Dagur - 22.07.1943, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Fimmtudagur 22. júlí 1943
Tvenns konar1 prófraunir
Þegar litið er um öxl á æfi-
feril íslenzku þjóðarinnar, blas-
ir margt merkilegt við sjónum.
Mesta undrið er þó í því fólgið,
að þjóðin skuli lifa enn þann
dag í dag eftir allar þær hörm-
ttngar, er hún hefir orðið að
ganga í gegnum og yfirstíga. Um
sex alda skeið má segja að hver
plágan ræki aðra með tiltölulega
skönnnu millibili. Orsakirnar
voru margar: Eldur, ís, drepsótt-
ir og óáran af völdum illrar
stjórnar, einkurn eftir að kon-
ungsvaldið er búið að festa ræt-
ur hér á landi og kirkjuvaldið
einnig búið að ná föstum tökum
á þjóðinni.
Hér skulu tilfærð örfá dæmi
af mörgum.
Á 14 .öldinni varð landið fyr-
ir miklum áföllum af náttúrunn-
ar völdurn. Sjást þess víða merki
enn í dag, því á sumum stöðum
voru þar fagrar sveitir og blóm-
legar byggðir, sem nú eru hrauir
og vikurhrannir og sandauðnir,
er stafa af eldsumbrotum og jök-
ulhlaupum á þessu tímabili. Of-
an á þessar hörmungar er oft
getið um harðindi og skepnu-
felli og þar af leiðandi hallæri
og manndauða, auk þess sem
skæðar sóttir gengu oft og einatt.
Þó voru þær barnaleikur hjá
drepsóttinni miklu, sem al-
mennt er kölluð Svartidauði og
barst hingað til lands í byrjun
15 .aldar. Var sóttin í öndverðu
svo bráðdrepandi ,að menn lágu
dauðir innan þriggja nátta.
Eyddi litin bæi víða, en fólkið
var ekki sjálfbjarga, það er eftir
lifði, í mörgum stöðum. Senni-
legt þykir, að þriðjungur lands-
manna hafi fallið í sótt þessari.
Undir lok 15. aldar gekk svo
síðari plágan, og var hún hinni
fyrri litlu óskæðari. Eyddust þá
nálega margar sveitir, og urðu
víða eigi eftir á bæjum nema 2
eða 3 manneskjur, en sumstaðar
ungbörn ein, og sugu mæður
sínar dauðar, er til var komið.
Dóu menn út af skyndilega við
vinnu sína, svo konur sátu dauð-
ar við keröldin í búrunum og
með skjólurnar fyrir framan sig
við mjaltirnar.
Þá skal getið þeirrar plágunn-
ar, sem ekki var bezt, þó að af
manna völdum væri, en það var
kúgun danska valdsins, eftir að
það hafði hreiðrað um sig á
Bessastöðum. Við siðaskiptin
tók konungur ránshendi undir
sig fimmtung allra jarðeigna í
landinu. Leið þá eigi á löngu áð-
ur farið var að heimta af kon-
ungslandsetunum alls konar
kvaðir og köll, en einkum gerð-
ust þó mikil brögð að því í Gull-
bringusýslu, þar sem konungs-
menn gátu bezt kornið sér við.
Mátti heita, að fjöldi bænda
væri hnepptur í þrældóm með
þessum aðförum.
Rúmsins vegna verður nú að-
eins að stikla á svörtu skýjunum
á söguhimni íslenzku þjóðarinn-
ar. Seytjánda öldin gekk í garð
með einhverjum hinum mestu
harðindum, er sögur fara af hér
á landi. Féll þá peningur, en síð-
an kom hungur svo mikið, að
talið er að 9 þúsundir manna
hafi fallið af liarðrétti, en hinn
mesti sægur af förumönnum fór
um land allt. Mitt í þessum harð-
indunt hneppti konungur ís-
lendinga í fjötra einokunarverzl-
unarinnar. Sextíu árum síðar
voru íslendingar kúgaðir með
vopnavaldi til þess að afsala sér
fyrir hönd sína og niðja sinna
fornum landsréttindum og fela
konungi lullt einveldi. Einveldi
og einokun lögðust síðan á eitt
um það að kvelja lífið úr ís-
lenzku þjóðinni um langt skeið.
Árið 1707 kom út hingað
bólusótt mikil, er gekk um allar
sveitir og deyddi fjölda manna.
