Dagur - 18.01.1945, Side 5

Fimrntudagur 18. janúar 1945
D A G U R
5
Kyrrlát saga úr Fiörunni
— Slitur úr samtali um 60 ára iðnaðarstarf á Akureyri —
JTJINHVERN tíma kemur aðlvegna lagði eg leið mína inn í 1897, aðallega til þess að kynna
því, að saga Akureyrar verð- bæinn í rokinu á föstudaginn. mér stykkjasmíði í úr, og dvaldi
Það var auðsótt mál. Þegar við þar til vors 1898. Eg fór með
höfðum komið okkur notalega Thyru gömlu út. Það var býsna
gerði Klemenz Jónsson landrit-1 fyrir í stofunni lians, hóf hann söguleg ferð. Erfiðara að ferðast
ari. Handritið er í eigu Akureyr-
ur prentuð. Hún hefir þegar
verið skrifuð að miklu leyti; það I
hæð óx þá mörgum í augum. — — Hyað fleira höfðu ungir
Annars hefi eg átt erfitt upp- menn sér til skemmtunar í
dráttar með úrsmíðar mínar, gamla daga?“
Þeir tóku sem sé af mér inn- „Útreiðar voru mjög í tízku.
flutningsleyfin hérna á árunum. | Hér voru margir ágætir hesta-
Mér hefir oft dottið í hug, að menn. Eg átti einu sinni tvo
það ættu að vera ellilaunin reiðhesta, annar var afburða
mín!“ gæðingur. Jón í Möðrufelli
— Er það satt, að þú takir ekki tamdi hann fyrir mig af list og
nenta 12 krónur fyrir að hreinsa sagðist sjaldan hafa setzt á bak
arbæjar. Þar er rækilega greint
frá upphafi verzlunar á Akur-
að segja mér eitt og annað úr í þá daga, heldur en nú gerizt.
minningum sínum og sýna ntér Thyra gamla var tréskip og not-
rnyndir af því fólki, sem setti
aði bæði segl og vél. Fengum
versta veður á útleiðinni, stund-
um svo að þverslárnar á siglu-
arbotninn. Við sögu Klemehzar I að segja,“ sagði Friðrik. „Ma.ður | tréni, námu við sjó. Verst var þó
eyri, en það varð jafnframt upp- svip á bæinn á liðinni tíð.
haf byggðarinnar hér við fjarð- „Það er raunar ekki frá miklu
þarf að bæta sögu hinna miklu
framfara og stakkaskipta, sem j
orðið hafa hér í bænum á þessari
öld. Er varla vansalaust, að ekki
skuli hafizt handa í þessum efn-
hefir lifað kyrrlátu lífi og ekki
staðið í stórræðum. En umhs'erf-
is hefir allt verið á fleygiferð, —
bærinn nú orðinn nær því
óþekkjanlegur frá því sem
um. Saga bæjarins er stórfróð- var, er eg man fyrst eftir mér.
leg. Þekking á henni, sögulegum
minjum og merkustu stofnum
bæjarlífsins fyrr og síðar, mundi
áreiðanlega hollur fróðleikur
uppvaxandi ungmennum hér á
Meira að segja hérna í Fjörunni,
þar sem lífið hefir verið kyrrlát-
ara en annars staðar hin síðari
áí“.
— Þú ert fæddur á þessum
hverjum tíma; mundi stuðla að slóðum? —
ræktarsemi þeirra við átthagana
og áhuga fyrir virðingu þeirra.
Það ætti einnig að Vera sérstök
„Já ,eg er fæddur á þessum
stað, og hér hefi eg dvalið, að
undanteknum einum vetri.
þegar kviknaði í skipinu. Við
vorum nýfarnir frá Eskifirði.
Það var um kvöld, farþegarnir
gengnir til hvílu. Við vorum
saman í klefa eg og Ásgeir heit-
inn Pétursson, útgerðarmaður.
Það var hans fyrsta Hafnarferð.
Seint um kvöldið heyrðum við
einhvern herjans hávaða á þilj-
um. Litlu síðar fengum við boð
frá skipstjóra, farþegarnir voru
beðnir að vera rólegir, — eldur
^æri laus á framþiljum, en unn-
ið að slökkvistarfi. Leizt okkur
nú ekki á blikuna. Kviknað
úr? —
„Maður hefir ekki kjark til
>ess að fylgjast með tízkunni á
öllum sviðum. Þegar eg byrjaði
ostaði hreinsunin 2 krónur.
