Dagur - 08.04.1937, Blaðsíða 3

14. tbl.
DAGUR
55
Jarðarför mannsins míns Laurids Emanuels Funch-Rasmussen
vélstjóra, sem andaðist 3. þ.m., fer fram frá heimili mínu Oránu-
félagsgötu 21, laugardaginn 10. þ. m. kl. 1 e. h.
Guðrún Funch-Rasmussen.
Rykfrakkar
fyrir karlmenn teknir upp í dag.
Kaupfélag Eyfirðinga.
Vefnaðarvörudeild.
iðnað voru til umræðu innan ein-
stakra samvinnufélaga löngu áður
en nokkurs verulegs atvinnuleysis
gætti með þjóðinni. Á þessu sviði,
eins og á mörgum öðrum, reynd-
ust samvinnumenn skyggnir og
giftudrjúgir, svo ýms iðnaðarfyr-
irtæki stóðu fullbúin, áður en at-
vinnuleysið tók að sverfa sem
fastast að þjóðinni. Hefði sú plága
lagzt miklu þyngra á landsmenn,
et dugur og framsýni samvinnu-
manna hefði ekki haldizt í hendur
um að stofna hin nýju atvinnufyr-
irtæki, og að koma rekstri þeirra í
gott horf. — Hér á eftir verður
vikið að þeim iðngreinum, sem
Kaupfélag Eyfirðinga og Samband
ísl. samvinnufélaga hafa stofnað
og starfrækja á Akureyri.
II.
Mjólkursamlag K.E.A. er fyrsta
iðnaðarfyrirtækið, sem kaupfélag-
iö stofnaði. Er forsaga þess rakin
í minningarritum félagsins og
„Samvinnu bændanna" og verður
því ekki endurtekin hér. Með
stofnun mjólkursamlagsins var
stórt spor stigið í menningarátt, og
starfræksla þess hefir eflt bæði
héraðs- og þjóðarhag. Áður var
sala mjólkur á Akureyri skipu-
lagslaus með öllu, enda nutu
hennar ekki nema fáeinir bændur.
Nú er mjólkin aðaKramleiðsluvara
flestra bænda í nærsveitum Akur-
eyrar. Eftirfarandi tafla sýnir
mjólkurmagn það, er samlagið
hefir veitt móttöku frá því það
tók til starfa til ársloka 1936, á-
samt árlegum greiðslum til bænd-
anna (aurum er sleppt):
Innvigtuð mjólk útborgað alls
Ár Kg. Kr.
1928 600.000 134.787
1929 994.790 234.138
1930 1.312.681 297.480
1931 1.491.401 288.168
1932 1.462.569 284.843
1933 1.755.588 333.808
1934 1.951.623 371.742
1935 2,176,304 396,078
1936 2,538,189 y2 456,827
Tafla þessi sýnir, að eftir 9 ára
starf Mjólkursamlags K. E. A., er
árlegt mjólkurinnlegg bænda far-
ið að nálgast Va milljón krónur.
Hefir samlagið stórum bætt hag
þeirra bænda, sem hafa aðstöðu
til að nota sér markaðinn.
En það eru fleiri hliðar á þessu
máli, en sú, sem að bændunum
veit. Áður en mjólkursamlagið
tók til starfa, voru engin tæki til í
bænum til gerilsneyðingar mjólk-
ur, og því engin trygging fyrir
heilnæmi hennar. Með gerilsneyð-
ingu mjólkurinnar var stórt spor
stigið í menningarátt og til öryggis
heilbrigði bæjarbúa. Auk þess er
nú tryggt, að í bænum er alltaf á
boðstólum mjólk og mjólkurvör-
ur, sem eru ódýrari en flestar aðr-
ar fæðutegundir, ef miðað er við
næringargildi og hollustu. Og síð-
ast en ekki sízt veitir þetta iðnað-
arfyrirtæki töluvert mörgum
mönnum atvinnu. Síðastliðið ár
voru fastir starfsmenn samlagsins
15 að tölu og launagreiðslur til
þeirra 35,660 kr. Ennfremur hafði
samlagið í þjónustu sinni 1 svína-
hirði, 3 mjólkurpósta og nokkra
drengi þeim til aðstoðar. Launa-
greiðslur til þessara manna námu
samtals um kr. 13,300.00 síðastlið-
ið ár. Er það ekki ofmælt, að
Mjólkursamlag K. E. A. veiti um
og yfir 20 manns atvinnu árið um
kring og greiði þeim í laun um 49
þús. kr., þar að auki er jafnan
nokkur aukavinna á ári hverju
við samlagið.
