Dagur - 27.07.1933, Page 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júll.
Gjaldkeri: Árni Jóhanna-
son í Kaupfél. Eyfirftinga.
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þór,
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin tíl af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Akureyri 27. júlí 1933.
30. tbl,
• •-# -• • •-• • • • • • '• ' •—• •**i
XVI. ár. í
-•■-• • •-•-• •^•-# •-• •-• • ••-•-• •
Kosninyarnar 16. júlí.
i.
í siðasta blaði var gefið yfiriit
urn kosningaúrsiitin, að svo mikiu
leyti, sem þau voru þá kunn, en
ófrétt var þá um úrslitin úr tveim-
ur kjðrdæmum, Eyjafjarðarsýslu og
Norður Isafjarðarsyfslu; fór talning
atkvæða fram í báðum þeim kjör-
dæmum 20. þ. m. Pví var spáð
hér í blaðinu, að f þessum tveimur
kjördæmum myndu þeir sðmu kom-
ast að og áður, en þetta rættist
ekki að ðllu leyti. Urslit kosning-
anna i þessum kjördæmum urðu
sem hér segir:
í Eyjafjarðarsýslu hlutu kosningu
Bernharð Sielánsson með 829 atkv. og
Einar Arnason með 819 atkv., báðir
endurkosnir og báðir i Framsókn-
arflokknum.
Einar Jónasson, frambjóðandi
Sjálfstæðisflokksins, fékk 503 atkv.
og Garðar Porsteinsson, frambjóð-
andi sama flokks, 483 atkv.
Steingrímur Aðaisteinsson, fram-
bjóðandi Kommúnislaflokksins, blaut
256 atkv. og Gunnar Jóhannsson,
frambjóðandi sama flokks, 253 atkv.
Jóhann F. Guðmundsson, fram-
bjóðandi Alþýðuflokksins. fékk 114
atkv. og Felix Guðmundsson, fram-
bjóðandi sama flokks 105 atkv.
í Norður-ísafjarðarsýslu hlaut
kosningu Vilmundur Jónsson íandiæknir,
frambjóðandi Alþýðufiokksins, með
553 atkv. Jón Auðunn Jónsson,
fyrv, þingmaður kjördæmisins og
frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins,
fékk 542 atkv. og f é 11. Halldór
Ólafsson kommúnisti fékk 3 atkv.
Eins og frá var skýrt f siðasta
blaði, tapaði Framsóknarflokkurinn
6 þingsætum i kosningunum yfir
til Sjálfstæðisflokksins, en Sjálfstæð-
isflokkurinn tapaði aftur einu þing-
sæti yfir til Alþýðuflokksins. Flokka-
skipunin á næsta þingi verður þvi
á þessa leið:
Sjálfstæðisflokkurinn með 20 þingm.
Framsóknarfl. - 17 —
Alþyðuflokkurinn — 5 —
Skortir Sjálfstæðisfiokkinn þannig
eitt þingsæti til þess að hafa réttan
helming þingmanna.
II.
Árið 1916 eða um það ieyti, sem
þriggja ráðherra stjórn var mynduð,
voru ríkisskuldirnar aðeins 2 mii-
jónir, og höfðu þær skuldir aðal-
lega myndast vegna sfmalagninga.
Pegar ihaldsmenn létu af stjórn
árið 1927 var búið að auka rikis-
skuldirnar upp f 28 miljónir. Ráðu-
neyti Jóns Mígnússonar, Slgurðar
Eggerz og Jóns Porlákssonsr höfðu
þannig aukið skuldirnar um 26
miljónir. Pessar 26 miljónir fóru í
embættiseyðslu, skuldatðp íslands-
banka og skrautbyggingar i Reykja-
vík. Undir stjórn íhaldsmanna töp-
uðu bankarnir 30 — 40 miljónum,
og hefir þetta tap bakað atvinnu-
vegunum hinar þyngstu búsifjar f
okurvöxtum. Undir stjórn íhalds-
manna hurfu 70 þús. kr. í Bruna-
bótafélaginu, og einn af sýslu-
mönnum fhaldsins tók 140 þús. kr.
af opinberum sköttum, sem rikis-
sjóður átti. Aliir kannast við með-
ferð Jóhannesar Jóhannessonar á
>sjðði embættisins*. Undir stjórn í-
haldsmanna var krónan hækkuð á
einu ári úr 50 gullaurum f raeira
en 80 gullaura. Með þvi voru eignir
hinna riku auknar um 60%. Með
þvf voru skuidir hinna fátæku hækk-
aðar um 60%. Með þvi var atvinnu-
vegunum til sjávar og sveitabund-
inn sá baggi, er þeir hafa hálfsligast
undir.
