Dagur - 05.06.1930, Síða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Árni Jphanns-
son í Kaupfélagi Eyfirð-
inga.
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsfmi 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
XIII. ár:
Akureyri, 5. júní 1930.
34. tbl.
Landsmálafundir á Akureyri.
Eins og auglýst var í síðasta blaði
hélt efsti tnaður B-listans Jónas
Jónsson, dóms- og kenslumálaráð-
herra, landsmálafund í Samkomu-
húsi bæjarins fimtudaginn 29. f. m.
Fundurinn var afar fjölsóttur bæði
af innan- og utanbæjar Alþingis-
kjósendum, var talið að fundarmenn
væru ekki færri en 600 til 700.
Fundarboðandi stakk upp á Stein-
grími Jónssyni bæjarfógeta sem
fundarstjóra og hafði enginn neitt
við það að athuga, en Steingrímur
kvaddi Brynleif Tobiasson kennara
sér til aðstoðar við fundarstjórnina.
Pá sagði J.J.fyrirum fundarsköp
og gerði grein fyrir hvernig á ferð-
um sínum stæði; kvað hann þetta
vera síðasta fund af 30, sem hann
hefði stofnað til á undanförnum
vikum, til þess að gefa almenningi
tækifæri til að kynnast framjóðend-
um allra Iistanna. Einnig gerði hann
grein fyrir því, hvers vegna hann
hefði boðað til þessa fundar í stað
þess að bíða eftir fundi Jóns Por-
lákssonar, er hann hafði boðað til
næsta kvöld á eftir. Ástæðurnar
væru þær, að J. Þ. hefði þá venju
á fundum, er hann ætti yfir að
ráða, að skamta sjálfum sér og sín-
um flokksmönnum allmjög ríflegri
tíma til ræðuhalda en andstæðing-
unum, en sjálfur hefði hann gert
sér far um að gera öllum flokkum
jafnt undir höfði með ræðutfma á
þeim fundum, sem hann hefði boð-
að til og svo yrði enn á þessum
fundi. Ennfremur taldi J. J. það
næstum ógeriegt að stofna til næt-
urfundar, þegar hátíðarhald Gagn-
fræðaskólans færi í hönd næsta
morgun. Fundarsköp voru á þá leið,
að ræðumenn höfðu hálfa klukku-
stund hver til að byrja með, en
síðar var ræðutíminn smástyttur
niður í 5 mfnútur.
Aðalatriðin úr frumræðu J. J. voru
sem hér segir:
Pað, sem sérstaklega þarf að
skýra fyrir kjósendum við kosningar
til Alþingis er vinnubrögð stjórn-
málaflokkanna á Alþingi Og í sam-
bandi við það að gera sér grein
fyrir fortíðinni og framtíðinni. —
Fyrir liðugum 50 árum var verzlun
hér í Eyjafirði í höndum útlendra
selstöðukaupmanna. Nú er lang-
stærsta verzlunin í Akureyrarbæ
sameignar- og samvinnufyrirtæki al-
mennings i bænum og sveitunum
umhverfis. Petta vezlunarskipulag
hefir tekið við af selstöðukaupmönn*
unum og ryður sér óðfluga til
rúms. Hið sama er að gerast í
landinu í heild sinrti á öðrum svið-
um, hið gamla er( hrunið og fólkið
byggir sjálft upp sitt eigið betra og
sterkara skipulag. íhaldsflokkurinn
stendur líkt að vígi gagnvart Fram-
sóknarflokknum eins og gamla
verzlunarfyrirkomulagið gagnvart
kaupfélögunum. — í fjármálunum
hafa andstæðingarnir haldið því fram,
að Framsóknarflokkurinn hafi reynst
ver en fhaldsflokkurinn.
