Dagur - 05.04.1944, Blaðsíða 2

3
DAGUR
Miðvikudagur 5. apríl 1944
Jón Gauti Pjetursson:
(Niðurlag). .
II. I
Framar í þessari grein er
vitnað til þess lagafyrirmælis,
sem leggur fyrir sauðfjársjúk-
dómanefnd að vinna að því að
bændur komi sér upp traustara
fé með úrvali eða fjárskiptum.
Hefir þegar verið rætt um hið
fyrrnefnda atriði, og víkur nú
málinu að hinu síðamefnda.
Fjárskiptaúrlausnin mun fyrst
hafa komið til álita snemma á
árum „borgfirsku mæðiveikinn-
ar“, og því áður en nokkur sér-
stök löggjöf var sett um slíka
framkvæmd. Það áform féll þó
niður, enda sennilegt að ekki
hefði tekizt að ná út yfir út-
breiðslusvæðið, sem var orðið
stærra en menn höfðu grun um.
Þessi aðferð þótti þó svo sjálf-
sagður liður í baráttunni við
fjárpestirnar, að við undirbún-
ing laganna um sauðfjársjúk-
dóma, á Búnaðarþingi 1941,
vom sett þar ýtarleg fyrirmæli
um framkvæmd fjárskipta, og
urðu þau að lögum. Haustið áð-
ur höfðu verið fyrirskipuð fjár-
skipti í Hjaltadal, en fyrstu, og
til þessa dags, einu fjárskiptin,
sem gerð hafa verið á grund-
velli heimildarlaganna, fóru
fram í Reykdælahreppi í Þing-
eyjarsýslu haustið 1941. Þar
voru upptök hinnar þingeysku
mæðiveiki, og þó eigi væri aðrir
fjáreigendur í héraðinu því við-
búnir þá að gangast undir f jár-
skipti, hefir þeirri úrlausn sífellt
verið að vaxa fylgi hér síðan,
sem hinu eina bjargráði í þessu
efni, sem framtíðarvonir um
sauðf járbúskap yrði reisar á.
Hvað veldur því að Þingey-
ingar hafa, einir fjáreigenda í
landinu, skorið upp úr um fylgi
við þessa stefnu?
Hvað veldur því að þeir hafa
ekki, eins og aðrir, umyrðalaust
sætt sig við þá meðferð mál-
anna, sem umboðsmenn Al-
þingis (sauðfj.sjúkd.nefnd) hafa
skipulagt, heldur vakið deilur
og ágreining, ýmist innbyrðis
eða við nefndina og aðra ráða-
menn þessa málefnis?
Svör við þessum spurningum
kunna að varpa skýrara ljósi
en flest annað á framkvæmd
fjárpestarmálanna. Þess vegna
er skylt að svara þeim, ekki ein-
ungis Þingeyinga sjálfra vegna,
heldur almennings, sem við lög-
in þarf að búa, nú eða síðar. En
svörin verða eðlilega margþætt,
eins og málefnið sjálft.
1. Þingeyska mæðiveikin
svonefnda kom nokkru seinna
fram, svo uppvíst yrði, en hin
borgfirzka, þó upptökin væri
frá sama tíma. Vegna þess að
hún útbreiddist ekki eins ört og
hin, var lengi litið á hana, út í
frá, sem tiltölulega meinlaust
fyrirbæri. Eimir jafnvel eftir af
þeirri skoðun enn, og er það til
marks, að í fyrrnefndri rann-
sóknarskýrslu Dr. H. P., frá
1943, er hún talin upp með öðr-
um aukakvillum, sem kunni að
hafa ruglað rétt framtal van-
halda af völdum hinnar „ekta“
mæðiveiki. Reynslan hefir samt
sem áður orðið sú, að hér sé
ekki um neinn smákvilla að
FRAMKVÆMD FJÁRPESTARMÁLANNA
ræða, þó smitnæmið sé senni-
lega ekki eins geyst og þar, sem
um hina upphafl. Deildar-
tunguveiki er að ræða. En fjár-
dauðinn í Þingeyjarsýslu er aft-
ur þeim mun meiri og ískyggi-
Iegri, að í sýktri hjörð ná ekki
nema mjög fáar ær miðjum
aldri, og líklega ekki yfir 2—
3% fullum aldri. Ærnar falla
svo ört, þar sem veikin er kom-
in á fullan rekspöl, að ef halda
ætti stofntölunni við, þyrfti ár-
lega að setja á 50—75 lífs-
gimbrar á móti hverjum 100
ám. Sú gimbratala er vitanlega
ekki til, og afleiðingin er sú, að
fjárstofninn þverr ár frá ári,
hversu sem við er leitast. Er nú
svo komið í heilum hreppum,
að fjártala er þorrin um 35—
60% til jafnaðar og er þó að
miklum hlut lömb, sem ekki
verður mörgum hverjum lengra
lífs auðið en 1—2 ár, og gefa
því aldrei arð. Þar sem f járbúin
voru yfirleitt smá hér fyrir,
veita þau ekkert lífsuppeldi er
þau smækka, og afurðir rýma
einnig stórlega af því sem lifir.