Það er því talsvert stökk upp í 12
krónur. Hefi ekki treyst mér
hvatning til þess að hefjast Hérna fyrir ofan húsið er hlaða. hafði í með þeim hætti, að skip-
handa. í þessu máli, að þeim
monnum, sem
sögu bæjarins
muna þrounar
í hálfa öld
Þar sem hún stendur var eitt verjar höfðu gleymt stóru kerti
jsinn gamall bær. Ari umboðs- logandi í keðjuklefanum er þeir
og
maður Sæmundsen átti hann. léttu akkerum á Eskifirði. Log
lengur, fækkar nú óðum. Með|Þar bjó faðir minn. Hann varjaði bitinn, sem kertið stóð á, er
þeim hverfur margur fróðleikur,
sem er þess virði, að honum væri
haldið til haga.
utanbúðarmaður hjá Hoepfner. að var komið. Thyra gamla
í gamla bænum fæddist eg, en af mundi sjálfsagt hafa logað vel, ef
honum sézt nú ekki urmull. Eg hún hefði fengið ráðrúm til
Mér flaug þetta í hug nú um I man fyrst eftir mér þar. Þá var þess. En nú var hamast við að
daginn, meðan eg var að erfiða öll byggðin hér inn frá, — aðeins slökkva og tókst það með því, að
mig suður Aðalstræti á móti tvö hús á Oddeyri og hið þriðja skipsmenn hjuggu bitann, sem
sunnanroki í 12 stiga hita. Fjar- var þá í smíðum. Elzta húsið var logaði, og var þá ekki meira úr.
an er alltaf hlýleg, jafnvel í þess- Lundur, stendur nyrzt í Lund- Enda var það heppilegt, því að
um kaldasta mánuði ársins, en I argötu. Þar hófst verzlun Gránu- sjór var úfinn og hvergi lend-
stundum hefir hún verið við- félagsins. Hitt húsið stóð þar ingu að fá, nema í klettum og
mótsþýðari, en þennan dag. Því sem Ásgrímur fiskimatsmaður klungrum. Úr þessu gekk allt
að friðsældin og mildin eru höf- byggði seinna. Húsið, sem var í vel.“
uðeinkenni hennar. Óvíða hér smíðum, er hluti Gránufélags- — Og hvernig líkaði þér lífið
um slóðir er ánægjulegra að vera húsanna, sem enn standa,
á kyrrlátu sumarkvöldi; logn- byggingin" norðan við stóra I
kyrr sjórinn á aðrahönd, laufguð kvistinn. Það varð svo aðalverzl- Lkemmtilegt. Líklega margt orð
í Kaupmannahöfn? —
,Það
var svo sem nogu
trén í görðum Innbæinganna, á
hina. Litskrúð Fjörunnar, garð
anna og brekkunnar óviðjafn
anlegt. Líklega er það ekki til
viljun, að trjágróður virðist þríf-
ast þarna betur en á veðrasam-
ari stöðum útbæjarins. Enda
standa þarna ennþá forfeður ís^
lenzkrar trjáræktarmenningar, a.
m. k. einn þeirra 100 ára gamall,
— reynirinn við hús Steincke
kaupmanns, sem síðar hlaut
nafnið Laxdalshús.
Úrsmíðar í 60 ár.
í þessu bæjarhverfi býr einn
af elztu borgurum bæjarins og
frumhverji á sviði sjálfstæðs iðn- * ‘ °
aðar. Það er Firiðrik P. Þorgríms-
son, úrsmiður. Hann er 75 ára
um þessar mundir og nú eru um
60 ár liðin síðan hann hóf starf
við þessa iðngrein. Friðrik hefir
alið nær allan aldur sinn hér í
bænum og hefir séð hann vaxa
úr fábreyttum smábæ í fjöl
menni á íslenzka vísu. Friðrik er
maður prýðilega vel gefinn og
skemmtilegur í viðræðum
Hann var söngmaður ágætur á
yngri árum og liljóðfæraleikari.
Iðn sína hefir hann stundað af
alúð og samvizkusemi um ára-
unarhúsið. Allt svæðið jiar ofan
við óbyggt, allt að Torfunefi. j
Þar var verið að byggja bræðslu-
hús fyrir Hoepfner, en fyrstu
bræðsluhúsin stóðu þar sem nú ]
stendur svonefnt Bogahús, beint
neðan við gilið á takmörkum
Akureyrar og Oddeyrar.“
ið umbreytt þar núna.. — Eg
byrjaði strax að vinna á verk-
stæði því, sem lofað hafði að
taka við mér, en var ekki alls
kostar ánægður með dvölina
þar. Kynnti mér ýmsa hluti
annars staðar. — Eg dvaldi því
ekki í Höfn nema til vorsins
Þú hófst snemma að fást við Tók mér far heim með Vestu og
úrsmíðar? —
„Eg var á 16. ári, þegar eg fór
að föndra við þá hluti. Var fyrst
hjá Magnúsi Jónssyni úrsmið.
