Dagur - 25.11.1943, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Fimmtudaginn 25. nóvember 1943
ÚTFÖR KJÖTSINS
jarðsetta rollukjöti í Hafnar-
fjarðarhrauni. Öll hafa þau ráð-
izt með fáryrðum á Samband ísl.
samvinnufélaga út af þessum at-
burði, en einkum hafa þau þó
beint árásum sínum að Jóni
Árnasyni og m. a. fundið honum
það til foráttu, að hann hafi lát-
ið framkvæma útför kjötsins
með of mikilli leynd.Hafa þau
líklega viljað láta Jón bjóða
helztu höfðingjum Reykjavík-
ur að vera viðstadda athöfnina,
til þess að gera hana hátíðlega.
Eftir því sem dagblöðunum í
Reykjavík segist frá, hefir þó
leyndin yfir þessum atburði ekki
verið meiri en það, að Reykvík-
ingar og Hafnfirðingar þyrptust
þegar að kjötdysinni eins og
hrafnar að hrossskrokk til að ná
sér í lostætan bita af úldnu og
súru rollukjöti neðan úr fylgsn-
um jarðar. Er þessi frásögn blað-
anna gott dæmi um sannsögli
þeirra í þessu máli, því að auð-
vitað trúir þessu enginn maður.
Það ætti nú öllum mönnum
með heilbrigða skynsemi að vera
það skiljanlegt, að úr því um-
rætt kjöt hafði orðið fyrir þeim
skemmdum, að það var ekki
lengur ætt, var ekki um annað
að ræða en eyðileggja það. En
fyrrgreind málgögn segja: Kjöt-
ið átti alls ekki að skemmast.
Það var bæði synd og svívirðing.
Þegar svo hinum virðulegu mál-
gögnum er á það bent og færð
rök fyrir, að skemmdirnar hafi
ekki stafað af neinni hand-
vömm, heldur af óviðráðanlcg-
um orsökum, þá hafa blöð verka-
lýðsins fært fram þau mótrök,
að öllu hefði mátt bjarga með
því að setja kjötverðið svo lágt,
að það hefði allt selzt, áður en
það skemmdist af of langri
Þau undur gerðust fyrir
skömmu, að nokkur tonn af
rollukjöti voru jarðsett í óbyggð-
um vestur á Reykjanesskaga.
Jón Árnason framkvæmdastjóri
útflutningsdeildar S. í. S. stóð
fyrir jarðarför þessari, af því að
kjötið var á vegum Sambands-
ins, þó að ekki væri það eigandi
þess. Ástæðan til þessarar sjald-
gæfu jarðarfarar var sú, að kjöt-
ið hafði orðið fyrir skemmdum
vegna langrar geymslu og var
dæmt óætt af yfirdýralækni
landsins. Eigandi þess var brezka
matvælaráðuneytið. En þar sem
útflutningur þess dróst, þoldi
það ekki hina löngu geymslu,
með því líka að umbúðir þess
voru síldartunnur, sem halda
illa pækli og reynast því lélegar
til kjötgeymslu, en venjulegar
kjöttunnur úr beykivið ekki fá-
anlegar.
Það er engin ný saga hér á
landi, að matvæli verði fyrir
skemmdum. Upplýst er, að ný-
lega hafi á annað þúsund tunn-
ur af fiskflökum eyðilagzt vegna
skemmda vestur við Faxaflóa.
Saltfiskur og síld hafa orðið fyrir
hinu sama, og hefir öllu þessu
verið tekið með þögn og jafnað
argeði. Fyrr á tímum var það
nokkuð algengt, að saltkjöt til
heimanotkunar yrði fyrir
skemmdum. Þá þótti það ekki
tiltökumál, þó að „úldið" kjöt
væri á borðum, og var sá kallað-
ur „gikkur“, sem að því fann.
Nú er öldin önnur í þessum efn-
um. Almenningur sættir sig ekki
við sömu lífskjör og áður, hvorki
í mataræði eða öðru. Hann er
ófáanlegur að leggja sér skemmd
matvæli til munns, sé nokkurs
annars kostur. Þetta er vel farið
og ber vott um aukna hreinlætis-
tilfinningu og aukna menn-
ingu. Hér er því um framför að
ræða, á meðan ekki snýst upp í
hræsni og matvendni, sem ætíð
er ljóður á ráði hvers manns.
En hverjum er þessi framför
að þakka? Því er fljótsvarað.
Mestan þátt í henni eiga félags-
samtök bænda, kaupfélögin. Þau
hafa stórum bætt alla verkun og
meðhöndlun á söluvörum land-
búnaðarins, bæði á útlendum og
innlendum markaði. í því skyni
hafa þau byggt fullkomin slátur-
hús og nýtízku frystihús til
bættrar meðferðar á kjöti og
reist mjólkurvinnslustöðvar.
