Dagur - 04.02.1932, Blaðsíða 1

1
th
DAOUR
k
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son í Kaupfél. Eyfirðinga.
^aaur
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af- í
greiðslumanns fyrir 1. des.
Akureyri, 4. febrúar 1932.
5. tbl.
Ábyrgðir rlkissjóðs og
Samvinnufél. ísfirðinga.
Árið 1928 var svo komið hag al-
mennings í ísafjarðarkaupstað, að
öllu í rústir, og að þeir yrðu
bjargarlausir, væri ekkert að gert.
öll fiskveiðiskipin var búið að
selja burt úr bænum og fyrir
verkamönnum og sjómönnum þar
lá því ekki annað en hungur eða
flótti frá heimilum sínum. óreiða
og skipulagsleysi þeirra, er yfir
fiskiveiðunum höfðu ráðið, vai
undirstaða þessa bágboma á-
stands.
Hér varð þvi að leita nýrra ráða,
til þess að firra ísfirðinga þeim
voða að atvinnuvegur þeirra legð-
ist í fulla auðn. Var þá horfið að
því ráði á Isafirði að stofna þar
samvinnufélag. til þess að skipu-
leggja fiskiveiðarnar og verzlun
sjávarafurða. Þeir menn, er að
þessum félagsskap stóðu, voru
þess ekki umkomnir fátæktar
vegna að geta af eigin ramleik
hrundið máli þessu í framkvæmd.
Leituðu þeir þá til Alþingis um
hjálp í þessu efni. Árangur þeirr-
ar málaleitunar varð sá, að Al-
þingi veitti ríkisstjórninni heimild
til að ganga í ábyrgð fyrir lánum
til félagsmanna í Samvinnufélagi
ísfirðinga til kaupa á fiskiskipum,
samtals allt að 320 þús. kr., og
máttu lánin eigi nema meiru en
4/b af kaupverði skipanna tilbú-
inna til fiskiveiða. Lánin voru
tryggð með fyrsta veðrétti í skip-
unum, sjálfskuldarábyrgð eigenda
og ábyrgð ísafjarðarkaupstaðar.
Samvinnufélagið gat ekki feng-
ið lán innanlands og varð því að
taka lán erlendis með þeim skil-
yrðum, að þau borguðust upp á
10 árum.
Félagið á nú sjö skip og kostuðu
þau um 60 þús. kr. hvert. Fimm
þeirra eru þriggja ára gömul. en
tvö aðeins tveggja ára. Þau eru
viðurkennd hin beztu, hvort held-
ur er til síldar- eða þorskveiða.
Eins og áður er sagt, var félag-
ið aðallega stofnað til atvinnu-
bóta. Þessi tilgangur hefir náðst á
þann hátt, að starfsmönnum þess
á sjó og landi hefir verið greidd
um ein og hálf miljón kr. á þrem-
ur árum.
íhaldsmenn héldu því mjög á
lofti þegar í upphafi, að ríkisá-
byrgð þessi væri mjög svo hættu-
leg fyrir ríkissjóðinn. Og vitan-
lega var hún ekki hættulaus frek-
ar en hver önnur ábyrgð. Áhætta
ríkissjóðsins vegna ábyrgðarinnar
valt að sjálfsögðu mest á árferði,
aflabrögðum og markaðssölu af-
hrynja í rústir. eða að ríkið rétti
því hjálparhönd, þó nokkur á-
hætta fylgdi, þá er ekki óeðlilegt,
þó hinir framsýnni og framsækn-
ari menn hverfi að síðari kostin-
um. Því verður ekki neitað, að
þjóðfélagið allt er í samábyrgð og
að neyð og bjargarskortur nokk-
urs hluta þess verkar á alla heild-
ina.
Lán Samvinnufélagsins, sem nú
hvíla á öllum skipum þess, eru um
273 þús. kr., eða 39 þús. á hverju
skipi.