Landslýðurinn skifdi, að þar sem
ihaldsstefnan var, þar var óheiila-
stefna á ferðinni. Pess vegna sigr-
uðu Framsóknarmenn i kosningun-
um 1927 og þó enn meira
1931.
En i kosningum þeim, sem nú
•éru xiýafstaðnar, snýst þetta við
eins og fyr er sagt. Hver er
ástæðan P
III.
Um leið og Framsóknarfiokkur-
inn tók við völdunum 1927, hófst
viðreisnarstarf á ðllum sviðum
meira en nokkru sinni áður. Vegna
hins stórfellda umbótastarfs Fram-
sóknarfiokksins og vegna þess
hvernig í pottinn var búið af íhalds-
flokknum, varð að taka erlent lán,
ið upphæð um 12 miljðnir, síðla
árs 1930. Petta lán var tekið með
fuilu samþykki allra flokka. Pessu
fé varði Framsóknarflokkurinn til
Búnaðarbankans (3,6 milj.), Lands-
bankans (3 milj. stofnfé), Útvegs-
bankans (1,5 milj.) og margskonar
umbóta f landínu f þágu aimenn-
ings svo sem sildarverksmiðj-
unnar, Landspitalans, Arnarhvols,
kaupa á strandferðaskipi, útvarps-
stððvarinnar, landssfmastöðvarinnar
o. s. frv. Aimenningur lét sér vel
lynda þessar miklu tramkvæmdir,
en svo skall heimskreppan yfir með
ðllum sinum þungaog lagðist eins
og mara á atvinnulif iandsmanna.
Atvinnurekendur komust í fjárhags-
vandræði og atvinnuleysi herjaði f
kaupstöðum og sjávarþorpum.
Bændur gátu ekki risið undir greiðslu
vaxta og afborgana af skuldura
sfnum vegna grfðarlegs verðfalls'á
framieiðsluvörum þeirra. Árferðið
gerir meira en nokkuð annað tii
þess að gera landsstjórn fasta eða
lausa í sessi. íha'dsmenn spöruðu
ekki að nota kreppuna sér til póli-
tisks framdráttar og hrópuðu sf og
æ hátt urn það, að kreppan væri
Framsóknarstjórninni að kenna. Á
þinginu 1932 hótuðu ihaldsmenn f
bandalagi við fuiltrúa Alþýðuflokks-
ins i efri deild að neyta aðstöðu
sinnar tii þess að fella fjárlögin og
koma þannig i veg fyrir að hægt
yrði að halda uppi stjórn i landinu,
ef ekki yrði iátið að viija þeirra i
kjördæmamálinu. Til þess að bjarga
landinu frá stjórnleysi, létu Fram-
sóknarmeun undan síga og féllust
á að mynduð yrði samsteypustjórn,
en ihaidsmenn létu sér lynda að
leggja >réttlætismálið< á hilluna
gegn því að fá Magnús Guðmunds-
son f stjórnina.
Petta undanhald Framsóknar-
manna á þingi óg samvinna um
stjórnarmyndun við íhaidsfiokkinn
s!ó óhug á fjöimarga Framsóknar-
kjósendur víðsvegar um landið.