Uppeldi þeirra fáu lífsgimbra,
sem til falla, eftir að stofninn er
genginn saman, gefur að vonum
litlar tekjur og nær því styrkja-
skipulag sauðfjársjúkdóma-
nefndar ekki tilgangi sínum hér,
hvorki til að tryggja viðhald
stofnsins, né til að veita bænd-
um fjárhagslegan stuðning, sem
hafi það gildi fyrir afkomu
þeirra, sem nokkru skiptir gagn-
vart því, hvort þeir geta haldizt
við jörð og bú.
2. Þær ástæður, sem þegar
eru taldar, ættu að sönnu að
nægja til að gera skiljanlegt, að
þeir, sem eins eru settir og Þing-
eyingar, geti ekki sætt sig við
stefnu stjórnarvaldanna í þess-
um málum, sem engan sigur get-
ur boðað í fyrirsjáanlegri fram-
tíð, og ætlar mönnum að lifa á
tilhugsunirmi einni um fjár-
stuðning, sem þeir hafa að
mestu leyti misst skilyrði til að
njóta. En jafnvel þó viðureign-
in við mæðiveikina hefði hvorki
verið örðugri né árangursminni
í Þingeyjarsýslu en annars stað-
ar, koma þær ástæður jafn-
framt og ekki síður til greina,
að framleiðsluskilyrði héraðs-
ins frá náttúmnnar hendi em
mjög einhæf, eða svo að segja
eingöngu bundin við sauðfjár-
rækt, að því er til verzlunar-
framleiðslu tekur. Bændur þar
geta því ekki eins og í vel flest-
um fjárpestarhéruðum öðmm,
aukið aðrar búgreinir, svo sem
nautgriparækt, hrossarækt og
garðrækt, jöfnum höndum við
það, sem sauðfjárstofninn
minnkar. Þverri arður hinna
smærri sauðfjárbúa í Þingeyjar-
sýslu að nokkmm mun, liggur
þar ekki annað fyrir en land-
auðn og flótti. Þetta augljósa
viðhorf hefir rekið á eftir því
fyrir Þingeyingum að hrinda af
stað aðgerðum til að útrýma
mæðiveikinni, þó það kostaði
miklar fórnir meðan á því stæði,
og vissulega kröpp kjör meðan
bústofninn væri að vaxa upp í
það, sem hægt er að framfleyta
á jörðunum.
3. Þriðja ástæðan, sem hvatt
hefir Þingeyinga til að aðhyllast
fjárskipti, er reynslan af fjár-
skiptunum í Reykjadal. Á þeim
2 árum, sem liðin eru frá fjár-
skiptunum hafa bændur þar
komið sér upp nokkum veginn
þeim fjárstofni, sem þeir höfðu
áður, og það blasir við öllum
héraðsbúum, hversu framtíðar-
skilyrði þeirra til búskapar eru
tryggari en annarra héraðsbúa.
Þessi framtíðartrygging þeirra
er þó því háð, að útrýming
mæðiveikinnar komizt fyrr en
seinna á í nágrenninu. Enda
þótt tvöfladar girðingar séu
þarna til varnar, má búast við,
þar sem Reykdælahreppur ligg-
ur alveg í miðju héraði, að ein-
hvern tíma kunni að slysast
með þær varnir, ef það óheilla-
Ivænlega ástand, sem nú er í ná-
býli við hreppinn, þarf að vara
lengi við. Frá héraðsheildarinn-
ar sjónarmiði er það því mikil
áherzla um fullkomna tilhreins-
un í héraðinu, að vernda fjár-
stofninn í Reykdælahreppi
frá þeirri smitunarhættu, sem
hann á við að búa.