Þessi starfsemi kaupfélaga og
sláturfélaga hefir stóraukið álit
á söluvörum landbúnaðarins og
glætt hreinlætistilfinningu neyt-
endanna. Or þessu þýðir því
ekki að bjóða þeim skemmda
matvöru til kaups, jafnvel
hversu ódýr sem hún er, enda
forðast kaupfélögin og samband
þeirra að hafa slíka vöru á boð-
stólum.
' Andstæðingar og keppinautar
samvinnumanna þegja jafnan
um menningarstarf samvinnu-
félaganna, en ef eitthvað út af
ber, þá er það ekki látið liggja í
láginni, heldur básúnað út um
alla landsbyggðina. Svo hefir
farið nú í kjötgreftrunarmálinu.
Blöð þriggja stjómmálaflokka —
Alþýðu-, Sjálfstæðis- og Komm-
únistaflokksins — hafa öll kyrj-
að íinn útfararsöng yfir hinu
geymslu. Ef til vill hefði þetta
ráð náð tilgangi sínum, ef farið
hefði verið með verðið langt
niður fyrir framleiðslukostnað,
en það hefði þá liaft í för með
sér stórfellda lækkun á kaupi
bænda. Það getur vel verið, að
sumir verklýðsforingjarnir hefðu
ekki harmað það svo mjög, en
hvað skyldu þeir segja, ef þessu
ráði væri beint að þeim sjálfum?
Ef gera ætti þá kröfu til frarn-
leiðenda landbúnaðarvara, að
þeir seldu framleiðslu sína neð-
an við sannvirði, til þess að hún
gengi betur út, þá hlýtur að vera
sanngjarnt að gera sömu kröfu
til verkamanna. Samkvæmt því
ættu verkamenn á atvinnuleysis-'
tímum að lækka kaup sitt, þang-
að til vinna þeirra gengi út.
Vilja leiðtogar verkalýðsins
beita sér.fyrir því, að þessi leið
verði farin? Þetta er einmitt sú
leið, sem Framsóknarmenn hafa
bent á til lækkunar dýrtíðinni.
Hún verður aldrei lækkuð á
eðlilegan hátt, nema með sam-
vinnu og samkomulagi framleið-
enda og verkamanna. Fáist þeir
til að mætast á miðri leið, þá .er
sigurinn vís. Það stendur ekki á
bændum. Þeir hafa boðizt til að
lækka verð á afurðum sínum
gegn því, að tilsvarandi lækkun
yrði á kaupgjaldi verkamanna.
Frá hendi verklýðsleiðtoganna
hefir því tilboði bænda hingað
til verið svarað með skætingi og
skömmum. Kommúnistar hafa
þar haft forustuna.
Málgögn heildsala og komm-
únista ætluðu að færa sér kjöt-
skemmdamálið í nyt á þann hátt
að ófrægja Samband ísl. sam-
vinnufélaga og kaupfélögin.
Eitthvað af Alþýðuflokksforingj-
unum fylgdi þar að málum.
Hátt var reitt til höggs. Nú
skyldi Sís setja ofan, og þó
einkum Jón Árnason. En Sís læt-

Jónas Jónsson:
Stórt höfuð á litlum búki.
J^ÝÚTKOMIN Hagtíðindi birta m.
a. yfirlit yfir mannfjölda á ís-
landi í árslok 1942. Samkvæmt yfir-
liti þessu voru íslendingar búsettir
hér á landi þá alls 123.979 að tölu,
og hafði þeim fjölgað frá því árinu
áður um 1.594. Þó hafði fækkað í
sýslufélögunum (sveitunum) um
nokkuð á 3ja þúsund manns, en fjölg-
að í kaupstöðunum um 3.533 persón-
ur. Bróðurpartur fjölgunarinnar hefir
þó auðvitað lent í höfuðborginni
einni saman. Þar hefir fjölgað um
1.163 menn á árinu, og eru nú
40.902 Islendingar búsettir í Reykja-
vík, eða rösklega þriðjungur þjóðar-
innar allrar. Mun hún tiltölulega ein-
hver allra stærsta — ef ekki lang-
stærsta — höfuðborg í heimi, ef mið-
að er við smæð þjóðarinnar allrar á
hinn bóginn. — Nokkur fjölgun hefir
og orðið í hinum kaupstöðunum öll-
um, en í langflestum sýslufélögun-
um hefir fólkinu fækkað nokkuð og
allverulega sums staðar. Þó eru nokk-
ur frávik á stöku stað undan þessari
aðalreglu. T. d. hefir fjölgað í Árnes-
sýslu um 76 manns og hér í Eyja-
fjarðarsýslu hefir fjölgað um 1
hræðu! Er nú 5401 persóna búsett
hér í héraðinu, en á Akureyri 5644
(í fyrra 5357). — Raunverulega
mun þó hafa fækkað mun meira í
sveitunum sjálfum en þessar tölur
ur ekki bjóða sér allt. Það krafð-
ist þess af dómsmálaráðuneytinu,
að rannsókn yrði látin fram fara
í málinu, svo að nakinn sann-
leikur þess kæmi í ljós. Rann-
sóknin stendur nú yfir til hugar-
angurs fyrir óvini og óvildar-
menn Sambandsins. Á meðan
kyrja þeir útfararsöng sinn yfir
rollukjötinu í gjám Hafnarfjarð-
arhrauns — og yfir höfði Jóni,
svo að brugðið sé til forns laga-
máls.
