Dagur - 12.12.1929, Síða 1

DAOUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Ámi Jóhanns-
son í Kaupfélagi Eyfiró-
inga.
Afgreiðslan
er hjá Jónx Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
XII. ár.
:

Akureyri, 12. desember 1929.
52. tbl.
> •-•-• -•-•-•- • • • -
• •••• •-• •-••-•-•-
>-• •-•-• ••-•-•-•
Hlutverkið.
I.
•
Áður hefir verið bent á það hér,
að íhaldsflokkurinn hafi verið frem-
ur óþjóðlegur flokkur, og eru blöð
hans einkum Ijóst dæmi þess. í
raun og veru var þetta ekkert und-
arlegt, þegar litið er á einstaklinga
þá, er flokkinn mynda, og stefnu
hans. Flokkurinn hefir jafnan verið
hagsmunafl. einstaklingshyggju-
manna, þeirra er komist höfðu yfir
það mesta af veltufé og öðrum
gæðum þjóðfélagsins.
Pað hefir oft komið í Ijós, að
forkólfar og blaðamenn flokksins
hafa ekki staðist reiðari, en ef hon-
um hefir verið líkt saman við í-
haldsflokka annara landa. Að sumu
leyti höfðu þeir líka rétt til þess,
þótt vafasamt sé, hvort þeir sjálfir
hafi vitað, í hverju mismunurinn
var fóiginn.
íhaldsflokkar annara þjóða hafa
sem aðalstefnu hagsmuni vissra
stétta þjóófélagsins, og einstaklings-
hyggjan ríkir þar einnig. Cn auk
þess hafa þeir sögu sina, viss
tilfinningamál, og gamlar þjoðfélags-
venjur, sem vissar rætur hafa hjá
þjóðinni, þó úreltar séu oft — og
ennfremur nota þessir flokkar þjóð-
ernistilfinninguna óspart — einkum
hina afvegaleiddu þjóðernistilfinn-
ingu, sem kemur fram í þjóðernis-
hroka og fjandsamlegum hugsunar-
hætti gagnvart öðrum þjóðum. —
En þrátt fyrir alt eru erlendir
íhaldsflokkar þó fiestir eða allir
upphaflega runnir af þjódlegum
grundvelli — hafa ef til vill upp-
haflega verið framfara- eða umbóta-
flokkar, sem hefir hent sú ógæfa
að stirðna yfir vissum stefnumáium,
þegar tímarnir kröfðust annara.
íslenzki íhaidsflokkurinn aftur á
móti á sér enga sögu; hann er
hagsmunaflokkur vissra einstaklínga
og vissra stétta þegar frá upphafi.
— Stefnumái hans að öðru leyti
hafa alla jafna verið mjög á reiki,
sem við var að búast, og þjóðleg
gátu þau aidrei orðið, þegar á það
er iitið, að sjálfur flokkurinn hafði
engar rætur í sögu eða iifi þjóðar-
innar.
Kjarni flokksins var og er háif-
erlendur — kaupmenn og fjársýslu-
menn, sumir erlendir, aðrir af
erlendum ættum og enn aðrir að
vísu innlendir, en óþjóðlegir eins
og fjárgróðamönnum ailsstaðar í
heiminum er títt, þar sem atvinna
jþeirra og lifsskoðun jafnan gengur
í þá átt, fyrst og fremst að líta á
einstaklings-hagsmunina, áður en
heill þjóðféiagsins sem heildar getur
komið til greina.
* V
II.
Yfirleitt eru stefnur ihaldsflokka
ófrjóvar, og stefna íhaldsflokksins
íslenzka verður það alveg átakan-
lega, þar sem hann vantar þann
sögulega kjarna að baki sér, sem
ihaldsfiokkar annara þjóða þó hafa.
