Dagur - 08.12.1932, Blaðsíða 2

“V
DAGUR
196
m
m
m
m
I u
■m
„Krefft' hui eru nú
þekktar hér efiir fleiri ára notkun, sem
mjög kolasparar og i alla siaði ágœiar
eldavélar. Þó er verðið mikið lœgra en á
öllum öðrum emailleruðum eldavélum.
Kaupfélag Eyfirðinga.
fcJygjfinKarvörudeiidin.
IHfRHRmHHHRRW
Krefrt“emailleraðir elðavélat
eru nú komnar aftur.
eldavélarnar
•m
•m

aMMMMMHttMHMMMI
My ndastofan
Oránufélagsgötu 21 er opin aila
daga frá kl. 10 — 6.
Guðr. Funch-Rasmussen.
stöðumaður hans Heltberg, stór-
frumlegur skólamaður. Orti
Björnson síðar stór-merkileg erfi-
ljóð eftir hann, þar sem hann
sendi skólanum, er hann var sagð-
ur úr, kveðju sína og »þökk fyrir
síðast« á þessa leið:
>Jeg gik pá en liten, meget pyntelig
skole
pá hvilken báde kirke og stat kunde
stole.
Den drejet helt stillfærdig i stats-
maskineriet,
og skjönt det kunde höres pá hjule-
knirkeríct,
at sjælden den smurtes av ándens talg,
sá var p& hine kanter slet intet valg:
vi m átte gá der, til vi blev store.
Jeg gik der ogsá, — men læste Snorre.
De samme böker, de selvsamme tanker,
som lærer efter lærer pá kongelig
forordning
i slægt efter slægt selvforsagende
banker
— og som ene skaffer lærer og lærling
befordning«.
>De samme böker, de selvsamme tanker,
kamraterne át; men jeg tapte
appetitten
og sá længe vraket kosten, till jeg
ændelig blev kvitt ’en —
og hoppede glad over hjæmmets
skranker*.
Þarna í »tossa«-skólanum eignað-
ist Björnson skólabræður, sem síð-
ar urðu stór-frægir og allir höfðu
dregizt aftur úr jafnöldrum sínum
á skóla-skeiðinu, t. d. Vinje, Jónas
Lie og Henrik Ibsen. Slamraðist
Björnson yfir stúdentspróf með
skömm, var »nonisti« (hlaut 3.
einkunn).
Að loknu stúdentsprófi hvarf
hann frá skólanámi. Réð hann það
af skömmu eftir stúdentspróf, að
gerast rithöfundur og lifa á rit-
störfum. Var slíkt víst fífl-dirfska
á þeim árum. Hann fær fyrst at-
vinnu við blaðamennsku, starfar í
þágu þriggja eða fjögurra blaða,
og gerist hann nú sjónleika-dæm-
andi, sem áður getur. Brátt kemur
í Ijós þjóðrækni hans, áhugi hans
á að efla andlegt og menningar-
legt sjálfstæði þjóðar sinnar, og
það einmitt í afskiftum af leikhús-
málum höfuðstaðarins. Danskir
leikendur voru þá í Noregi og
kenndu ungum Norðmönnum list-
ina. Björnson hélt því fram, að
leikhúsið ætti smásaman og bylt-
ingalaust að losast við þessa
dönsku listamenn, sem sumir höfðu
raunar verið ágætir, og fá norska
leikendur í þeirra stað. En þá er
leikhússtjórnin varð ekki við slíkri
kröfu, gerðist hann forsprakki að
miklum pípublæstri í leikhúsinu,
og tóku um 600 manns þátt í þeim
æsingaleik. 25 ára gamall lætur
hann Sigrúnu á Sunnuhvoli frá
sér fara. Skömmu síðar birtast
Árni og Kátur 'piltur. Allar þessar
sögur eru þýddar á íslenzku og
hafa mörgum skemmt hér á landi.
Þær eru sveita- og alþýðusögur og
heyra til sömu bókmenntagrein og
sögur Jóns Thoroddsens. Var slik-
ur skáldskapur þá mikið nýnæmi í
norskum bókmexmtum. óx vegur
hans nú skjótt og stórum. Hann
verður (1857) forstjóri leikhúss-
ins í Björgvin. Og þar tekur hann
að fást við stjórnmál, og er hinn
ákafasti sjálfstæðismaður. Hann
var aldrei hálf-volgur né hikandi.