Nú er ástæða til að spurt
væri: Hvemig stendur á að
Þingeyingar hafa ekki komið á
fjárskiptum hjá sér, úr því þeir
eru svona illa leiknir af f járpest-
inni? Til þess er því að svara, að
þar hafa mörg ljón orðið á vegi.
Fyrst það, að enda þótt heimild-
arlögin um fjárskipti væm sett
af fullum velvilja til slíkrar úr-
lausnar, þá Hafa, er til skyldi
taka, reynst á þeim ýms mis-
j smíði, sem torvelda um skör
fram undirbúning og samþykkt
' slíkra framkvæmda heima fyr-
ir. Skilyrði fyrir samþykkt f jár-
| skiptafrumvarps í héraði er að
3/4 þeirra atkvæðisbærra
■ manna, sem mæta til atkvæða-
I 7
greiðslu, gjaldi því jákvæði. Er
það að sönnu mjög frekt meiri-
hlutaskilyrði, en þó mætti því
una, ef sá skildagi bættist ekki
ofan á, að þessi 75% meiri
hluta þarf jafnframt að vera
2/3 allra atkvæðisbærra fjár-
eigenda á svæðinu. Það er
næsta ólíklegt, að gildi þessa
ákvæðis hafi verið mjög ger-
hugsað fyrirfram. Ætlunin mun
hafa verið, að hindra það að
fjárskipti yrðu samþykkt af til-
tölulega fámerinum fundi. Þá
lá beint fyrir að setja lágmarks-
skilyrði um kjörsókn. Eins og
1 ákvæðið er, verkar það einung-
| is til að tryggja „rétt“ og að-
. stöðu þeirra f járeigenda, sem
' af meðfæddu tómlæti, eða þá
| þegnskaparleysi, hafa enga
| skoðun á málinu, til að ráða úr-
slitum þess, með því að sitja
heima. Auk þess verður ákvæð-
ið til þess að þeir menn, sem
vegna óviðráðanlegra forfalla
(t. d. veikinda eða fjarveru)
' geta ekki sótt atkvæðagreiðslu,
j eru umsvifalaust látnir vinna
gegn samþykkt málsins með
fjarveru sinni, enda þótt þeir
kunni að vera yfirlýstir fylgis-
menn þess. — Ber því margt til
þess, að þetta ákvæði er eitt-
hvert fáránlegasta fyrirmæli,
sem tekið hefir verið í lög hér á
landi.
Annað misfelluákvæði lag-
anna snertir atkvæðisréttinn
um fjárskipti, en hann miðast
við 25 kinda fjáreign við síð-
asta skattframtal á undan at-
kvæðagreiðslu. Nú hefir reynsl-
an sýnt, að bændur, sem f járfá-
ir eru fyrir, missa brátt atkvæð-
is rétt, er pestin herjar fé þeirra.
Þannig munu fleiri tugir bænda
í Þingeyjarsýslu ekki hafa þenn-
an atkvæðisrétt eftir að næstu
skattaframtöl eru komin fram,
og eru, eftir það, sviftir rétti og
aðstöðu til að stuðla að þeirri
úrlausn, sem þeir aðhyllast í
mesta vandamáli sinnar eigin
stéttar. Nær slík réttarskerðing
vitanlega engri átt.
Enn er það, að þó tvímæla-
laust hafi verið réttmætt að
krefjast mikils fylgis við fjár-
skipti, áður en til þeirra er stofn-
að á tilteknu svæði, hafi laga-
smiðirnir tæpast hugleitt hversu
mikil ólíkindi eru á að fjáreig-
endur á stóru sóttvarnasvæði
geti orðið reiðubúrúr samtímis
til að ráðast í slíka framkvæmd.