— Pegar. flokkurinn brcytti um nafn
og fór að nefna sig »Sjálfstæðis-
flokk,« hefir það m. a. átt að vera
til þess að hylja nekt sína að þessu
leyti, og til þess að geta komið
fram á sjónarsviðið, sem þjóðernis-
flokkur. Allir vita að flokknum hefir
mistekist í þessu efni. Fyrir það
fyrsta mun flestum hafa þótt það
nokkuð skritið, að einmitt þessi
flokkur, sá sem hafði óþjóðlegastan
uppruna og hugsjónasnauðasta for-
tið, skyldi fá köllun til sérstakrar
varðstöðu í þjóðernismálum og
sjálfstæðismálum ríkisins — og fyrir
það annað höfðu ýfingatilraunir
blaða flokksins við sambandsrikið,
Danmörku, ekki tilætluð áhrif þar.
Leikaraskapurinn er því opinber
orðinn og flokkurinn stendur jafn
ófrjór, hugsjónasnauður og stefnu-
laus í umbóta- og þjóðþrifamálum’
eins og áður.
Nú virðast góð ráð dýr. — í
grein, sem blað Sig. Eggerz flytur
þ. 22. f. m. kemur þessi ömurlega
ófrjóvsemi glögglega í ljós. Kemur
þar upp úr kafinu að fiokkurinn
hafi aðeins eitt hlutverk, sem sé að
undirbúa menn til að sækja kjör-
fundina og greiða atkvæði gegn
sambandslögunum þegar þar að
kemur. — Petta er hið einasta, sem
bent er á, að flokkur sá, er nefnir
sig >Sjálfstæðisflokk,< geti int af
hendi eða eigi að inna af hendi í
þjóðfélaginu.
Nú gilda sambandslögin í 25 ár,
eða frá 1918 til 1943. Þarf^þvíekki
að gera ráð fyrir, að þjóðaratkvæða-
greiðsla um lögin fari fram fyr en
eftir hérumbil 13 ár. Hlutverk
flokksins er því, að fá menn í land-
inu til að sækja kjörfundi, sem
haldnir verða eftir 13 ár — og á
þessari hugsjón á hann að lifa og
nærast þangað til. — Pað er þó að
minsta kosti viss nægjusemi.
Pegar enn einusinni er á það
litið, að kaupmanna- og fjársýslu-
lýður af erlendum (dönskum) upp-
runa skipar flokkinn að miklu leyti,
verður það auðvitað nokkuð ljóst,
að langan tíma muni þurfa til að
undirbúa flokksmenn sjálfa, áður
en þeir af Ijúfu geði greiði atkvæði
með algerðum sambandsslitum. —
Flokkurinn þarf m. ö. o^ 13 ár til
þess að »mjálma í sig móðinn.*
-----o-----
Guð og lukkan.
Nokkrar athugasemdir
Stundum kemur það fyrir, að
maður verður dálitið hissa á sumu,
sem prentað er og á að vera al-
menningi til leiðbeiningar í andleg-
um málum; og ekki neita eg því,
að eg varð nokkuð undrandi yfir
ritdómi um bók G. G. Hagalíns,
»Guð og lukkan<, sem birtist í 46.
tbl. »íslendings« þ. 15. f. m. með
undirskriftinni G. F.
Venjan er að láta slík skrif af-
skiftalaus, hvort sem það nú í sjálfu
sér getur álitist siðferðislega rétt
gagnvart almenningi eða ekki, en
svo getur þó staðið á, að naumast sé
hægt að leiða þau alveg hjá sér, og
finst mér vera þannig ástatt hér,
einkum vegna þess, að fullyrt er,
að sá G. F., sem ritað hefir um-
getna grein, sé enginn annar en
Guðmundur Friðjónsson skáld. —
Ef svo er, virðist mér það gegna
furðu, að maður, sem sjálfur hefir
ritað fjölda af sögum, skuli geta
fengið af sér að opinbera svo mik-
ið dómgreyndarleysi eða fljótfærni,
að helzt lítur út fyrir, að hann skilji
ekkert af hinum einföldustu lögum,
sem sagnaskáldskapur verður að
lútai Fellir hann harða dóma yfir
sögunum hverri fyrir sig og öllum
sem heild. Hann þykist færa rök
fyrir sínu máli, en ferst það svo úr
hendi, að þau koma hvergi nærri
marki. Skal eg i eftirfarandi línum
reyna að benda á helztu atriðin.