sýna, því að í flestum sýslufélögun-
um eru meðtalin fleiri eða færri þorp
og kauptún, og má gera ráð fyrir því,
að þar hafi allvíða fjölgað nokkuð og
sums staðar að verulegum mun.
þESSAR niðurstöður maontalsins S
fyrra koma mönnum að vísu ekki
á óvart, en eru þó hins vegar ærið at-
hugunar- og áhyggjuefni öllum hugs-
andi mönnum. Einkum er fólksfækk-
unin í landbúnaðarhéruðum annars
vegar, en hinn hraði vöxtur höfuð-
borgar vorrar hins vegar fullrar at-
hygli verður. Ýmsar stærri þjóðir en
vér hafa haft miklar áhyggjur út af
sams konar þróun höfuðborga sinna,
og er þó hlutfallið þar alls staðar
stórum eðlilegra en hjá oss í þessum
efnum. Ekki væri þó ástæða til þess
að bera sérstakan kvíðboga fyrir
framtíð alls mannfjöldans í Reykja-
vík, ef sýnt þætti, að atvinnulíf bæj-
arins stæði traustum fótum á heil-
brigðum og öruggum grundvelli. En
því miður fer því fjarri, að svo sé.
Ein helzta stoðin, sem rennur nú und-
ir afkomu þess bæjarfélags virðist
einokunaraðstaða sú, sem höfuðstað-
arbúar er usmá msaman að afla —
sér í skjóli vaxandi pólitísks valds —
yfir verzlun og viðskiptum þjóðar-
innar allrar og mjög á kostnað ann-
arra landshluta. Meðan hinn upphaf-
legi og eðlilegi aðalatvinnuvegur
Reykvíkinga, útgerðin, dregst sáman
og gengur úr sér með ári hverju að
kalla — a. m. k. í hlutfalli við annan
vöxt borgarinnar — vaxa. og marg-
faldast t. d. vöruhlaðamir við hafnar-
bakkann, þar sem nauðsynjavörum
annarra landsmanna er hrúgað sam-
an til óþarfrar umskipunar og verzl-
unarálagningar fyrir braskaralið höf-
uðborgarinnar. Og samtímis gengur
svo hið pólitíska vald í landinu, —
sem nú er smám saman æ fastar dreg-
ið í hendur Reykvíkinga einna með
breyttri kjördæmaskipan, uppbótar-
þingmönnum og öðrum slíkum ráðum
— á það lagið, að þröngva hinni al-
ræmdu Reykjavíkurdýrtíð upp á aðra
baei og landshluta með ýmis konar
Tvibýli á Islandi.
Þegar ég var drengur, las ég í mikílli sögubók eftir Pál Melsted
frásögn um hersetningu bandamanna eftir Waterloo. Þá var í
Frakklandi her frá flestum þjóðum Norðurálfunnar, sem nokkuð
máttu sín. Þá þótti Frökkum Wellington með Breta sína beztur
og drengilegastur í öllum skiptum, en Bliicher með Prússa grimm-
astur og harðlyndastur. Þetta var eðlilegt. Hér voru að verki tvær
skyldar þjóðir, en með ólík hlutskipti. Bretar hafa búið í eylandi
utan við hringiðu meginlandsins. Land þeirra hefir ekki verið
sigrað af erlendum her síðan 1066. í þessu eylandi hefir í skjóli
friðarins dafnaði frelsi og mannréttindi, og frá Englandi hefir
baráttan fyrir frelsi og mannréttindum borizt til allra menntaðra
þjóða. En áhrifamestir af öllum lærisveinum Breta í þessu efni
eru Bandaríkjamenn. Nú er svo komið, að frelsi og menning allra
þjóða er komið undir að öruggt samstarf og vinátta haldist á ó-
komnum árum og öldum milli þessara tveggja stórþjóða og frænd-
landa þeirra, bæði þeirra sem hafa ensku að móðurmáli og ann-
ara þjóða, sem ekki tala tungu Engilsaxa nema sem útlent mál,
en eru skyldar þeim að frændsemi, menningu og hugsjónum. Við
íslendingar erum meðal þessara þjóða, en fámennastir og kallaðir
að vera mjög afskekktir. Um Prússa er það að segja, að þeir hafa
búið á hinum háskalegustu vegamótum í álfunni. Allar meiri
háttar styrjaldir Norðurálfumanna hafa snert þá og land þeirra.