jón Magnússon og leiðtogar
Morgunblaðsflokksins fóru með fjár-
mál landsins eða báru aðallega
ábyrgð á þeim um 10 ára skeið;
1917 voru ríkisskuldirnar 2 miljónir,
aðallega vegna símans; 1922 voru
þær orðnar 16 miljónir og í árslok
1923 18 miljónir. Að mestu leyti
voru þetta eyðsluskuldir; með öðr-
um orðum hafa á þessum árum
safnast alt að 16 miljónir eyðslu-
skulda. Pá er það fyrst að Framsókn
tekur í taumana, því að fyrsta vakn-
ingin úr þessu andvaraleysi er grein
Tryggva Pórhallssonar í Tímanum:
>Fjáraukalögin miklu«. Fyrstu fjár-
lögináþessu tímabili voru afgreidd
tekjuhallalaus 1924, og voru þau
undirbúin af Klemens Jónssyni. Á
þessum árum var lítið um verklegar
framkvæmdir. Pá virtust flokkarnir
verða sammála um sparnað ríkis-
fjárins og að rétta landið við úr
skuldafeninu. Fyrst eftir að J. P.
kom til valda, fylgdi hann þessari
sparnaðarstefnu, vildi afgreiða fjár-
lögin tekjuhallalaus og borgaði jafn-
framt nokkuð af ríkisskuldum. En
á þessum árum hafði annað komið
fyrir. fslandsbanki var nauðulega
staddur og varð þess vegna að taka
stórt rikisláni Magnús Guðmunds-
son, sem þá var fjármálaráðherra,
var upphaflega á móti þessari lán-
töku, en varð að láta undan flokks-
mönnum sínum, sem kröfðust að
lánið væri tekið. Pessi lántaka, enska
lánið 1921, var með hinum verstu
ókjörum. Hinir raunverulegu vextir
þess voru 9.88% og auk þess þurfti
að veðsetja tolltekjur ríkisins, sem
var hinn versti álitshnekkir fyrir
fjármál landsins, því þótt þjóðir
eins og Tyrkir og Grikkir verði að
að sætta sig við svipuð kjör, þá
bætir það lítið úr skák. Lántakan
sjálf er þó út af fyrir sig, en hitt
er með öllu óverjandi, að forystu-
menn íhaldsflokksins hafa blátt áfram
skrökvað þvi að þjóðinni, að toll-
tekjur ríkisins væru ekki settar að
veði fyrir láninu. A síðasta þingi
lagði Tryggvi Pórhallsson fram orð-
rétt úr skuldabréfi, er gefið var út
í sambandi við enska lánið, eftir-
farandi sönnun fyrir því, að toll-
tekjurnar voru fjötraðar fastar með
lántökunni:
„777 frekari iryggingar fyrir
greiðslu þess, sem þarf til að
standa straum af láninu nd-
kvœmlega d réttum gjalddög-
um, tiltekur rikisstjórnin hér
með óafturkallanlega og hindur
sérstaklega til hagsmuna fyrir
handhafa alla jafnt af skulda-
bréfum láns þessa tolltekjur
Islands, þangað til innleystur
hefir verið að fullu höfuðstóll
lánsins og greiddir allir vextir
af Idninu; því er hér með lýst
yfir, að tolltekjur þessar eru
óbundnar enna.
Undir skuldabréfin skrifaði í um-
boði landstjórnarinnar Sveinn Björns-
son sendiherra, og er þetta næg
sönnun þess að tolltekjurnar standa
fastar.
Páverandi landsstjórn tók enska
lánið út úr neyð, en skylda hennar
var að láta þjóðina vita um láns-
kjörin, en í stað þess að gera þá
skyldu sína, hefir hún og flokks-
menn hennar skrökvað að þjóðinni
og blekt hana.
Nú er verið af andstæðingum
Framsóknarstjórnarinnar að ásaka
hana fyrir að steypa landinu f
skuldir, en þegar þær skuldir eru
reiknaðar út, eru talin með lán, sem
tekin eru til sérstakra stófnana, er
þær sjálfar standa straum af. Sam-
kvæmt þeirri reikningsreglu hefðu
raunverulegar rikisskuldir verið um
26 miljónir undir lok stjórnartiðar
íhaldsins.