Undan arnarvængjum hans stóðu
stormar og styrjaldir, hvar sem
hann flaug yfir byggðir og bæi.
Kenndi þess brátt í stjórnmála-
baráttu hans, að hann var áhrifa-
maður, sigursæll á vígvöllunum.
Var það fyrsta stjórnmála-afrek
hans, að honum tókst að fella
fjóra þingmenn og koma á þing í
þeirra stað fjórum frambjóðend-
um, er voru meiri þjóðernis- og
sjálfstæðismenn. Fyrir þessa sig-
ursæld varð hann pólitískur rit-
stjóri í höfuðstaðnum. Gerðist
hann nú djarfur og stórorður I
sjálfstæðiskröfum fyrir hönd þjóð-
ar sinnar. Varð hann brátt að
hrökklast frá blaðinu. Eftir þann
ósigur fær hann styrk til utanfar-
ar, sem einn andstæðingur hans
útvegar honum. Vildu móstöðu-
menn hans nú fegnir losna við
þennan háværa óróasegg úr landi.
Er það heldur sjaldgæft, að menn
hafi slíkt gagn af andskotum sín-
um sem Björnson hafði þá, er
honum var veittur rausnarlegur
utanfarar-styrkur i slíku skyni.
Fer hann nú til Rómaborgar
og þroskast mjög í þeirri för.
Þá er hann kom heim úr þess-
ari suðurgöngu, var honum mjög
fagnað. Annars valt á ýmsu um
lýðhylli hans. Stundum var hann
næstum því dýrlingur eður ástgoði
þjóðar sinnar. Stundum tekstaftur
að efla þann fjandskap við hann,
að kalla má, að honum sé sá einn
kostur nauðugur, að flýja land og
fara í útlegð. Kom þar brátt, að
hann gerðist einhver mesti
mælskumður þjóðar sinnar, leið-
togi hennar, vökumaður og róm-
sterkur vekjandi í sjálfstæðis-,
þjóðernis- og menningarmálum.
Hann vílar aldrei fyrir sér að
hætta virðingu sinni og lýðhylli í
baráttu fyrir áhugamálum síuum
og stefnu. Felst mikilleikur hans,
meðal annars, í því. Einhver
hefir sagt, að sá verði að fórna líf-
inu, sem vilji vinna það. Á svipað-
an hátt má segja, að sá verði
að fórna sæmd sinni, sem
geta vill sér góðan orðstír. Megið
þér, nemendur, þó ekki misskilja
þessi orð. Sá misskilningur gæti
orðið yður dýr. Hvað eftir annað
æsti hann þjóðina upp í móti sér.
Aldrei hamaðist þó fjandskapar-
og æsingahríðin svo hatramlega á
honum sem skömmu eftir 1870.
Var það tilefni þess illviðrahamjj,
að hann sagði i ræðu, að Dan-
ir og Norðmenn yrðu að skoða
sameining hins nýja, þýzka
ríkis með góðvilja. »f stað merkja
haturs verður nú að draga vina-
merki við hún« (»maa vi hejse
Venne-Signaler«). »Kristnarþjóðir
á Norðurlöndum verða, með mætti
gagnkvæmrar góðvildar, að endur-
vinna Norður-Slésvík. Eg segi
mig úr hatur-félaginu« (Jeg mel-
der mig ut av Hadets Forening«).
Birtist hér í senn barnaleg bjart-
sýni hans og göfugmannlegur
hugsunarháttur. Gerðist örvahríð-
in að honum nú svo hvöss, að
hann forðaði sér til útlanda, og
flýði í annað sinn til Rómaborgar.
1875 sneri hann aftur heim til
fósturjarðar sinnar og settist að
uppi í sveit, á Aulestad í Gauts-
dal, og bjó þar síðan til æfiloka.
Skáldið hafði lengi þráð það, að
eignast sveitajörð. Bjuggu ríkir
höldar þar í Gautsdalnum, og taldi
Björnson til frændsemi við suma
þeirra. Hugði hann gott til lögu-
neytis við Gautsdæli, og voru það
framadraumar hans, að gerast þav
héraðshöfðingi. Hann unni bænd-
um, sem eðlilegt var um prests-
soninn, er í æsku kynntist mest
sólarfletinum á sveitalífinu. En
hér beið hann vonbrigði. Aldrei
komst á fullkominn trúnaður milli
hans og þeirra dalaskeggja, og
bar margt til þess. Þeir voru í-
haldsmenn í stjómmálum, Björn-
son var frjálslyndur og framsæk-
inn. Þeir virtu mikils trúarbrögðin.