Hann mun hafa verið fyrsti hér-
lendi maðurinn, sem lærði úr-
smíði til hlýtar. Kom hingað frá
Danmörku. Hann
gullsmiður. Nam hjá
Indriða gullsmið á Víðivöllum.
Magnús var hinn fyrsti, sem
kenndi þetta fag. Hjá honum
lærðu einnig, Magnús Benja
mínsson og Sigmundur úrsmið-
| á öðru eins efni. Hann wssi hvað
hann sagði um þá hluti. Menn
fóru oftast austur í skóg. Þá var
farið hér beint yfir Leimna um
fjöru. Stundum var farið að
Hólavatni eða í Tjarnir. Það er
fallegt þar fram frá, svo þótti
hærra, enda að mestu
nú orðið.“
hættur okkur að minnsta kost*i.‘
Þegar „Sólsetursljóðin“ voru
liyrst sungin!
— Þú tókst mikinn þátt í fé-
lagslífi bæjarins á yngri árum.
„Tæpast getur það nú heitið.
En maður var með. Var í söng-
flokkunum og lék stundum á
harmoniku fyrir dansi. Það var
mikið fjör í sönglífi bæjarins í
þá daga. Björn lieitinn Krist-
jánsson, síðar ráðherra, var hér
organleikari í tvö ár, og æfði
söngflokk, en ekki var honum
nafn gefið. Seinna varð Magnús
heitinn organisti lífið og sálin í
Selveiðar — gamlar og nýjar
veiðiaðferðir.
Talið berst að atvinnuháttum
bæjarmanna í ungdæmi Friðriks.
„Flestir höfðu einhverja rækt-
un og afnot af skepnum. En sjó-
sókn og skipavinna voru aðafat-
vinna bæjarmanna. Pollurinn
var þá sannkölluð gulllcista, —
gnægð af þorski, síld, sel og
hnísu. Margir voru góðar
skyttur, enda var selurinn góð
björg í bú ogveiðinkappsamlega
sótt. Menn höguðu sér öðruvísi
við þá veiði í gamla daga en
tízka varð seinna.
Eg kann ekki að meta þá síð-
songnum. Hann hafðt her song-1 • ,
. - ? art tima aðferð, þegar margir
felagið Gýgiu. Þar voru margir , . , r.0, °
, ■ .. J ° skiota í exnu a sama kopgarminn
ágætir söngmenn. Páll Magnús-
son, tengdasonur Friðbjarnar
Steinssonar, var einhver bezti
bassi, sem eg hefi heyrt. Hann
fór seinna til Ameríku. Fleiri
voru raddmenn góðir. í tíð séra
Geirs var einnig mikið sungið.
Eg man, að eitt sinn sungum við
séra Geir Sólsetursljóð séra
Bjarna á skemmtun, sem haldin
var til þess að afla fjár til jóla-
skjóta í einu á sama kópgarminn
og berjast svo um að ná honum.
í þá daga átti sá selinn, sem fyrst
kom skoti á hann. Við bræðurnir
fluttum einu sinni tvo seli alla
leið innan frá Leiru og út á Odd-
eyri, til manns nokkurs, sem
komið hafði á þá skoti þar.
Okkur datt ekki í hug, að eigna
okkur þá, þótt við næðum
þeim. —
Nú virðast menn ekki kunna
glaðnmgar handa fatæku folki., * r- , , , ,
í *. -.v , , r- i i, . svona veiðiaðferð. Eg sá hér á
Það var þá siður her. Eg held, að , , 6
1 ° I 'i riinn m m o ro-o tvínnfM f-í rt ,m‘A
kom hingað á Pollinn í maí. Tók
þá við verkstjórn á verkstæði
Magnúsar. Vann þar þangað til
1903 er eg flutti hingað heim og
hefi rekið hér úrsmíðaverkstæði
í eigin nafni síðan.“
Þú hefir líklega séð margar
var einnig | Qg misjafnar klukkur á þessum
árum? —
„Já, rnargar eru þær orðnar,
— og misjafnastar hin síðustu ár.
Alveg furðulegt, hvað sumar
klukkur sem til landsins flytjast
í þessu stríði eru ómerkilegar.