Hinar pólitfsku fiokkslínur urðu
óhreinar og hlykkjóttar. Pessi sam-
vinna við ihaldið kann að hafa verið
nauðsyn eins og á stóð, en hún
var að minnsta kosti 111 nauðsyn
og ruglaði hugi ýmsra manna. Peg-
ar svo gengið er til kosninga f
sumar, eftir þingrofið i vor, er látið
heita svo stjórnarfarslega að kosn-
ingarnar snúist um stjórnarskrár-
breytingu þá, er samþykkt var á
siðasta þingi og þingrofinu olli, en
raunar er alls ekki kosið um það,
þvf kjósendum hafði lítið svigrúm
gefizt til rækilegrar athugunar á þvi
máli og hinsvegar var vitað, að allir
þingflokkarnir voru óánægðir með
úrsiit málsins á þinginu, en sáu
sér þó ekki annað fært en að láta
það fram ganga f þvf formi, er það
endanlega hafði á sigfengið. Kjós-
endum mun yfirleitt hafa verið það
fremur óljóst um hvaða frainlíðarmál
verið væri að kjósa að þessu sinni
og er þeim það ekki láandi Af öllu
þessu leiddi það, að Framsóknar-
kjósendur gengu víða hikandi og
tvfátta að kjðrborðinu 16. júlí, eða
þá að þeir sátu heima hrönnum
saman, viidu ekki neyta kosninga-
réttar sins. Hinsvegar höfðu fbalds-
menn býsna gott lag á þvi að
smala sínum kjósendum ákjörstað-
ina. Sumstaðar kvað svo ramt að
heimasetu Framsóknarkjósenda, að
ekki greiddu atkvæði nema 40%
þeirra, en 60% sátu hjá. Pess vegna
lækkaði atkvæðatala flestra þeirra
Framsóknarmanna, er kosningu
náðu, stórkostlega hjá því er var
1931, og þess vegna féll meðal
annars Framsóknarmaðurinn Guð-
mundur i Ási fyrir frambjóðanda
íhaldsins í Austur-Húnavatnssýslu.
Að ðiiu þessu athuguðu kemur
það i ijós, að það er kreppan og
hin ytri rás viðburðanna, sem veitt
hefir íhaldinu stundarsigur í hinum
nýafstöðnu kosningum, en á engan
hátt verðieikar þess flokks. En hvað
ér framundan? Svo mun nú marg-
ur spyrja.
IV.
Eins og nærri má geta, voru f-
haldsmenn ekki iitið kampakátir,
þegar þeir þóttust sjá fyrir úrslit
kosninganna. Peir væntu þess undir
lokin að hafa 21 þingmann úr sfn-
um flokki, eða réttan helming þings-
ins. Pá var aðstaða þeirra á þingi
allgóð. Með þeira liðstyrk gátu þeir
myndað stjórn á eigin spýtur og
varist vantrausti frá andstæðingun-
um. En miklum föiskva sló á sigur-
gleðina f lokin. Eins og skrugga
úr heiðskfru lúfti kemur sú fregn
yfir ihaldið, að Jón Auðunn hafi
fallið fyrir Vilmundi Jónssyni. Að-
staðan var stórbreytt frá því sem
ætlað var. íhaldið skortir einn þing-
mann til þess að geta myndað
stjórn af eigin ramieik. Aðstaða í-
haidsfiokksins á þingi er hin versta.
Flokkurinn er að vfsu stærsti flokk-
ur þingsins og honum ber þvi
skylda til að beita sér fyrir stjórn-
armyndun, þegar þar að kemur. En
á hinn bóginn er fiokkurinn of
veikur tii þess að geta staðið á
eigin fótum. Pað verður að teljast
alveg útiiokað, að Framsóknarflokk-
urinn hér eftir taki nokkurn þátt í
stjórnarmyndun með ihaldinu. Fram-
sókn mun heldur ekki lofa ihalds-
stjórn hlutleysi. Einum rómi mun
Framsóknarflokkurinn segja við f-
haldsmenn: Myndið ykkar eigin
sfjórn, eftir þvf sem fðng eru til og
berið einir ábyrgð á stjórn ykkar.
Petta er auðvitað eina rétta svarið
til íhaldsmanna eftír allt gort þeirra
um það, að þeir einir séu hæfir til
að koma ðliu á réttan kjöl. Að lík-
indura biðla íhaldsmenn þvínæst til
jafnaðarmanna, en hvernig þau
hrossakaup ganga við Héðin, skal
engu um spáð. En ótrúlegt er það
að haldgóð samvinna geti tekizt
milli foringja alþýðunnar og fulltrúa
stórútgerðarinnar og kaupmanna-
valdsins f landinu. Trúlegast er, að
að þvf reki á næsta þingi, að fhaldið
verði að mynda minnlhlutastjórn
með sverð vantrausts meirihiutans
hangandi yfir höfði sér við hvert
fótmál. Af þvf hlutskifti verður f-
haldsfiokkurinn ekki öfundsverður,