Nú hefir það borið að höndum,
að Samvinnufél. ísfirðinga hefir
ekki getað staðið að fullu í skilum
til lánardrottna sinna á síðasta
ári. Hefir því ríkissjóður orðið að
hlaupa undir bagga og greiða fyrir
félagið hálfs árs afborganir og
vexti og auk þess eftirstöðvar af
vátryggingargj aldi. Nemur þessi
upphæð, sem ríkissjóður hefir
orðið að leggja fram félagsins
vegna, um 26 þús. ísl. krónum.
Það er að vísu ekkert undarlegt
fyrirbrigði, þó að Samvinnufélag
ísfirðinga hafi komizt í hann
krappann með greiðslur á síðasta
ári eins og flestir aðrir, ekki sízt
þegar litið er til þess hve afborg-
unartími á lánum félagsins er
skammur. Þrátt fyrir það hefir
aðalmálgagn íhaldsflokksins og
blað kommúnista í Reykjavík sam-
tímis og 1 innilegum bræðralags-
anda veitzt að félaginu fyrir þess-
ar sakir og eru hávær út af ríkis-
ábyrgðinni. Er þetta því hlálegra,
þar sem Morgunblaðið hefir látið
sér vel lynda, að ríkisábyrgðir
væru veittar í aðrar áttir og ekki
verið að sýta, þó að ríkissjóður
fengi dálítinn skell af þeim. Má í
þessu sambandi benda á grein
eina, er birtist í Alþýðublaðinu
14. s. m. og er rituð af Finni Jóns-
syni á fsafirði. Segir þar meðal
annars um ríkisábyrgðir, er í-
haldsmenn hafa staðið fyrir að
koma á:
>Ábyrgð, scm ríkissjóður hafði tekizt
á hendur fyrir Kárafélagið, er nýlega
fallin. Ríkissjóður verður að greiða þar
um 187 þús. kr., sem er alveg tapað fé,
því að aðrar veðskuldir þar á undan
voru 214 þús. krónur í togaranum Kára
einum saman. Engrar bæjarábyrgðar
hafði verið krafizt, engrar samábyrgðar
af hluthöfum, og veðrétturinn í skipinu
var einskis virði. Þegar lánið var fyrst
veitt, var skipið þó ekki svona þræl-
veðsett, en Jón Þorláksson hafði tveim
dögum eftir næstsíðustu kosningar fært
veðrétt fyrir ábyrgðarláni ríkissjóðs
talsvert mikið aftur á bak, eftir kröfu
íslandsbanka, án lagaheimildar.
Þá hefir ríkissjóður verið í ábyrgð
fyrir hafnarsjóð Vestmannaeyja, sem
er einskonar paradís íhaldsins og komm-
únismans hér á landi, þó íhaldið að vísu
stjórni fjármálunum. Vestmannaeyjar
er aflasælasta verstöð landsins og gæti
sennilega verið hin auðugasta. Um á-
standið þar gerist eigi þörf að fjölyrða.
Iiærinn hefir til skamms tíma talið
skipulagsuppdrátt sinn af kaupstaðn-
um til ei^gnar, til þess að eiga fyrir
skuldum. Hafnargjöldin eru þau allra
hæstu er þekkjast, en þó er fjármála-
sukkið svo mikið, að ríkissjóður mun
vera búinn að greiða um eina miljón
kr. vegna Eyjanna. Um tryggingar er
mér ókunnugt, en líklega eru þær bara
hin góðu andlit íhaldsmeirihlutans í
Vestmannaey j um.
Þetta er það, sem mér er kunnugt
um ábyrgðir íhaldsins og tryggingar
þær, er þeir krefjast ríkissjóði til handa
af sínum mönnum. Mörgum kann að
blöskra, en þó er þetta eigi nema sára-
lítill hluti þess, er bankarnir hafa lán-
að út á þessi sömu góðu andlit. Hvern-
ig hafa hinar 33 miljónir, er bankarnir
hafa afskrifað sem tapað, verið lánað-
ar? Stærstu upphæðirnar skjóta stund-
um upp kollinum, en þó eru flestar al-
menningi ókunnar«.