Fórust í henni að sögn 18 þús-
undir manna, og var það meira
en þriðjungur allra landsmanna,
enda hafði eigi jafnskæð sótt
komið, síðan Svartidauði gekk.
Um miðja 18. öldina gengu
harðfndi nrikil yfir landið, og er
ívo talið að 1752—1759 hafi
nteira en 9 þúsundir manna lát-
ist af hallærum og drepsóttum,
enda kom á þessum árum eldgos
inikið úr Mýrdalsjökli. Ellefu
árum síðar kom eitt hfð mesta
ádgos úr Heklu. Varð þá myrkt
um miðjan dag, sem nótt væri,
og sandfall hið ógurlegasta. Allt
þetta var þó smáræði í saman-
burði við harðindi þau og hörm-
ungar, sem fylgdu Skaftáreldun-
uum 1783, og nefnd hafi verið
Móðuharðindi. Iíom þá til tals
að flytja alla íslendinga af landi
burt og setja þá niður á Jót-
landsheiðar.
Þessi fáu dæmi, sem hér hafa
verið dregin fram, ættu að nægja
til þess að sýna, að íslenzka þjóð-
in er gerð úr seigu efni, ella
hefði hún ekki þolað jaann
þunga kross, er á bak hennar
'iefir verið lagður á liðnum öld-
um. Að vísu hefir landsmönnum
oft fallizt hugur, og var heldur
eigi að undra, þó að kjarkinn
Undangengin missiri hafa
leiðtogar kommúnista haldið
fram, að þeir væru hinir einu
iönnu vinir allra launamanna,
jafnt verkamanna, og þeirra sem
taka kaup frá ríkinu, bæjarfélög-
um, eða einstökum fyrirtækjum,
þar á meðal kaupfélögunum.
Kommúnistar hafa gert ráðstaf-
ánir til að þessi fjölmenni hópur
sæki fram í tveim deildum. Ann-
ars vegar allir verkamenn í Al-
þýðusambandinu. Hins vegar
hið sVokallaða Haunafólk í
bandalagi opinberra starfs-
manna. Báðum þessum fylking-
um er stefnt gegn framleiðend-
um, ríki og bæjarfélögum.
Kommúnistar hafa einhliða og
undantekningarlaust heimtað
handa launþegum hærra kaup,
meiri fríðindi, og sem allra
minnsta vinnu. í stað þess von-
ast þeir eftir pólitískum stuðn-
ingi sem allra flestra þeirra, en
taka laun frá öðrum. í vor sem
leið gerðu Jreir sér vonir um,
að fá embættismenn ríkis og
bæja út á gatnakröfugöngu 1.
maí. Lítið varð að vísu úr þeirn
liðsdrætti. Launamenn ríkis og
hæja hliffruðu sér hjá, f<ff þakka
drægi nokkuð úr þjóðinni við
allar þær þjáningar, er að henni
steðjuðu, en aldrei gafst hún
með öllu upp. Hún hefir lifað
at seigpínandi, langvarandi
kvalir, lifað af að norpa hálf-
hungruð í köldum moldarkof-
um öld eftir öld. Undir þessa
prófraun píslarvættisins og
þungrar ánauðar hefir íslenzka
þjóðin gengið og staðizt próf-
ið svo vel, að Jrað líkist helzt
kraftaverki. J
Á öndverðri 16. öld geisaði
bólusótt í landi hér, og féll þá
fjöldi fólks, bæði karlar og kon-
ur. Er þá mælt, að fólksekla liafi
gerzt svo mikil, að konur feng-
ust ekki til að mjalta, svo að
nautpeningur gekk baulandi, en
sauðfénaður hljóp til fjalla.
Þessi frásögn getur leitt nú-
tímamanninn til að líta nær sér,
á ástand það, sem nú ríkir. Sag-
an endurtekur sig að Jrví leyti,
að enn er fólksekla í landi svo
mögnuð, að atvinnuvegirnir
dragast saman, einkum landbún-
aðurinn. Konur fást ekki til að
mjalta, hvað sem í boðj er. Þetta
er orðin alkunn saga. En orsökin
er allt önnur en fyrr meir. Áður
stafaði fólkseklan af líkamlegum
sjúkdómi, sem herjaði landsfólk-
ið og lagði það í gröfina. Nú er
engu slíku til að dreifa, sem bet-
ur fer. Vinnandi fólk er til, en
það er ófáanlegt að sinna sveita-
vinnu, af því það telur sig geta
skarað betur eld að sinni köku
á öðrum sviðum. Fljóttekinn
augnabliksgróði er nú hæsta tak-
mark flestra. Á 16. öld var land-
búskapur í hættu vegna fólks-
fæðar af völdum drepsóttar, en
nú er hann í hættu vegna vel-
sældar vinnandi fólks og upp-
girpagróða, oft fyrir litla vinnu
og lélega af hendi leysta.
