Dagur - 08.12.1932, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 6rg.
Gjalddagi fyrir 1. júll.
Gjaldkeri: Ami Jóhanns-
son í Kaupfél. Eyfirðinga.
/
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talslmi 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
XV. ár.
Akureyri 8. desember 1932.
49. tbl.
Björnstjerne Björnson.
8. dec. 1832 — 8. dec. 1932.
(Flutt í Menntaskólanum á Akur-
eyri á aldarafmæli hans).
»Alt saa du dig Tid til: at rydde, at
hegne, at nære,
og alt tok du paa dig, din Bredde var
skabt til at bære<r.
»Her var han Landets Hyrde,
hist de Forsaktes Tolk,
han stod under Vaabenbyrde
for alla de Trængte i Verden var
og alle kjæmpende Folk«.
(Knut Hamsun).
Björnstjerne Björnson á aldar-
afmæli í dag.
Án efa er nú mikið um dýrðir
með frændum vorum, Norðmöun-
um. Ef önd hans má nú skynja,
hvað fram fer í Noregi þessa
dimmu desemberdaga, þá sér hún,
að honum hefir nú orðið að þeirri
trú sinni, að
»den kulde de gav,
smælter hen p& min grav«.
Sú var tíðin, að Björnson átti
ekki vinsældum að fagna með þjóð
sinni. Eitt sinn lögðu Kristjaníu-
búar svo mikið hatur á hann, að
hann kveinkaði sér við að ganga
um aðalgötu bæjarins, Karl Johan.
Um sömu mundir hliðraði hann
sér hjá að láta skera hár sitt á
rakarastofu, sökum ónota-athuga-
semda og sáryrða, sem hann mátti
eiga von á þar. Varð hann því að
láta konu sína klippa sig. Nú
syngja þeir honum lofið og dýrð-
ina, niðjar þeirra manna, sem
fjandsköpuðust við hann og sví-
virtu hann í lifanda lífi. Nú tigna
þeir hann og vegsama, margir,
sem æpt hefðu að honum og haft
um hann óvirðingar- og háðungar-
orð, ef þeir hefðu verið samtíðar-
menn hans. Löngum átti hann
átaka-snarpastan þátt í að kljúfa
þjóð sina í öndverðar hersveitir,
hverja annarri fjandsamlega. Nú
sameinar hann þjóð sína látinn í
lotning fyrir lífsstarfi hans. Nú
telur fósturjörð hans það einn
sinn dýrsta hróður, að hafa getið
og fóstrað slíkan son.
Það er vel, að minnzt er mikilla
manna, ef slíkt er gert á heilbrigð-
an hátt, o: án þjóðarrembings og
án dýrra veizluhalda á alþjóðar-
kostnað handa fáeinum »útvöld-
um«, sem sumir hafa slíks, ef til
vill, sízt þörf. Hitt er hollt og
hamingjuvænlegt, að rifja upp
minning þeirra og æfistarf, ekki
sízt er slíkir menn sem Björnstjer-
ne Björnson eiga í hlut. Æfi hans
er án efa skemmtilegasta skáld-
saga hans.
Allir islendingar víta, að hánil
var stór-skáld, eitt hið mesta, sem
Noregur hefir eignazt. Hinu hafa
þeir fráleitt allir gert sér grein
fyrir, hve afskaplega fjölhæfur
hann var í skáldskapnum. Ibsen
orti ekki nema leikrit og Ijóð, Lie
ekki nema skáldsögur og kvæði.