------o------
B Æ K U R.
J örö, 2.—3. hefti 1. árg., hef-
ir Degi verið send. Fyrsta heftis
þessa tímarits hefir áður verið
getið hér í blaðinu, og standa
þessi síðari hefti því ekki að baki
á nokkurn hátt. Þar hefst meðal
annars íslenzk þýðing á einhverri
merkustu bók síðustu ára: »Krist-
ur á vegum Indlands«. Þá skrifar
ritstjórinn, sr. Björn O. Björns-
son, meðal annars um Indland og
Indverja, alþýðlega og fróðlega
grein. Fylgja henni nokkrar
myndir. — »f gamla daga« nefn-
ast frásögur úr Skaftafellssýslu,
mjög læsilegar og sagðar af sjón-
arvottum. Enn má nefna grein um
norska skáldið Jónas Lie og fjöl-
margt annað. Efni ritsins er mjög
fjölbreytt; það ræðir um líkams-
rækt og heilsufræði, siðgæðismál
og trúmál; það flytur sögur og
margskonar alþýðlegan fróðleik.
Ritstjórinn leggur auðsjáanlega
mikla vinnu í það og mikla rækt
við það. Hann er sýnilega jarð-
ræktarmaður á alla lund. Á áhugi
hans og dugnaður lof skilið.
Einnar uppástungu sr. Björns
skal hér getið. Hann leggur til að
gefið sé út úrval af ræðum síra
Páls Sigurðssonar frá Gaulverja-
bæ, — »en ósvikinn 20. aldar-mað-
ur yrði sá að vera, er veldi ræð-
urnar«, bætir hann við.
Síra Páll var einhver hinn
djarfasti og snjallasti' kennimað-
ur þessa lands, og myndi úrvali
úr ræðum hans verða tekið tveim
höndum af öllum frjálslyndum
kristindómsvinum.
Ferðaminningar Sveinbjarnar
Egilssonar hljóta að vera meðal
vinsælustu bóka, er út hafa verið
gefnar á síðari árum. Frásögnin
er svo létt og ljós, að lesaranum
finnst hann lifa og ferðast með
höfundinum og horfa á menn þá
og atburði, sem hann er að lýsa.
Þriðja hefti annars bindis þessa
verks kom út á síðasta ári. Segir
höf. þar enn frá sjóferðum sínum
fjarri föðurlandi sínu og veru
sinni í útlöndum og loks frá ferð
sinni heim til íslands vorið 1893,
og er byrjaður að skýra frá fiski-
veiðastarfi sínu hér við land.
Munu margir vera óþolinmóði'r að
bíða eftir framhaldinu. — Þessar
skemmtilegu Ferðaminningar er
ein af þeim bókum, er Þorsteinn
M. Jónsson gefur út.
Saga lúns heilaga Fra/ns frá
Assisi er ein þeirra bóka, er út
komu á síðasta ári. Söguna hefir
ritað síra Friðrik J. Rafnar, en
Þorsteinn M. Jónsson hefir gefið
hana út. Mælt er að bók þessi selj-
ist illa. Er raunalegt til þess að
vita, að menn skulrtaka ómerki-
lega reyfara fram yfir æfisögu
eins hins mei'kilegasta manns, er
uppi hefir verið.
N áttúrufræðingurinn, er þeir
Guðm. G. Bárðarson og Árni Frið-
riksson gefa út, hefir nú komið út
í eitt ár. Er allt hið bezta um
þenna 1. árgang þessa alþýðlega
fræðslurits í náttúrufræði að
segja, enda mun Náttúrufræðing-
ekki lá annað fyrir en aðalat-
vinnuvegur bæjarbúa legðist með
urðanna.
Þegar um það tvennt var að
velja, að láta heilt bæjarfélag