Þetta er táknandi dæmi um
nútímaástandið í landinu. Þjóð-
in hefir gengið undir prófraun
hörmunga og ánauðar og staðizt
hana framar öllum vonum. Nú
er hún að ganga undir aðra próf-
raun, annars eðlis, prófraun
Kommúnistar iinna leyniskjöl.
önnum er í fersku minni, hversu
Hollendingar, Belgir og Norð-
menn voru hirðulausir um leyniskjöl
sin. Hermenn Hitlers voru ekki fyrr
komnir inn fyrir landamasrin, en þeir
hrutu um pinkla með þessum skjala-
söfnum í, og vitaskuld kom þá ótví-
rætt í ljós, að ekki mátti tæpara
standa að Þjóðverjum tækist að
bjarga þessum smáþjóðum frá
„brezkri innrás“. Nazistarnir voru
fundvísir og þeir vissu, að aðalmun-
urinn á kettinum og lyginni er sá, að
kötturinn hefir aðeins níu líf.
meðlætis og velsældar. Hvernig
stenzt hún þetta próf? Þessi al-
vöruspurning er á vörum hvers
hugsandi manns um þessar
mundir. Því miður eru horfurn-
ar ekki góðar. Allt of margir
virðast ekki Jtola meðlætið og
hagsældina. — Brjálæðiskennd
eyðslutilhneiging hefir gripið
fjöldann ,sem miðar allt við líð-
andi stund, en hugsar lítið fram
á veginn. Hugsunarháttum allt-
of margra er á þá leið, a'ð vilja
engu fórna fyrir ókornin gæði og
framtíðarfarsæld. Þetta er háska-
leg spilling, sem getur steypt
þjóðinni í glötun, ef menn ekki
sjá að sér í tíma.
Menn mega ekki láta hagsæld-
ina og velgengnina stíga sér til
höfuðs, svo að þeir rninnki af.
Jafnan skyldu menn hafa í húga
sannindi og heilræði gömlu vís-
unnar:
, Tíminn líður, trúðu mér,
taktu maður vara á þér.
Heimurinn er sem hála gler,
luigsaðu um hvað á eftir fer.
Við skulum ekki gjpyma því,
að hagsældin og velgengnin geta
brátt tekið enda. Þá er gott að
hafa búið sig undir að taka á
móti erfiðleikunum, sem á eftir
fara.
En margt er líkt með skyldum.
Kommúnistar eru líka ofstækisfullir
flokksþrælar. Þeir eru fyrrverandi
bandamenn nazista. Þeir ástunda
sama heimatrúboðið, með sömu með-
ölunum. Þeir kunna líka skil á þeim
boðskap Hitlers, að til þess að vinna
hylli fjöldans, verði að ástunda
„heimskuna og ofstækið“. Kötturinn
er skammlífur í þeirra augum, en lyg-
in eilíf sáluhjálp.
I^TÝLEGA heftir rússneska heima-
* trúboðið hér á landi komizt yfir
allítarlegt safn af „leyniskjölum", í
anda Hitlers. Þjóðviljinn 17 ,þ. m.
birtir opinberunina, og væntanlega
mun ekki standa á undirmálsfiskinum
hér fyrir norðan að taka undir söng-
inn. Þjóðviljinn segir: „Jónas irá
Hriílu skorar á bændur og atvirmu-
rekendur að búa sig til bardaga og
blóðsúthellinga. Hann heimtar ísland
leigt stórveldum sem herstöð til
hernaðar gegn Evrópu". Þenna boð-
skap segjast Þjóðviljaritstjóramir
hafa fundið í „Degi“, sem þeir nefna
„málgagnið fyrir svartnætti fasism-
ans á Islandi". Það er vitaskuld
óþarfi að lýsa þessi ummæli tilhæfu-
lausa lygi, því að lesendur „Dags“
vita ofboð vel hvað birst hefir í blað-
inu. Hins vegar er full ástæða til þess
að vara menn við þessum „leyni-
skjala-fundi“ hinna rússnesku trú-
boða. Boðskapinn um „bardaga og
blóðsúthellingar" mun mega heim-
færa undir það, sem Hitler nefnir,
„að ástunda heimskuna og ofstækið",
en þar sem trúboðarnir nefna að „Is-
land sé leigt stórveldi, til hernaðarað-
gerða gegn Evrópu", mun réttilega
mega heimfæra það undir þá heima-
venju nazista, að kenna öðrum það,
sem þeir sjálfir hafa í hyggju að gera.