Prússar hafa lært að treysta á sverð sitt, alið börn sín, bæði konur
og karla, upp í einlægri styrjaldartrú og orðið meira gegnsýrðir af
hemaðaranda en nokkur önnur þjóð álfunnar. í þessu stríði
hefir sagan endurtekið sig. Þjóðverjar töldu sig þurfa Danmörku,
Noreg, Holland, Belgíu og mörg önnur lönd til að hafa fótfestu
á heppilegum baráttustöðum.Þeir hertóku þessi lönd, tileinkuðu
sér án endurgjalds allar eigur þjóðanna og allan afrakstur land-
anna, sem til varð náð. Þeir lögðu þessar þjóðir í hlekki hinnar
hörðustu kúgunar. í öllum þessum löndum er hungursneyð, fá-
tækt, réttleyii og niðurbapld grcmja, sem brýít fram I heiftarkgvt
hatri hvenær sem þessum þjóðum gefst minnsta tækifæri til að
sýna hug sinn og óskir.
Eftir að Þjóðverjar höfðu tekið Noreg og Danmörku, töldu
Bretar sig þurfa að ráða yfir íslandi meðan stríðið stendur. Þeir
sendu hingað í leyfisleysi mikinn her og flota og hafa haft hér
öll hernaðarvöld síðan vorið 1940. Árið eftir tóku Bandaríkja-
menn við hervaldi þeirra á íslandi með sérstökum samningi við
íslenzka ríkið. Um Norðmenn og íslendinga hefir skipt í tvö horn
eins og í Frakklandi eftir Waterloo. Norðmenn hafa verið beittir
hinni mestu hörku og grimmdaræði. Þjóðin er bláfátæk og útsog-
in, með konung sinn og stjóm í útlegð. Hér á íslandi hafa öll
skipti við forustumenn ensku og amerísku herjanna, við stjórn-
málaerindreka þeirra hér, og stjórnarvöld þeirra í London og
Washington verið með mikilli vinsemd og sanngirni. Stjórnarfar
landsins hefir ekki breytzt. Þjóðin hefir ekki verið útsogin, heldur
orðið í bili auðugri en nokkurn tíma fyrr, þó að sá auður kunni
að verða fljóteyddur fyrir okkar eigin skammsýni. Bretar og
Bandaríkjamenn hafa búið að íslendingum með þeirri hófsemi,
sem einkennir þær þjóðir, sem lengi hafa notið mikilla mann-
réttinda og góðs stjórnarfars.
Forustumenn Bandamanna halda því fram, að ef þeir hefðu
ekki komið með her til íslands, myndu Þjóðverjar hafa teygt
hingað arma frá Noregi og stjórnað íslandi á sama hátt og öðrum
undirokuðum þjóðum. Hlutskipti íslendinga hefði að því leyti
verið sérstaks eðlis, að ef landið var komið í hendur þýzka her-
valdsins, mátti búast við að Þjóðverjum veittist erfitt að halda
uppi sambandi við lið sitt hér. Mátti þá búast við að landið væri
í siglingabanni Breta og Bandaríkjamanna, en að her Þjóðverja
yrði að lifa af því, sem landið gaf af sér. Tæplega hefðu þau skipti
orðið mjög hagstæð íslendingum. En hvað sem líður hugsanlegri
hersetningu íslands frá Noregi, þá er nauðsynlegt fyrir alla ís-
lendinga, að bera jafnan í hug sér hvílík gifta það er fyrir okkar
þjóð, að búa langt út í hafinu, með þokubönd um enni jöklanna.
Fjarlægðin og þokan hefir oft orðið þjóðinni til bjargar, þegar
mest lá á. Hafið er ekki aðeins varnarveggur um hin mannmörgu
lönd F.ngilsaxa, heldur lífgjafi fslendinga f meira en einnm sþiln-
ingi.