Dagur - 09.02.1933, Blaðsíða 1

D A G U R
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júli.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son í Kaupfél. Eyfiröinga.
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þór,
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
Norðurgötu 3. Talsfmi 112.
XVI
. ár. ^
Akureyri 9. febrúar 1933.
6. tbl.
Baldvin Einarsson.
Það eru í dag liðin rétt hundrað
ár, frá því er Baldvin Einarsson
andaðist af brunasárum suður í
Kaupmannahöfn, rúmlega þrítug-
ur að aldri. Hann var orðinn
sjáifkjörinn foringi íslendinga um
alla framfana-viðleitni 28 ára
gamall. Hafði hann sitt stutta
æfiskeið beitt sér, með kappi og
forsjá, fyrir andlegri, verklegri
og stjórnarfarslegri viðreisn þjóð-
arinnar. Með honum féll í valinn
sá maðurinn, er líklegastur. var til
stórræða, ættjörðu til eflingar,
allra þeirra íslendinga, er þá
dvöldu í Kaupmannahöfn.
Hann þekkti öllum ungum lær-
dómsmönnum þar betur, hvar
skórinn kreppti að á fslandi, af
því að hann hafði sjálfur á
þroskaaldri urmið með bændum
og búaliði, heima á Fróni, til
lands og sjávar. Kunni hann hin
beztu skil á högum þjóðarinnar,
andlegum og verklegum, þar sem
hann hafði starfað með alþýðu
manna á íslandi og þolað með
henni súrt og svalt, á æsku- og
þroskaárum. Kynnzt hafði hann
kauptúnalífi hér, bæði í Reykjavík
og á Akureyri, svo að hann kunni
glögga grein menntunarástands í
landinu, einnig í þorpunum, og
sá hann glöggt hvert stefndi um
áhrif Dana hér á landi á þjóðern-
ismál íslendinga. Góðar gáfur,
þekking á högum almennings og
menntun sú, er hann hafði öðlazt,
beindu brennandi áhuga hans inn
á réttar brautir, svo að allmikil
trygging var fyrir því, að hann
mundi reynast sérstaklega giftu-
samlegur foringi í framfarabar-
áttu þjóðarinnar. Hann fullnægði
flestum skilyrðum til þess að geta
orðið að óvenjulega miklu liði um
hagnýtar framfarir, þjóðlega við-
reisn og stjórnarfarslega. Hann
var gæddur fágætu vinnuþreki og
var víkingur að hverju, sem hann
gekk.
Baldvin var »fulltrúi þeirrar
þrár, sem enn var ekki vöknuð«
með þjóð hans. íslendingar fóru
ekki að meta hann að verðleikum
almennt, fyrr en sú þrá, sem hann
var fulltrúi fyrir, var farin að
láta á sér bera í þjóðlífinu.
Allir þjóðræknir Sslendingar
minnast í dag hinnar »fríðu, full-
styrku frelsishetjuc, er hné að
velli, fyrir örlög fram, fyrir
hundrað árum, suður á Hafnar-
m.
Ætt og u'p'pruni.
Um aldamótin 1800 bjuggu ung,
mjög dugandi hjón að Molastöð-
um í Fljótum norður, Einar Guð-
mundsson og Guðrún Pétursdótt-
ir, bæði ættuð úr Svarfaðardal.
Var Einaij tæplega hálfþrítugur
aldamótaárið, en húsfreyjan
nokkrum árum eldri. Faðir hans
og afi höfðu báðir búið á Bakka í
Svarfaðardal. Voru þau að þriðja
og fjórða að frændsemi hjónin,
komin af svonefndri Melaætt í
Svarfaðardal. Föðurbróðir Guð-
rúnar var Jón fjórðungslæknir
Pétursson í Viðvík. — Sumarið
1801, 2. ágústdag, fæddist þeim
Molastaðahjónum sonur, er í
skírninni fékk nafnið Baldvin.
Borinn er hann í árroða hinnar
nítjándu aldar, og varð afmælis-
dagur hans síðar, eftir 1874, lengi
þjóðhátíðardagur íslendinga, og
var það einkennileg, en skemmti-
ieg tilviljun.
Baidvin var alinn upp á Hraun-
um i Fljótum, því að þangað
í'lattu foreldrar hans innan
skarams frá Molastöðum. Eru
Hraun ein af mestu kostajörðum
á Norðurlandi og enn í dag hæst
metin að landverði allra jarða í
Skagafjarðarsýslu. Faðir Bald-
vins var á þessum árum mikill
uppgangsmaður. Fór saman hjá
honum bæði dugnaður og hygg-
indi. Hafði hann nú fengið jörð,
sem samsvaraði stórhug hans og
var í alla staði samboðin dugnaði
hans, útsjón og karlmennsku.
Hreppstjóri var Einar lengi í hin-
um stóra Holtshreppi og umboðs-
maður Reynistaðarklaustursjarða,
og gefur Grímur amtmaður Jóns-
son honum hinn bezta vitnisburð
i bréfi til stjórnarinnar 1826, fyr-
ir frábæran dugnað og þolgæði
við stjórn fátækramála í Skaga-
fjarðarsýslu. Segir amtmaður, að
Einar verðskuldi lof og viður-
kenningu fyrir það við tækifæri.
Eftir fimmtán ár kom viðurkentt-
ing stjórnarinnar: Einar var
sæmdur heiðursmerki dannebrogs-
manna. —
Snemma þótti Baldvin afbragð
annara ungra manna um alla at-
gervi, bæði til líkama og sálar.