Björnson var þeim þá orðinn í
ýmsu andvígur og barðist við
kirkju-menn og Krists-menn og
var af ýmsum talinn »Anti-Krist-
ur. Björnson var fasmikill, harð-
fara og hraðfara. »Bændur eru
alstaðar á öllum tímum dálítið
þungir í vöfunum«, segir norakur
49. tbl.
Það tilkynnist hérmeð vinum og
vandamðnnum, að Lilja Ouðný
Halldórsdóttir andaðist 6. þ. m. að
heimili sinu, Oddeyrargðtu 12. —
Jarðarförin ákveðin 14. þ. m. og
hefst með húskveðju kl. 1 e. h. frá
heimili hinnar látnu.
Akureyri 7. desember 1932.
Sigurbjörg Bjarnadótfir. flðalsteinn Bjarnason
listamaður, sem ritað hefir minn-
ingar um Bjömson og sambúð
hans við Gautsdæli. Og loks er ó-
talin ein ástæðan: Björnson var,
í andlegum skilningi, höfði hærri
en sveitungar hans. Þar hafa
sannazt orð Stephans G. Step-
hanssonar:
»Firrist múgur mök
við mikilhæfk.
Á þessum árum tók Björnson og
nýja trú. Hann hafnaði nú kristinni trú,
sem hann hafði aðhyllzt frá bernsku,
og hallaðist að kenningum Darwins,
Las hann feiknin öll í náttúruvísindum,
heimspeki, þjóðfélagsfræði, vildi allt
af vita meira, skilja fleira. Hann ól í
barmi sér djúpa lotning fyrir vísindf
unum, uppgötvunum þeirra og rðk-
studdum kenningum. Hann sökkti sér
ofan í rit um nýjustu rannsóknir og
gagnrýni á biblfunni. Hann hafnaði trú
á persónulegan ódauðleik. En allt um
það týndi hann ekki bjartsýni sinni né
trú á sigur hins góða né á dýrmæti
mannlegs Iífs. Honum var það fagn-
aðarefni, að hlotnist það, að vera
skammlífur dropi í mannhafinu, »að
vera fræ og afkvæmi eilífðarinnar«, eins
og hann kvað. Þá er hann hafði öðl-
azt þessa nýju lífsskoðun, þótti honum
sem nýjar lindir hefðu runnið upp úr
sálardjúpi sínu. sEinstaklingnum ríður
mest á að vera sannur*, sagði hann í
ræðu til norskra stúdenta. Og hann bætti
við: »Þorðu að hugsa! Þorðu að segja
það, sem þú hugsar! í fyllingu tímans
eignast þúþátrú*. Það var megin-hugs-
unin í ýmsum skáldritum hans eftir ,sinna-
skiftin', að menn yrðu að grundvalla
líferni sitt á sannleika.en ekki,ásjálfsblekk-
ingu. Sú er frumhugsunin í einu hinu
tilkomu-mesta Ieikriti hans, »En fallit*,
sem er ógleymanlegt hverjum, sem
les það með nokkurri athygli, eink-
um sökum drengilegrar einbeittni og
sann-höfðinglegrar skaphafnar Berents
mál-færslumanns. í því leikriti má sjá,
hve menn geta villt sjálfum sér sýn í
efnum, þar sem ætla mætti, að þeir
hlytu að sjá, hvað fyrir þeim liggur.
En Björnson var uppalandi. Því sýnir
hannog, hversu leysa ber mikilhæfan
kaupsýslumann, á grafarbarmi gjaldþrots
og niðurlægingar, úr álögum hans,
bjarga honum frá von-skrökum hans
og háskatafli, endurreisa hann og end-
urfæða, breyta honum í nýjan mann.
Björnson var, eins og eðlilegt er,
einatt brugðið um annarlegar hvatir í
opinberri framkomu, hégómlyndi, metn-
aðargirni, leikara- eða loddarahátt,
Oerðust jafnvel vitrir rithöfundar til
slfks, og lýstu honum eins og hann
væri trúður eða hálf-gerður sjónhverf-
ingamaður. En þótt hann kunni að hafa
verið metnaðargjarn og þótt Iofið gott,
eins og Guðmundi ríka forðum, var
mannskjarninn mikill og sterkur, viljinn
I senn víðfeðmur, einlægur og mátt-
\