Alexander Kielland samdi aðallega
skáldsögur og varð frægastur fyr-
ir þær, þótt hann fengist einnig
nokkuð við leikritagerð, en Ijóð
orti hann engin, að minnsta kosti
ekki svo að orð sé á gerandi. Eftir
Björnson liggja bæði skáldsögur,
leikrit og Ijóð. í öllum þessum
greinum skáldlistarinnar hefir
hann ort eitthvað frábært og af-
burða-fagurt. En skáldskapur
hans er ekki nema einn hluti starfs
hans. Hann var leikhússtjóri,
hann var blaðamaður og ritstjóri,
pólitískur ritstjóri oftar en einu
sinni, hann var stór-bóndi. Og al-
staðar sópar að honum. Svo segja
sumir, að leikhússtjórn hans hafi
borið svo af, að þar hafi Noregur
engan átt snjallari. Gerðist hann
ungur tannhvass og andríkur leik-
listar-rýnandi. Hann var og ein-
hver hinn mesti mælskumaður,
sém sögur fara af í Noregi. Hann
var sá áhrifamaður í ræðustól, sem
allt af vakti áheyrendur á ein-
hvern hátt, um hvað sem hann
talaði, annaðhvort hreif þá eða
hneykslaði, stælti þá til fylgis við
málstað sinn eður æsti þá til ofsa-
fenginnar andstöðu og fjandskap-
ar við sjálfan sig. Allt lét hann tjl
sín taka, öll hin helztu landsmál
og stjórnmál, sem á döfinni voru
í Noregi um daga hans. Barátta
hans var vígð sjálfstæði Noreg3,
bæði stjórnarfarslegu og þjóðernis-
legu. Flestum nægiraðberjastþar.
Enþótthann værri einnig frjósamt
stórskáld,varð hannaðberjastvíð-
ar en á vettvangi stjórnmála og
þjóðernismála. Þá er hann ummið-
bik æfinnar hafnaðiýmsumhöfuð-
kenningum kristinnar trúar, hóf
hann hvassar deilur við klerka og
kennimenn. Og enn berst hannvíð-
ar. Bæðiíræðu og riti barðisthann
með þeim eldmóði og því afli and-
ans, sem honum var lagið, fyrir
þvi, sem hann taldi heiibrigt sið-
erni í hjúskapar- og kynferðismál-
um. Gekk hann þar ódeigur á
hólm við einhvern hinn vígfim-
asta ritdeilu-kappa, sem þá var
uppi á Norðurlöndum, Georg
Brandes. Hann var í einu brjósti
heill mið-flokkur, sem vó, varðist og
sótti á tvær hendur. Annars vegar
var sókn háð við íhaldístjórnmál-
um og trúarefnum, hins vegar við
róttækt frjálslyndi í siðferðis- og
kynferðismálum, þar sem flestir
listamenn og rithöfundar á Norð-
urlöndum voru í andskotaflokki
hans. Og allt af barðist hann fyrir
fieira og fleira. Hann lét sig miklu
skifta alþjóðarmál. Og svo viða
fór hróður hans og frægð um
lönd, að orð hans máttu sín mikils
þar.
i L- ... -Jw
Þetta mikla skáld og landshöfð-
ingi var prestssonur, eins og
margir afburðamenn Norðurlanda,
og ólst fyrstu ár æfinnar upp í
afskekktu byggðarlagi. Kennir
prestablóðsins í ritum hans og lífs-
baráttu. Annars varhannaðmestu
af bændum kominn, að nokkru af
stór-bændum. Honum var 12 ára
komið i skóla, en sóttist námið
næsta treglega. Samt var hann
þar ekki aðgerðalaus. I skólanum
kynntist hann Heimskringlu
Snorra, og varð hugfanginn al
ritsnilld hans og frásögum. Sætti
hann þar áhrifum, sem honum
entust æfilangt. Gaf hann út
skrifað blað í skólanum. Þá voru
ekki skólablöð vélrituð eða fjöl-
rituð, því síður prentuð, eins og
nú er gert hér í skólanum. Þetta
skólablað sitt kallaði hann »Frels-
ið«. En svo er að sjá, sem kenn-
urum hans hafi lítt getizt að
blaðamennsku hans og lestri
»utan hjá« og annarri starfsemi
hans í skólanum (hann stofnaði
þar félag, sem hafði mikinn áhuga
á frelsisbaráttu sumra Norður-
álfuþjóða). Og með því að faðir
hans virðist hafa örvænt um stú-
dentspróf hans í skólanum, tók
hann sonsinnþaðanogvistaðihann
í nafnkunnum »tossa«-skóla í
höfuðstaðnum, sem kallaður var
»stúdenta-verksmiðjan« Hét for-