. Þann, að um
leið og skuldamennirnir fá rekstr-
arlánin í hendur, hlaupi þeir frá
fyrverandi lánardrotnum sínum
— kaupmönnum eða kaupfélögum
— láti skuldina ógreidda, en r.oti
peningana til vörukaupa hjá nýj-
um viðskiftavini! Sennilegt er að
skuldaeigendur létu slíkt ekki líð-
ast. _ Og að rekstrarlán skulda-
mannanna gengju til afborgunar
á verzlunarskuld þeirra að minsta
kosti í bili; en yrðu svo ekki end-
urgreidd aftur á þeim tíma, sem
ixkstrarlánafrumv. ákveður, fyrir
miðjan Des. ár hvert.
Þetta rekstrarlánakerfi hefir
engin áhrif á »skuldaverzlunar-
rekstur« bænda, ef lánardrotnar
þeirra gæta skyldu sinnar. Bænd-
ur verða bundnir við skuldir sínar
eftir sem áður og þurfa að greiða
af þeim sömu vexti; og kaupmenn
og kaupfélög hljóta að halda þeim
að því.
En hins mega bændur ekki dylj-
ast, að í frumvarpinu felst óbeio
árás á verzlunarsamtök þeirra.
Það er alkunnugt, að aðalflutn-
ingsmenn frumvarpsins, J. Þorl.
og B. Kr., hata hina skipulags-
bundnu samvinnuverzlun bænda
og »sameiginlegu ábyrgðina«, af
því að þeir skilja, að hún knýr
menn til þess að standa saman um
áhugamál sín. Þeir berja sér ekki
á brjóst út af sameiginlegu á-
byrgð samvinnufélaganna, af því
að þeir finni svo sárt til þess, að
hún skaði bændur! Þeir mundu
varla amast við henni, ef að hún
trygði þeim sjálfum! hagsmuni eða
viðskifti. Frumv. þeirra hefir á
tvennan hátt pólitíska þýðingu,
eins og áður er getið, er því ætlað
Pökkum hjartanlega auðsýnda
samúð og vinarhug við andlát og
útför Kristjáns Jónssonar, Oiæsibæ.
Börn og tengdabörn.
Það tilkynnist ættingjum og vin-
um, að konan Rannveig Sigríður
Jónsdóttir andaðist að Dagverðar-
eyri 19. þ. m. Jarðarförin er ákveðin
Fimtudaginn 29. Marz n. k. og
hefst kl. 12 á hádegi með húskveðju
á heimili hinnar látnu.
Eiginmaður og börn.
að vinna handa íhaldinu hið tap-
aða fylgi bænda, og í öðru lagi er
því ætlað að leiða bjargálnabænd-
ur smátt og smátt frá samvinnu-
félögunum með viðskifti sín. Þeg-
ar bændur fá rekstrarlánin í árs-
byrjun til vörukaupa sinna, er
búist við að kaupmenn stikli á
tánum og bjóði þeim vörur sínar
fyrir peningana, ef til vill fyrir
aðeins kostnaðarverð þeirra eða
jafnvel minna. Hugsanlegt er, að
þeir kynnu að slæða einn og einn
bónda með tylliboðum sínum, og
auka þannig umsetninguna. Hitt
er engu síður óhugsandi, að kaup-
menn fengju þessa bændur líka til
þess að selja sér innlendu vöruna
að haustinu, gegn loforði um að
greiða fyrir þá reksturslánin fyr-
ir 15. Des. Bóndi, sem fær vöruna
með góðu verði að vorinu, er lík-
legur til þess að lofa kaupmannin-
um aftur viðskiftum að haustinu.
En ekki er ómögulegt að kaup-
menn kynnu þá að rétta hlut sinn
á kaupum innlendu vörunnar, ef
þeir hefðu þóst græða lítið á sölu
erlendu vörunnar, og svo hefðu
þeir peningana í veltu slxrni meiri
hluta ársins. — Rekstrarlánin
gæfu kaupmönnum miklu frjáls-
ara svifrúm til þess að spekúlera
og ginna viðskiftamenn t. d. frá
samvinnufélögunum. Kaupmanna-
og milliliðastéttirnar mundu auk-
ast að másjöfnu liði og vanspilun
og fjáreyðsla fara vaxandi. — B.
Kr. og J. Þ. hafa gengið þannig
frá þessu frumvarpi sínu, að það
má líkja því við botnvörpu fyrir
Íhaldskaupmenn og spekúlanta.
f þetta sinn verður eigi rætt um
þau atriði frumv., sem fjalla um
tryggingar reksturslánanna; en
þar er mjög ógætilega og bama-
lega um hnútana búið. — Það miá