Fyrstu sögunni, >Guð og iukkan«
finnur G. F. það til foráttu, að hún
sé einhliða og þessi eina hlið henn-
ar sé >harla ólíkindaleg*. Segist
hann hafa spurnir af heimilum, þar
sem líkt hafi staðið á og lýst sé i
sögunni, og hafi niðurstaðan þar
orðið alt önnur. Telur hann að höf-
undurinn hafi ekki >kafað djúpt«, er
hann hafi ekki skýrt frá öðrum
hliðum, og komist að annari niður-
stöðu en hann gerir. Athuganir G.
F. geta í sjálfu sér verið rétfar. Hann
getur vel hafa þekt einmitt þetta,
sem hann bendir á. En það er eng-
in sönnun fyrir þvi, að aðrir hafi
ekki getað þekt eitthvað annað og
byggt athuganir sínar á því. Lífið
— og þar með list sú, er á lífinu
byggir — er nú einu sinni svo, að
þar á við, það sem Piándur í Götu
sagði um »kredduna«, að eigi er
það alt á einn veg rétt. Þótt nú
athugasemd G. F. geti út af fyrir sig
verið alveg rétt, þá verður samt sá
Ijóður á henni í þessu sambandi, að
hún á alls ekki við. — Þegar saga
er sögð, verður hún fyrst og fremst
að vera það sem kallað er »logísk«
ef hún á að geta gert kröfu til að
vera skýring þess innra lífs, sem
lýsir sér í hinum ytri viðburðum.
— Pessi saga »Guð og lukkan«,
hefir það einkum til sins ágætis að
vera svo fast byggð, að rökunum
skeikar hvergi — auk þess er hún
fyndin og skemtileg. — Pað yrði
of langt mál að sýna þetta frá orði
til orðs, frá atviki til atviks, að
kjarni sögunnar er orðin, guð og
lukkan; Gunnar er einfeldningur, en
í krafti þessara orða er sál hans
sterk, og það er í krafti orðanna,
sem hann sigrar þá; sem honum
eru í raun veru hygnari í ytri skiln-
ingi.
Auðvitað væri hægt að byggja
sögu alveg eins rökrétt um sama
efni á þeim grundvelli, sem G. F.
bendir á. En hann virðist ekki at-
huga það, að þá yrðu öll hin sál-
fræðilegu drög alt önnur, atburðirn-
ir af öðrum rótum runnir, eða með
öðrum orðum, sagan sjálf yrði alt
önnur saga, með annari »logik« og
að öllu ólík þeirri, er hér ræðir um.
Umaðra söguna, >Einstæðingar«,
segir G. F. að hún sé »ólíkinda-
samsetningur, harla ó!æsilegur« —
þar með búið. Petta finst honum
kannske »djúpt kafað« hjá sér, en
hann verður að afsaka, þótt öðrum
geti fundist, að hann smeygi sér
framhjá að færa rök fyrir svofeld-
um dauðadómi yfir sögunni. Sann-
ieikurinn er sá, að þessi saga ein-
mitt »kafar djúpt«. Sálarlíf það.^er
liggur að baki og ræður rás við-
burðanna, er sýnt með slíkri festu,
að það gleymist ekki, og þótt höf.
stöðugt sjái kýmni þá eða gletni,
sem oft felst i viðburðum lífsins,
jafnvel í hinum alvarlegustu, þá
lýsir hann þessum viðburðum og
sálarlífi persónanna af samúð og
einiægri tilfinningu. Sem frásögn
blátt áfram stendur saga þessi mjög
framarlega í röð — enginn getur
nú með réttu véfengt frásagnargáfu
Hagalíns — og sem sálarlýsing er
hún með því bezta, sem hann hef-
ir ritað. ( ritdómi G. F. nefnist saga
þessi »Einfeidningar«. Sé hér-ekki
um prentvillu að ræða, en um rit-
villu, gæti það eitt út af fyrir sig
bent í þá átt, að G. F. hafi iesið
söguna með fremur litilli gaum-