Það er auðvitað engin nýlunda, að
vita hug kommúnistanna í því efni.
Menn vita hvert hugur þeirra stefnir.
„Sjá roðann í austri,“ segir í sálmin-
um. Þangað leita frelsaðar sálir.
AÐ mun mála sannast, að úrþvætt-
islegasta og andstyggilegasta orð-
bragð, sem sézt á prenti hér á landi,
sé að finna í málgögnum rússneska
heimatrúboðsins. Þeim Djúnkum og
Þangbröndum hrýs ekki hugur við að
gera heila flokka eða hópa manna að
„nazistum" í einu vetfangi, ef það
Geta launamenn og sparifjár-
eigendur staðist hrun framleiðsl-
unnar?
umhyggju kommúnista á þann
veg.
Engu síður er ómaksins vert,
að gera sér grein fyrir því, hvort
launamenn og sparifjáreigendur
geta sér að skaðlausu hjálpað til
að brjóta niður framleiðslu þjóð-
arinnar til lands og sjávar. Fyrir
atbeina kommúnista er nú svo
komið, að Eimskipafélagið tap-
ar svo milljónum skiptir árlega
á sínum eigin skipastól, en vinn-
ur í bili. upp Jrað tjón á leigu-
skipum, frá Bretum og Banda-
ríkjamönnum, þar sem útgerðin
gætir hófs í tilkostnaði með
rekstur skipanna.
Öllurn er kunnugt, ao ríkis-
bræðslurnar gátu ekki byrjað
starf í sumar, fyrr en Alþingi tók
á ríkissjóff væntanlegan halla,
Megin hluti fiskiflotans er að
verða ryðkláfar, og mikill hluti
skipanna lítt fær til samkeppni
eftir stríðið. Landbúnaðurinn á
að etja við skæðar, og að því er
virðist ólæknandi fjárpestir,
fólksleysi, sem keyrir fram úr
hófi og óþolandi dýrtíð um
vinnuaflið. Iðnaður landsins
hefir náð nokkurri fjölbreytni,
én er um leið hvergi samkeppn-
isfær við útlönd. Ekki er sýnilegt,
að íslendingar geti, eftir stríðið,
bætt verzlun sína erlendis með
iðnaði, og er sízt vel í garðinn
búið að því leyti. Eftir stríðið
hefir ísland, eins og fyrr, ekki
á annað að treysta til fyrir-
greiðslu erlendis, heldur en
framleiðsluvörur útvegs og land-
búnaðar. Og báða þessa at-
vinnuvegi, í þeirra núverandi
mynd, eru kommúnistar vel á
vegi með að eyðileggja, og ætla
að ganga hreint til verks, þegar
verð þeirra hrapar um allt að
4/5 hlutum, við brottför setu-
liðsins.
Launamenn og sparifjáreig-
endur munu ef til vill segja:
„Við treystum á hið nýja ríki
kommúnista, sem tekur við, ef
þingstjórnarskipulagið og at-
vinnurekstur einstaklinga hryn-
ur í rústir“.
Hér er ekki tími eða rúm til,
að þessu sinni, að ræða skipulag
Jiað, sem" kommúnistar telja sig
ætla að koma með valdatöku
þess flokks. Hér skal aðeins
bent á það, að leiðtogar flokks-
ins eru ekki líklegir til að geta
tekið á sig að búa fyrir alla þjóð-
ina. Brynjólfur, Áki, Einar, Fig-
ved, Jón Rafnsson og Sigfús,
geta tæplega meir en bjargað sér
sjálfum, með þeim styrk, sem
þeim berst frá öðrum, innan-
lands og utan. Kommúnistar
hafa ekki í sinni þjónustu einn
einasta mann, sem gæti stýrt
meiri háttar framleiðslufyrir*
tæki. Þeir vita þetta sjálfir, og
eru svo hræddir við, aff taka á