Dagur - 28.04.1932, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 6rg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Arni Jóhanns-
son í Kaupfél. Eyfiröinga.
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
XV. ár. ^ Akureyri, 28. apríl 1932 \
17. tbl.
Starfshættir Ihaldsins.
i.
Árið 1924 tóku íhaldsmenn við
völdunum hér á landi. f ráðuneyti
því, er þá var myndað, voru þeir
báðir Jón Þorláksson og Magnús
Guðmundsson. Þá var kreppa
nokkur hér á landi og fjárhagur
ríkissjóðsins í talsverðri hættu
staddur. Fyrnefndir ráðherrar
sneru sér til Framsóknarþing-
manna og báðu þá um aðstoð til
þess að bjarga við fjárhagnum og
gera sér á þann hátt kleift að
stjórna landinu. Framsóknarmenn
töldu það skyldu sína að bregðast
vel við þessari málaleitun, ekki
vegna pójitískrar vináttu við Jón
Þorláksson og Magnús Guðmunds-
son, því til hennar höfðu þeir á
engan hátt unnið, heldur vegna á-
byrgðartilfinningar gagnvart
þjóðinni allri. Framsóknarmenn
mátu meira velferð landslýðsins
heldur en það, þó andstæðingar
þeirra væru við völd. Þess vegna
lögðu Framsóknarþingmennirnir
verðtollinn og gengisviðaukann
upp í hendurnar á íhaldsstjóm-
inni. Ef Framsóknarmenn hefðu
brugðið fæti fyrir þennan tekju-
auka handa ríkissjóði, hefðu and-
stæðingarnir, er við völdin sátu,
lent í ráðleysi og vandræðum.
En Framsóknarmönnum datt ekki
neitt slíkt í hug. Þeir unnu að því
með andstæðingum sínum að sjá
ríkissjóðnum fyrir viðunanlegum
tekjum og að afgreidd væru
tekjuhallalaus fjárlög.
Nú^er skift um hlutverk frá því
er var 1924. Framsóknarstjóm
situr nú við völd og styðst við
hreinan meirihluta þingsins.
Stjómarandstæðingar til beggja
hliða eru f minni hluta, þó að sam-
einaðir séu. Aðstaðan er þó þann-
ig, að í efri deild hafa stjórnar-
andstæðingar stöðvunarvald, ef
þeir sameina sig. Þeir geta eyði-
Jagt þar hvaða mál, sem þeim sýn-
ist, með jöfnum atkvæðum.
Ástæðurnar nú eru hliðstæðar
því, er þær voru 1924, að því leyti
að nú er kreppa eins og þá, en nú-
verandi kreppa er þó stórum ægi-
legri en teú fyrri. f nálega öllum
löndum taka andstæðir flokkar
höndum saman til bjargar og
varnar i heimskreppunni, er yfir
gengur. Hin sameiginlega hætta
leiðir þá til samstarfs, þrátt fyrir
allt, sem á milU ber.
Þó er ein undantekning frá
þessu, og sú undantekning er hér.
á íslandi.
Forkólfar íhaldsflokksins á Al-
þingi hafa haft í hótunum um að
fella nauðsynlegar tekjur handa
ríkissjóði og jafnvel að hindra af-
greiðslu fjárlaga í efri deild.
Þá hefir einn af foringjum
verkamanna og formaður verka-
málaráðsins, Héðinn Valdimars-
son lýst því yfir á Alþingi, að
fjárlögin skyldu verða felld í efri
deild, og jafnframt skoraði hann
á íhaldsþingmenn að taka þátt í
þessu verki. Það var þessi yfir-
lýsing, sem forsætisráðherra
nefndi verkfallshótun, og áskor-
unina til íhaldsmanna beiðni um
samúóarverkfall frá þeirra hendi.
Hvort hótun þessari verður
komið í framkvæmd eða eigi, er
enn ekki hægt um að segja. En
hvað sem ofan á verður, eru þess-
ar verkfallshótanir ljós vottur
þess, hvað stjómarandstæðingum
er efst í huga. Hitt er í raun og
veru aukaatriði, hvort þeir hafa
þor til að framkvæma þær þegar
til kemur.
Eins og áður er getið, sam-
þykktu Framsóknarmenn 1924
tekjuauka handa ráðuneyti, sem
þeir höfðu átt í harðri kosninga-
baráttu við skömmu áður. Þeir
gerðu það til að bregðast ekki
skyldum sínum við þjóðina og
komu um leið fram eins og hverj-
um heiðvirðum stjómarandstöðu-
flokki ber að gera. Fyrir það eiga
þeir ekkert lof skilið, því það var
sjálfsögð skylda. En nú hafa
stjórnarandstæðingar í hótunum
um að stöðva allar opinberah'
framkvæmdir í landinu í hefndar-
slcyni fyrir það, að kjósendur fólu
Framsóknarflokknum að fara á-
fram með stjóm landsins við síð-
ustu kosningar.
Nú getur hver og einn borið
saman starfshætti þá, sem ráða í
Framsókn annarsvegar og íhalds-
flokknum hinsvegar.
Hvort vilja íslendingar heldur
aðhyllast stefnu þess flokks, sem
beitir drengilegum aðferðum, þó
að andstæðingar eigi í hlut, eða
stefnu þess flokks, sem rekur
heimskulega og þjóðinni skaðlega
hefndarpólitík, sem sprottin er af
ákafri löngun til þess að koma
andstæðingum sínum í sem mest
vandræði?
II.