Eins og áður er sagt, byrjaði Jón
Pórláksson fjármálastjórn sína með
þeim vilja að afgreiða tekjuhallalaus
fjárlög, en þetta reyndist honum
ofurefli þrátt fyrir hina miklu ár-
gæsku til lands og sjávar, og þegar
J. P. félst á að lækka skatta á stór-
útgerðinni, hafði það i för með sér
tekjuhalla, er nam á aðra miljón.
Pegar Framsóknarstjórnin tók við
völdum, lýsti hún þvf yfir, að hún
ætlaði ekki að stjórna með tekjahalla,
en til þess að svo gæti orðið, virt-
ist ekki vera um annað að velja,
en hækka skatta og draga saman
verklegar framkvæmdir, þær hafa þó
svo langt frá minkað, að þvert á móti
hefir verið haldið uppi þeim mestu
verklegu framkvæmdum, sem dæmi
eru til á okkar landi, en þó hefir
á þessum árum verið tekjuafgangur
svo um munar, þó að framkvæmd-
irnar hafi kostað mikið fé, svo sem
aukið viðhald á bílvegum og fl.
Petta er fjármálasagan: Framsókn
hefir tvisvar tekið í taumana, í fyrra
skiftið þegar Tryggvi Pórhalisson
ritaði fyrnefnda grein um >fjárauka-
lögin miklu«, og i síðara skiftið
þegar Framsókn tók við völdum.
Lán þau, sem nú þarf að taka,
eða hin ntargumrædda 12 milj. kr.
heimild, lenda öll í fyrirtækjum, sem
standa straumafþeim sjálf; þannig
fer alt að helmingi í búnaðarbank-
ann, 3 milj. í Landsbankann, önnur
eins upphæð í Útvegsbankann og
1 milj. i síldarverksmiðju ríkisins.
Pessi lán eru því öll rekstrarlán og
á engan hátt sambærileg við eyðslu-
lán íhaldsmanna. Pað er því alrangt
hjá andstæðingunum að reikna Ián-
tökur þessar stjórninni til syndar.
Ástæðan til þess að nú þarf að
taka ný lán er sú, að töp bank-
anna hafa verið svo gífurleg. Peir
hafa tapað um 25 milj. kr. aðallega
á stóratvinnurekendum, því aðeins
ein miljón af áðurnefndri upphæð
fellur ekki í þeirra skaut. íhaldið
byrjaði skuldasöfnun 1917 og setti
kórónuna á fjármálasukkið með veð-
setningu tollteknanna 1921, Pað er
hart, þegar þeir menn, sem ekki
hefir farist fjármálastjórnin betur úr
hendi en þetta, eru með ásakanir í
garð Framsóknar, sem hefir tekist
að rétta við fjárhaginn jafnframt
að auka að stórum mun verklegar
framkvæmdir í landinu.
J. J. endaði ræðu sina með þvi,
að þar sem hann hefði takmarkað
svo mjög tíma sinn vegna and-
stæðinga sinna, þá hefði hann ekki
getað snúið sér að framtíðinni og
yrði það að biða þar til síðar á
fundinum.
Næstur tók til máls Haraldur Guð-
mundsson alþm. Talaði hann snjalt
og áheyrilega að vanda, þó að nokk-
uð væri hann orðinn rámur eftir
viðureignina á 29 fundum. Er H. G.
eflaust einn hinn glæsilegasti ræðu-
maður, sem nú er uppi í landinu,
rökfimur og skjótráður í orðasennu.
Hné ræða hans einkum að skatta-
málum og deildi hann á báða and-
stöðuflokka jafnaðarmanna fyrir
stefnur þeirra i þeim málum.
Að ræðu H. G. lokinni spurði
fundarstjóri, hvort nokkur gæfi sig
fram fyrir >Sjálfstæðisflokkinn«.
Kvaddi sér þá hljóðs Sig. E. Hlíðar
dýralæknir. Kvaðst hann ekki taka
til máls sem fulltrúi flokksins, held-