Ef horft er um öxl, sýnir fortíð-
in okkur, að Mjólkursamlag K. E.
A. hefir verið og er vaxandi stofn-
un, sem framleiðir hollar og góðar
fæðutegundir úr mjólkinni, sem
fjöldi sveitamanna hefir atvinnu
við að framleiða. Starfrækslan
eykur aftur atvinnu í bænum og
tryggir það, að daglega séu þar
á boðstólum hollari og ódýrari
fæðutegundir, en flestar aðrar
neyzluvörur. Starfræksla mjólkur-
samlagsins sýnir því mjög skýrt,
að bændur og verkamenn ,hafa
ekki andstæðra hagsmuna að
gæta, heldur sameiginlegra. Og ef
horft er fram, þá stendur fyrir
dyrum bygging nýrrar mjólkur-
vinnslustöðvar, sem veitir fjölda
manns atvinnu. Það á að verða
fullkomnasta mjólkurvinnslustöð,
sem enn hefir verið reist hér á
landi. Og hún á að r;sa af grunni
fyrir gagnkvæman skilning og
þörf framleiðenda og neytenda.
(Framh.).
Bréf til Dags.
(Niðurl.).
Eða er það ekki sem næst barnaskapur
að leitast við að berja þá skoðun í gegn,
að í þingræðislandi skuli búnaðarmálin
ekki lúta yfirstjórn landbúnaðarráðherra,
heldur stjórn þeirri, sem nokkrir menn
innan þjóðfélagsins megnuðu að setja
á koppinn. Eg hefi séð þess getið að
fallin þingmannsefni og aðrir mætir
menn hafi átalið að styrkur til ýmsra
framkvæmda hefir verið Iækkaður frá
þvi sem áður var.
Því er ekki að neita, að jarðræktar-
lögin frá 1923, hafa markað mörg og
djúp spor í viðleitninni til að hefja
landbúnaðinn íslenzka á hærra stig. Á
hinn bóginn hljóta þeir, sem skyn
bera á þá hluti, að játa — að ýms
spor hafa verið misstigin, og sum
þeirra háskaleg. Kem eg hér að einu
því atriði, sem eg hefi saknað í öllum
umræðunum, en það er starf trúnaðar-
mannanna, leiðbeinendanna í fram-
kvæmdum og fulltrúanna sem meta
eiga unnin verk. Pví miður hafa svo
stórar misfellur verið á framkvæmd
þeirra verka, sem styrkur hefir verið
veittur til, að framlög ríkissjóðs hafa
þráfaldlega beinlínis sokkið í kviksyndi
túnsins eða mýrarinnar, sem átti að
verða tún, en varð það ekki.
Það væri ósanngirni að bera öllum
trúnaðarmönnum það á brýn, að þeir
hefðu verið hirðulausir og lélegir trún-
aðarmenn, en á árunum 1925 — 31
þekkti eg glöggt muninn á framkvæmd-
um þeim, er teknar voru til mælingar
austan og vestan Öxnadalsheiðar, og
skifti þar í tvö horn, öðru megin hirðu-
semi, hinu megin hirðuleysi. Svipuð
saga hefir sjálfsagt víðar viðgengist.
Við breytingu jarðræktarlaganna ætti
að hækka kröfurnar að mun og herða
eftirlitið, því þeir sem best vita, hljóta
að sjá, að mikið af því landi, sem
kallað er ræktað, er í rauninni óræktað.
Pakslétturnar eiga engan rétt til styrks,
þær eiga að strykast út sem styrkhæfar.
Græðisléttur eiga engan rétt til styrks,
þar er ekki ræktað land á hagkvæm-
asta hátt, þar sem tilviljun ræður frá
upphafi hvort vaxa fíflar, sóleyjar og i
annað illgresi, eða verðmætar fóður-
jurtir. Veit eg vel, að slíkir strangir
eftirlits- og trúnaðarmenn mundu fá
skömm í hattinn hjá ýmsum og af
öðrum verða kallaðir >sérvitringar«.
En góðir menn og konur, bændur og
landnytjendur! Þar er ekki ræktað land,
sem mosi, stör og elting þrífst, eða
snarrótarpuntur einn drottnar. t*ar er
ekki sönn ræktun, sem hrafnaklukka
og hófsóley finnst í túní, eða fíflar,
sóleyjar og aðrar illgresisplöntur.
