Dagur - 14.11.1929, Blaðsíða 1

D A G U R
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júll.
Gjaldkeri: Árni J óhanns-
sen í Kaupfélagi Eyfird-
inga.
• •
XII. ár.
Akureyri, 14. nóvember 1929.
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þ4r,
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
Uppsögn, bundin við árm-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1.
• ••••••• •-• ••-•
f 47. tbl.
- • • ♦ • •-• -• ••♦•• - -
Hér með tilkynnist, að konan mín, Pálína Pálsdóttir, andaðist
miðvikudaginn 6. þ. m. — Jarðarförin er ákveðin þriðjudaginn
19. þ. in. og hefst kh 11 f. h. með húskveðju hér á heimilinu.
Kransar afbeðnir.
Pn'hyrningi 12. nóveraber 1929.
Guðmundur Jónsson.
Lungnaormar
í refum, hundum og köttum.
Eftir Dr. Helmut Lotz, Kifsá.
Par eð lungnaormaveikin gerir
með ári hverju stöðugt meira tjón
á sauðfjáreign ísiendinga, er það
skiljanlegt að áhuginn meðal bænda
og annara, er um búnaðarmál hugsa,
beinist að þvi að sjúkdómurinn verði
rannsakaður og ráð fundin gegn hon-
um. — Af þessum ástæðum vil eg
í eftirfarandi Ifnum skýra frá skyld-
um sjúkdómi í refum, hundum og
köttum, sem gert hefir vart við sig
i dýrum mínum s. 1. sumar.
Eins og stendur vitum vér ekkert
um, hvort lungnabrmaveiki i sauð-
fé stendur í nokkru sambandi við
þessa sömu veiki í refum, sem lifa
i viltu ástandi eða haldið er föngn-
um, og sömuleiðis húshundum
vorum og köttum. En eins og gef-
ur að skilja getur það haft hina
mestu þýðingu, að það atriði yrði
rannsakað. Eg væri því mjög þakk-
látur öllum bændum, sem vildu
gefa mér upplýsingar eða senda
mér dýr, eða lungu úr dýrum, ef
þeir i hundum eða köttum skyldu
verða varir við sýki, er líktist lungna-
ormaveiki í sauðfé. —Pað er aðeins
við nána samvinnu milli vísindanna
og vinnandi manna, að hægt er að
vona, að smám saman verði komist
fyrir rætur þessa sjúkdóms, sem
vér ennþá naumast þekkjum, svo
hægt sé að verjast honum eða
lækna hann.
Frá ýmsum löndum þekkjum vér
fjórar tegundir lungnaorma í sauð-
fé, og á latínu nefnast þær allar
>StrongyIidae<, en hinar einstöku
tegundir kallast: Strongylus filaria,
Str. commutatus, Str. paradoxus og
og Str. capillaris. — Um útbreiðslu
þeirra, skaða þann, er þeir valda,
og lækningatilraunir á lungnaorma-
veiku fé hér á landi hefir Jón Páls-
son dýralæknir ritað í >Búnaðarrit-
ið< 1928, svo í þessu sambandi
þarf eg ekki annað en vísa til þeirr-
ar ágætu ritgerðar hans. — Um
lungnaorma í öðrum dýrum en
sauðfé — og þá sér í lagi i refum,
hundum og köttum—er þar á móti
ekkert ritað á íslenzku og lítið sem
ekkert á öðrum málum, enda er
það lítt rannsakað og reynsla bygð
á athugunum manna er enn sára
lítil. En nú á síðari árum, síðan
menn fóru að halda refi sem hús-
dýr vegna hinna verðmætu skinna
það svo miklu fremur sem meira
er í húfi að missa þau en sauð-
kindur, þar eð skinnframleiðandi
dýr, einkum refir, jafnan standa i
geypiverði. Hér á landi hlýtur það
einnig að vera mjög þýðingarmikið
atriði að gefa gaum að þessu nú,
er refabú hafa komist hér á fót, og
auk þess eru margir bændur, sem
ala refi, þótt færri séu, til þess að
hagnast á skinnaframleiðslunni. Auk
þess þykist eg geta farið nærri um,
að þeim bændum, sem biða tjón
af lungnaormaveikinni í sauðfé, sé
það áhugamál, ef hægt væri með
rannsóknum að leiða í Ijós, hvort
sýkin hjá öllum hinum nefndu
dýrategundum, sé sú sama eða ekki,
svo hægara yrði að þekkja hana og
leita varna gegn henni.
í sumar sem leið veitti eg því
eftirtekt, að nokkrir af þeim hvit- og
blarefa-ungum, sem eg hafði að
mestu leyti sem tilraunadýr, veiktust
snögglega; sum af dýrunum dráp-
ust mjög skjótt, en önnur voru að
veslast upp i fleiri vikur, nokkur
drápust fyr önnur seinna, og ein-
stöku dýr lifðu af, án þess þó að
þau fengju aftur réttan vaxtar-
þroska eins og heilbrigð dýr.
Breyting á fóðri og betra fóður
breytti engu í sjúkdómsástandinu.