Það er kunnugt, að sumir af
forgöngumönnum fhaldsflokksins
halda því mjög fram, að gjör-
breyta þurfi kosningafyrirkomu-
laginu, og að langmikilvægasta
»réttlætismálið«, sem þeir hafi
komið auga á, sé það að láta
»höfðatöluna« ráða við kosningar.
Margt er eftirtektavert í sam-
bandi við þessa réttlætisuppgötv-
un íhaldsmanna. Þegar íhaldið
vann kosningarnar 1923, fór
þingmannafjöldi flokkanna ekki
eftir »höfðatölu«, og létu íhalds-
menn sér það þá vel líka og
minntust alls ekki á »úrelta« kjör-
dæmaskipun, eða óþolandi rang-
læti í sambandi við kosningasigur
sinn. Síðan fóru fram kosningar
1927; þá tapaði íhaldsflokkurinn
og Framsókn tók við stjórninni.
Enn hafði fhaldið ekkert að at-
huga við kjördæmaskipunina, og
kom það bezt í ljós, þegar einn af
ritstjórum flokksins hafði orð á
því, að kosningaúrslitin væru að
kenna óréttlátri kjördæmaskipun.
Gaf þá miðstjórn flokksins út yf-
irlýsingu þess efnis, að henni
dytti ekki í hug að fara fram á
breytingu á kjördæmaskipuninni.
En þess ber að gæta, að íhalds-
menn lifðu þá í þeirri trú, að
kosningaósigur þeirra væri aðeins
stundarósigur, og að þeir mundu
brátt komast aftur að kjötkötlun-
um. En þær vonir hrundu allar í
mola við síðustu kosningar. Þá
opnuðust augu þeirra til fulls fyr-
ir því, að þjóðin mundi ekki trúa
þeim fyrir yfirstjórn mála sinna
í. framtíðinni. Síðan hafa þeir
verið útþembdir af þeirri réttlæt-
iskennd, að brýn nauðsyn bæri til
að svifta byggðavaldið þeim rétti,
sem það lengi hefir haft til að
velja sína eigin fulltrúa á þing
og neyta áhrifa sinna á löggjafar-
samkomunni.
Hugsum okkur að kosningarn-
ar 1931 hefðu snúist á þann veg,
að íhaldsmenn hefðu komist í
meiri hluta á Alþingi. Trúir því
nokkur maður, að þeir þá hefðu
kært sig um nokkra breytingu á
kjördæmaskipuninni? Víst ekki.
Það er með öðrum orðum á allra
vitund, að íhaldsmenn eru ekki að
berjast fyrir auknu réttlæti al-
menningi til handa, þeir eru ein-
ungis að berjast fyrir því að geta
komist til valda.
íhaldsmenn telja það nú þá
stærstu stjórnmálasynd að vilja
ekki fallast á tillögur þeirra um
breytta kjördæmaskipun, þar sem
höfðatalan ein eigi að ráða og þar
sem vald sveitanna verði að miklu
leyti brotið á bak aftur. Það hefir
ekkert að segja, þó þeir áður hafi
lýst sig andvíga svona löguðum
breytingum og Jón Þorláksson
meðal annars teldi höfðatöluregl-
una »einstrengingslega« áriðl930.
íhaldsmenn segja, að það skuli
þrátt fyrir allt vera stærsta
stjórnmálasyndin að vilja ekki
láta höfðatöluregluna gilda og
ráða, þetta »mesta réttlætismál«,
sem þeir hafi fundið upp til frels-
unar lýðnum.
Málið liggur þá þannig fyrir í
aðalatriðum: íhaldsmönnum dett-
ur ekki í hug að neitt sé athuga-
vert vð það skipulag, sem þeir
hafa átt við að búa, fyr en þeim
sýnist allar horfur á að þeir verði
útilokaðir frá því að njóta vald-
anna vegna hrörnandi fylgis kjós-
endanna. Þá gera þeir leynisamn-
inga við höfuðóvini sína um að
skifta landinu niður í 6 stór kjör-
dæmi og leggja núverandi kjör-
dæmi niður. Þessi gjörbylting átti
að gerast að þjóðinni fornspurðri.
Framsóknarmenn voru mótfallnir
byltingunni og þó einkum aðferð-
inni og hindruðu hana. .Hinsvegar
voru þeir reiðubúnir til að taka
upp endurskoðun kjördæmaskip-
unarinnar, og bar forsætisráð-
herra fram á síðasta þingi tillögu
um nefndarskipun í því efni. í
þeirri nefnd áttu sæti fulltrúar
allra flokkanna. Leiðir skildu í
nefndinni. íhaldsmenn gugnuðu
að vísu á því að leggja niður
gömlu kjördæmin, en heimtuðu
aftur á móti ótakmarkaða tölu
uppbótarþingsæta. Jafnaðarmað-
urinn í nefndinni vildi helzt gera
allt landið að einu kjördæmi, en
fylgdi þó íhaldsmönnum að mál-
um. Framsóknarmenn lögðu meg-
ináherzluna á verndun gömlu
kjördæmanna og voru mótafalln-
ir óvissri og ótakmarkaðri' tölu
þingmanna. Umniðurstöðuþeirra,
sem birtist í tillögum þeirra í
stjórnarskrárnefnd efri deildar,
vísast til þess, er áður hefir verið
frá skýrt hér í blaðinu.
En svo er ofsi sumra íhalds-
manna mikill í þessu máli, að þeir
hafa við orð að neyta aðstöðunnar
í efri deild, gera »samúðarverk-
falk, éins og Héðinn hefir farið
fram á, og fella ekki einungis
verðtollinn og gengisviðaukann,
heldur líka fjárlögin sjálf. Taki
menn eftir þessum vinnubrögð-