þetta hafi verið í fyrsta skipti,
sem dúettinn var sunginn opin-
berlega. Mig minnir, að séra
Bjarni sendi sér^ Geir lagið í
handriti. Við sungum þetta í
þrjú kvöld og urðum að endur
taka að minnsta kosti einu sinni
um vorið.
— Hvar fóru söngskemmtanir
og dansleikir fram í þá daga?
„Lengi vel var sungið í kirkj
unni og á billiardstofu hjá Jen-
sen vert. Vertshús hans stóð þar
sem gamla Hótel Akureyri
stendur nú. Síðar fluttust söng-
skemmtanirnar að mestu í
Goodtemplarahúsið ,sem nú er
kallað Samkomuhús bæjarins.“
En dansinn? —
„Aðallega á Hótel Oddeyri,
ur. Hann var ágætur fagmaður Auðvitað voru iíka tii misjafnar
og átti gnótt góðra verkfæra. kiukkur { gamla daga. En marg-
Þar á rneðal vél til þess að móta ar voru góðar. TalSVert var þá
í og smíða hjól í úr og klukkur. tij af Bornholm-klukkunum góð-
Magnús Benjamínsson eignaðist frægU) en þær sjást ekki lengur.
þessa vél síðar og notaði hana
tUMig langaði að heyra þennan | Sög“le8 Hafnarferð.
aldraða heiðursmann segja sitt
hvað úr endurminningum sín-1 duga, heldur fórst utan?
Mér barst þó einn ræfill í fyrra.
Kom af uppboði austan úr sveit-
um, en hún er svo illa farin, að
eg *veit svei mér ekki hvort mér
tekst að koma henni í lag. Marg-
ir hafa nú orðið áhuga fyrir að
eignast þessa görnlu gripi. Þær
- En þú létzt þér þetta ekki 1 munu hafa fengist frá Dan-
við úrsmíðar sínar, en hann mun
fyrstur manna hér hafa smíðað
úr að öllu leyti, eg held ein þrjú
mest sér til gamans.“
mörku fyrir stríð, kostuðu eitt
pm um Hfið hér í hænum. Þess| „Eg aigldi til Hiifnar haustiðlhvað um 60Q króntjr, en ?ú «pp
árunum marga náunga fást við
nóruanga hérna úti á Leirunni.
Þeir skutu og skutu, hver í kapp
við annan, eg held einum 38
skotum alls. Svoleiðis veiðiað-
ferðir þekktust ekki í mínu ung-
dæmi. Kannske bezt að svo fór,
að öll skot voru bönnum á Poll-
inum.
Eg stunndaði (talsverífa sel-
veiði, eins og margra var tízka.
Skaut einn veturinn 36 seli hér
á Pollinum og í Oddeyrarál..
Þorgrímur faðir minn var af-
burða skytta og lagði margan
selinn að velli. Það var siður
Möllers verzlunarstjóra, þegar
faðir minn var utanbúðarmaður
hjá honum, að koma hlaupandi,
ef sels varð vart, og segja: „Þor-
sem síðar brann. Þar var stund-1 ~ Það e* selur útá' ~
um líf í tuskunum. Það var á * Þ*r nu af stað!'
þeim árum, að eg spilaði oft á
harmoniku fyrir dansi hjá ýms-
um félögum í bænum. Lærði
það snemma og náði töluverðri |
leikni að,þeirrar tíðar hætti.“
Komst í hann krappann í
veizlu hjá Havsteen.
„Einu sinni komst eg í hann
krappann í veizlu hjá Havsteen
konsúl. Hann hafði boð fyrir yf-
irmenn af dönsku herskipi.
Þangað kom nefnilega líka fiðlu-
leikari af skipinu og okkur var
gert að „stemma saman“. Þá leizt
mér ekki á blikuna. En allt gekk
þetta vel og við spiluðum af
rmkUim Urafti o^turl"
Fomir stofnar.
Frá selveiðunum hverfum við
að öðru, ræktun og gróðri, upp-
hafi trjáræktarmenningar á Ak-
ureyri.
— Var það ekki í þínu ung-
dæmi, sem trjáræktaráhuginn
festi rætur hér í bænum?
„Það mun hafa verið nokkru
fyrr. Talið hefir verið, að
Steincke kaupmaður hafi látið
flytja hríslurnar frá Möðrufelli
hiingað ti/I bæjarins 1840. Eg
held nú raunar, að það hafi ver-
ið 1846, en stærsta hríslan hérna
úti í garðinum mínum er gróð-
(FramhaW á 8. *íðu),