En nákvæm rannsókn á inn-
yflum hinna dauðu dýra gaf að
lokum vissu fyrir, að dauðaorsök-
in hjá þeim sem fyrst drápust var
skjótvirk (akut) lungnabólga, hjá
hinum var veikin langvinn (chro-
nische) en orsök veikinnar var
lungnaormar. Ormarnir aftur á
móti heyrðu til flokki þeim, er
»Metastrongylidae« nefnist, og
heita crenosoma vulpis, sú tegund
hefir og fundist í evrópeiskum
rauð-refum. Auk þessara orma er
til önnur tegund, capillaria aero-
phila, sem sýkir barkann og
lungnapípumar. Capillaria er
lungnahára-ormur í kjötetandi
dýrum og orsakar sjúkdóm meðal
hunda, katta, úlfa og marða í Ev-
rópu. Þessir ormar geta einnig
verið í nasaholum dýranna og má
þá finna þá í nasaslíminu. Annars
hósta dýrin eggjum og lirvum
ormanna upp gegnum barkakýlið,
og flytjast þá hvorutveggja úr
munninum niður í þamiana. f
smásjá er oft hægt að finna lirvur
og egg í saumum.
Egg og lirvur þessara lungna-
orma eru svo smá, að ekki er
lengd og 0,087—0,040 mm. þykk.
Crenosoma hann-dýrið er 8, hún-
dýrið 15 mm. á lengd. Capillaria
hanndýr er 24 og húndýrin 24—■
32 mm. á lengd. Mesta þykt er
frá 0,1 til 0,18 mm. — Creno-
soma fæðir lifandi lirvur, en cap-
illaria leggur 300—400 egg í einu
eða nokkur þúsund egg á æfi
sinni. Lirvurnar og hin sítrónu-
löguðu egg berast annaðhvort í
nasaslíminu eða með saurnum
undir bert loft, og ungast eggin
þar út og lirvurnar þroskast, þar
til sá tími kemur, að þær verða að
komast inn í líkama lifandi dýrs
á nýjan leik, þá berast þær það
annaðhvort í fæðunni eða drykkj-
arvatninu. — Annars eru lifnað-
arhættir lirvanna mjög lítið þekt-
ir á því skeiði, er þær verða að
lifa undir beru lofti; en svo mik-
ið er víst, að þær geta vel lifað af
veturinn í jörðunni þótt kuldi sé
mikill og frost. Það væri sérstak-
lega þýðingarmikið atriði, ef
hægt væri að komast fyrir, hvern-
ig lirvurnar lifa og þroskast und-
ir beru lofti og um fram alt,
hvernig þær komast úr þörmun-
um í lungu dýranna. Það senni-
legasta er, að þær bori sér inn í
þarmveggina og berist svo með
blóðinu til lungnanna, þar sem
þær valda sýkinni.
Sýki þá, sem önnur ormateg-
undin veldur í hundum, köttum og
refum, er ekki hægt að þekkja frá
sýki, sem hin veldur. Hin sýni-
legu einkenni eru bólga og eymsli
í slímhimnum barkans og áfram-
haldi hans í lungnavefnum, hin-
um stærri og minni lungnapípum.
Að nokkru kemur þetta fram
beinlínis af áverknaði ormanna,
en að nokkru kemur það af eitrr-
un, sem framleiðist við ófullnægj-
andi efnaskiftingu, og slímaf-
renslið verður sýnilega mikið.
Lungnabólga verður afleiðingin
hjá kjötetandi dýrum alveg eins
og hjá sauðfé, og kemur hún af
seinni gerlasmitun, er skjótvirk
og gengur af dýrinu dauðu á
skömmum tíma. — Þegar um
t
BogiTh.J.Melsteð
sagnfræðingur
í Kaupmannahöfn andaðist af
slagi í gærmorgun.
Bogi var fæddur 4. maí 1860,
útskrifaðist úr lærðaskólanum í
Reykjavík 1882. — Hann var
merkismaður og kunnur að val-
mensku, verður hans getið nánar
síðar hér í blaðinu.
langvinna veiki er að ræða
(lungnakvef, Chronische Bron-
chites), eru helztu einkennin þau,
að dýrið þjáist af blóðleysi, hára-
lagið missir gljáa sinn, dýrið
megrast smám saman og veslast
að lokum upp og deyr. Lungna-
oimunum fylgja ávalt gerlar, sem
leggjast á slímhimnur barkans og
fi-amkalla ígerð í vefunum. Næst-
um ávalt eru það tvær tegundir
gerla, sem slá sér saman með
lungnaormunum og virðast lifa í
einhverskonar tengdum við þá.
Annar þessara gerla er Strepto-
kokkv.s, hann framkallar ávalt
sjúkdóm og léttir undir með til-
veru lungnaormanna. Af hinni
geriltegundinni er þó oftast nær
miklu fleira, og hann veldur dýri
því, er hann lifir í, skaða með
miljóna-mergð sinni. Eins og
stendur er þó ekki hægt að lýsa
þessu með fullri vissu.
Séu dýrin bólusett með vissu
þar til gerðu bóluefni, er hægt að
drepa gerlana, og með því tekur
maður hin góðu lífsskilyrði orm-
anna frá þeim; afleiðingin er í
flestum tilfellum nokkur bati, og
sé sjúkdómurinn ekki kominn á
of hátt stig, getur dýrið orðið al-
heilt.
Til þess að drepa lungnaormana
er oft notað: kreosót, te'rpentína,
fíukalyptusolía. eða olivenolía, og
einnig eukiama — Við gufuinn-
öndun er blandað saman vatns-
gufu, tjöru, kreosót og terpen-
tínu, Innspýting í barkann hefir
þeirra, hefir í Ameríku, Pýzkalandi t\ægt að greina þau með berum
og Frakklandi athyglin beinst að augum og aðeins í smásjá. Eggin
sjúkdómum meðal þessara dýra, og eru frá 0,072 til 0,080 mm. á