Ríflegan styrk ber að veita til fram-
ræslu gömlu túnanna og nýyrkjunnar
og til áburðarhirðingar, haughúsa og
þvaggryfja, fyrst og fremst, Pað er
ekki nóg að veita styrk til þarflegs og
þjóðnýtilegs fyrirtækis, það verður líka
að sjá svo um, að verkið og styrkur-
inn komi virkilega að tilætluðum not-
um í einstaklings og þjóðfélags þágu.
Vel á minnst. Eg sá það einhverju
sinni í málgagni Bændaflokksins ís-
lenzka, að sjálfsagt væri að fara að
dæmi bændaflokksins danska (L. S. =
Landbrugernes Sammenslutning), stofna
til kröfugöngu og heimta af ríkisstjórn-
inni eitt og annað handa landbúnaðin-
um. Sannleikurinn er sá, að kröfuganga
L. S. átti ekkert skylt við bætur í af-
stöðu danskra bænda, hvorki út á við
eða innra, og var beinlínis í andstöðu
við stefnu meginþorra þeirra, erbúnað
stunda. Forystumenn L. S. og oddvitar
kröfugöngunnar voru greifar og stór-
eignabændur, — miljónamæringar, —
sem ekki fengu rentur af jörðum sín-
um á kreppuárunum, af þeirri einföldu
ástæðu, að stórbýlin báru sig sízt,
smábýlin, þar sem fjölskyldan ein vann
að, sýndi bezta afkomu. Stórbýlunum
— gömlu »herragörðunum« fækkar
stöðugt, en smábýlunum fjölgar. Smá-
býlalöggjöfin (Husmandslovgivningen)
er þó enn breytingum undirorpin, var
breytt síðast í fyrra og miðar að því
að hafa býlin nokkru stærri en fyrr
gerðist, þar eð það virðist hagkvæmara
í reyndinni. Atriði, sem vert er að at
huga vandlega í sambandi við nýbygg-
ingarnar á íslandi, hve stórt landsvæði
skuli fylgja hverju býli,
Og
fást nú.
Járn- og glervörudeild.
Fólksfæð og fjármunaskortur stend-
ur framtökum vorum fyrir þrifum.
Væru íslendingar 10 sinnum fleiri en
nú, mundi aðstaðan allt önnur. Ýms-
um hefir ef til vill þótt broslegt, og
kallað fávisku eina, útreikninga Frí-
manns heitins Arngrímssonar, og nið-
urstöður þær sem hann komst að um
fólksfjölda þann, er lifað gæti á sauð-
fjárrækt í Norður-Pingeyjarsýslu einni.
Niðurstöðutölur Frímanns voru miklu
meiri skynsemi túlkandi, en skrif og
ræður þeirra manna, sem ímyndunar-
veikir halda því fram, að fólkið sé of
margt á íslandi og af því stafi atvinnu-
leysi. Þeir, sem svo mæla, eru gædd-
ir grunnfærni I stað skynsemi. Hitt
er öðru máli að gegna, að fÓlksfjÖlflUn
ofl efling atvinnuvega veröur að haldast I
hendur, sá hluti þjóðarinnar, sem lifir
í þorpum og kauptúnum, stundar fiski-
veiðar og iðnað, og eftir atvikum yrk-
ir land til öryggis og heilsubótar.
Búandinn í sveitinni skal stunda bú
sitt og ekkert annað, hann á að mennt-
ast og þroskast í því starfi og komast
feti framar fyrir hvert ár sem líður.
Hve langt búfræðisþekking íslcnskra
bænda stendur að baki því sem gerist
á Norðurlöndum, kem ég ef til vill
inn á við annað tækifæri.
Nú vil ég nema staðar. Bréfið er ekki
fréttabréf, hér eru hvorki landsskjálftar
né eldgos, ekki kosningar né »agita-
tionir« í svipinn, engar áberandi erjur
eða slagsmál milli kommúnista og nas-
ista, svo ég hefi enga stórviðburði
skrásetta í almanakinu.
Það getur heldur ekki talist til tíð-
inda, þó vindar blási af vestri, eða
kerling ein 103 ára sé jarðsungin,
en stórar yfirskriftir mátti sjá í blöð-
unum á dögunum, er fjórburar fædd-
ust hér í landi; lifa þeir allir og dafna
vel. Pað þóttu tíðindi.
Kaupmannahöfn 7. febrúar 1937.
Cisli B. Kristjánsson.