— Fjárpest, sem ekki berst ör-
ara yfir en Þingeyska mæðiveik-
in, er langt komin að eyða fjár-
stofninum í sumum byggðarlög-
um, þegar hún er á byrjunar-
stigi í öðrum, á sama sóttvarna-
svæði, sem fylgjast verður að
um f járskipti. Þar sem nú af-
staða alls þorra manna, í svona
máli, mótast fyrst þegar fjár-
pestin gerist þeim nærgöngul,
getur einn hreppur, sem leng-
ur kann að hafa varist en aðrir,
alveg hindrað framgang máls,
þó yfirgnæfandi fylgi hafi ann-
ars staðar á svæðinu — og það
því fremur, þegar atkvæðisrétt-
urinn, vegna fjárfækkunar,
gengur af mörgum þeim mönn-
um, sem búsifjar af völdum
pestanna hafa gert ákveðnasta
fylgismenn fjárskipta.
Ákvæðin um atkvæðisrétt
um fjárskipti og skildagar lag-
anna fyrir frumvarpssamþykkt,
þurfa ábyggilega endurskoðun-
ar við, ef heimildarlögin um
fjárskipti eiga að verða nothæf
til almennra framkvæmda, eft-
ir tilgangi sínum.
Þeir annmarkar og ástæður,
sem hér hafa verið raktar, hafa
vissulega torveldað allan við-
búnað um samþykkt fjárskipta
í Þingeyjarsýslu. Þó hefir þetta
ekki verið aðalþröskuldurinn
fyrir framgangi málsins, heldur
andstaða sauðfjársjúkdóma-
nefndar. Jafnframt því, sem
hún hefir lagt á móti öllum rétt-
arbótum, sem fram á hefir ver-
ið farið að Alþingi gerði á fjár-
skiptalögunum — en fyrir sum-
um sjálfsögðustu breytingunum
hefir verið gerð grein hér að
framan — hefir hún, enn sem
komið er, þverlega synjað sam-
þykkis þeim málaleitunum, sem
fram við hana hafa verið born-
ar, um stuðning til fjárskipta í
Þingeyjarsýslu, og það jafnt,
þótt lagt yrði fram frumvarp til
samþykktar um fjárskipti, sem
samþykkt hefði verið af héraðs-
búum með áskildu atkvæða-
magni að lögum.
Þannig er málavöxtum varið.
En ekki hefir verið samið
vopnahlé milli Þingeyinga og
sauðfjársjúkdómanefndar í
þessu máli, og verður væntan-
lega ekki meðan óbreytt ástand
helzt við í fjárpestarmálunum.
III.
Þótt skipuleg tilraun yrði
gerð á sérstöku ríkisbúi um úr-
val þeirra fjárkynja til framtíð-
artímgunar, sem mestar vonir
þætti gefa um viðnámsþrótt
gegn mæðiveikinni, er hagnýts
árangurs af því mjög langt að
bíða fyrir fjáreigendur, þó að
hann væri í vændum. Tilraunir
með sæmilega öruggt úrval
tæki langan tíma, og þá væri
eftir að útbreiða það um land-
ið, en það kostaði sennilega eins
konar fjárskipti. Sama máli
gegnir um lækningatilraunir, að
þær yrði mjög langdregnar. —
Samkvæmt upplýsingumBjörns
Sigurðssonar frá Veðramóti má
búast við að undirbúningur og
tilraunir í því efni sé áratuga
starf, þó heppni og tilviljun
kynni að leysa þann hnút á
skemmri tíma. Slíka bið þolir
sauðfjárbúskapurinn ekki með
nokkru móti, þar sem búnaðar-
(Framhald á 7. síðu).
SÖGN OG SAGA
---Þjóðfræðaþættir ,JDags“-
ARI SÆMUNDSEN
(Niðurlag).
eftir messu, en Ari kvaðst naumast mega það; hefði hann ekki
dannebrogskross sinn með sér, en svo hefði konungur fyrir lagt,
að hann skyldi bera krossinn við öll hátíðleg tækifæri. Bætti Jón
úr þeim vanda á þann hátt, að sendur var ríðandi maður til Ak-
ureyrar eftir krossinum, — og er það þó rösk hálfs annars tíma
reið í góðu færi. — Varð Ari því feginn, hlýddi messu með kross-
inn á treyjukraganum, og fór allt vel fram.
ENDIR.