Var hann hneigður til bókar þeg-
ar í æsku. Las hann allar góðar
bækur, er hann náði í, og var
kapp hans svo mikið um bóklest-
ur, að hann mataðist varla öðru-
vís en hafa bók við hönd sér.
Gerðist hann vel skrifandi, lærði
að reikna og komst svo vel niður í
dönsku, að hann gat lesið nokk-
Hér með tilkynnist vinum og vandamönnum, að Hallgrimur
Hallgrímsson, fyrv. hreppstjóri frá Rifkelsstöðum, andaðist að
heimili sínu, Hafnarstræti 39 hér í bæ, sunnudaginn 5. þ. m.
Jarðarförin er ákveðin frá heimili hins látna, mánudaginn 13.
þ. m., kl. 1 e. h.
Aðstandendur.
urnveginn bækur á því máli, allt
af eignum ramleik. En hann var
ekki sinnulaus bókaormur, sem
reyndi að koma sér hjá önnum
lífsins og erfiði. Þvert á móti varð
hann þegar á unglingsaldri hinn
atkvæðamesti dugnaðarmaður, og
lék hvert verk í höndum honum,
bæði tillands og sjávar. Hákarla-
veiðar voru þá mikið stundaðar úr
Fljótum, og var ekki heiglum hent
að fást við þær, á opnum skipum,
eins og þá tíðkaðist. Varð Baldvin
formaður á hákarlaskipi, er faðir
hans átti, átján vetra gamall, og
var hann hin mesta aflakló. Jón
Sigurðsson segir um Baldvin:
»Hann var mannblendinn og
framgjarn, einarður og hreinskil-
inn við hvern, sem var að skifta,
fjörugur og fimur, öruggur og úr-
ræðagóður, glaðlyndur og greið-
vikinn«.
Þegar Baldvin var nítján vetra
gamall, spurði faðir hans hann,
hvort hann vildi ekki fara í skóla,
þar sem hann væri svo bókhneigð-
ur, og tók Baldvin því boði fegins
hendi. Hóf hann þegar námið af
hinu mesta kappi, jafnframt sjó-
sókn og sauðageymslu, og sóttist
honum það hið bezta. Naut hann
kennslu þá um veturinn aðeins
fimm daga hjá uppgjafapresti frá
Barði, og um vorið reit Baldvin
honum bréf á latínu, og þótti
presti það hafa tekizt fram yfir
allar vonir. — Hlýtur að vera á-
nægjulegt að styðja slíka menn til
náms.
Heima á Hraunum hefir Bald-
vin vanizt dugnaði, fyrirhyggju
og verklægni. Faðir hans var ann-
álaður atorkumaður. Stundaður er
þar bæði landbúnaður og sjávar-
útvegur. Þar er æðarvarp, sil-
ungsveiði og margskonar hlunn-
indi. Æskuheimili Baldvins hefir
verið honum ágætur skóli á sína
vísu. Þar vaknar áhugi hans til
framkvæmda, er síðan fylgdi hon-
um til hinnztu stundar. For-
mennska á sjó og önnur verk-
stjórn hefir skerpt ábyrgðartil-
finning hans og verið holl þroska
hans. Heima les hann fomsögum-
ar, sem haim vitnar svo oft til í
Ármanni, þegar hann er aS bera
nútíðina saman við fortíðina.
Hann hefir vafalaust einnig lesið
rit Magnúsar Stephensen, Klaust-
urpóstinn og aðrar nytsemdar- og
fræðibækur hans. Er hann svo
settur í tímanum, að hann hlaut
að verða að nokkru leyti barn
átjándu aldar og einnig og öllu
fremur niður nítjándu aldar, og
nægir í því efni að minna á hina
þjóðlegu frelsisstefnu, er hann
beittist fyrir í tímariti sínu.
Aö Mælifelli og Bessastöðum.
Tvítugum að aldri er Baldvin
komið fyrir hjá Jóni prófasti
Konráðssyni á Mælifelli, til þess
að læra undir skóla, og var hann
þar vetrarlangt. Þótti sr. Jón
vera einn hinn bezti ungmenna-
fræðari á Norðurlandi um þær
mundir. Haustið 1822 fór Baldvin
í Bessastaðaskóla og settist efstur
i neðra bekk. Gekk námið honum
prýðilega. Á sumrin var hann
heima á Hraunum og var formað-
ur fyrir skipi föður síns. Haustið
1824 veiktist hann og komst ekki
suður fyrr en á útmánuðum, en
hann heltist ekki úr lestinni fyrir
því. Las hann þá langt fram á vor
og fékk ágætan vitnisburð hjá
kennurum sínum. Að því búnu
fékk hann Árna stiftprófast
Helgason, hinn lærðasta mann, til
pess að útskrifa sig þá um sumar-
ið (1825). Hlaut hann góðan
vitnisburð. Hugur Baldvins stóð
til utanfarar, en flestir Bessa-
staðamenn urðu að láta sitja við
nám sitt þar og fara svo í hemp-
una.
Samsumars réðzt Baldvin norð-
ur að Möðruvöllum í Hörgárdal
og gerðist skrifari Gríms amt-
manns, og var hann árlangt í
þeirri þjónustu. Ber hann amt-
manni vel söguna og kallar hann
ógleymanlegan velgerðamann
sinn. Hefir Einar á Hraunum
sjálfsagt ráðið son sinn til amt-
manns, því að þeir voru kunnugir.
í öndverðum febrúarmánuði 1826
kviknaði í stofunni á Möðruvöll-
um á næturþeli. Baldvin svaf uppi
á lofti, og komst hann nauðulega
úr eldinum, en stóð slyppur eftir.