Dagur - 05.04.1945, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 5. apríl 1945
D AGU R
5
FriSbjörn í Staðartungu
Friðbjörn í Staðartungu var | þeir einkum fyrirlitnir, sem á
fæddur 26. sept. 1873, að Saurbæ
í Hörgárdal. Foreldrar lians voru
lijörn Jónsson og Ingibjörg Guð-
mundsdóttir, sem bjuggu þar þá,
og síðar á Barká. Björn, faðir
Friðbjarnar, var sonur Jóns
bónda á Framlandi, Björnssonar
á Hillum, Jónssonar bónda þar,
Björnssonar Andorssonar. Er
það kölluð Hillnaætt, og er all-
útbreidd. Voru þeir langfeðgar
greindir vel og manna sterkastxr.
Jón, afi Friðbjarnar, varkallaður
Framlands-Jón. Hann byggði,
árið 1815, bæ í Nýjabæjarlandi í
Hörgárdal og nefndi Framland.
Þar bjó ltann til æviloka. Níu
árum áður en liann byggði Fram-
land, byggði hann bæinn á Nýja-
bæ upp, eftir skriðuna, sem féll
þar haustið 1805, liún tók bæinn
og drap allt fólkið. Jón þessi var
greindarkarl og oi'ðbeppinn en
einrænn og rækti lítt kirkju-
göngur. Því var það, einu
sinni, er hann konr að kirkju á.
Myrká, að presturinn, sem þar
var þá, séra Páll Jónsson, síðast
prestur að Viðvík, vék sér að
honum og mælti af þjóstí:: „Þú
ert sjaldséður liér við kii'kju,
Jón.“ „Gamlir sauðir eru ekki
heimfúsir Jregar aldrei er gefið
annað en ruddi á garðann,“ svar-
aði Jón.
Björn faðir Friðbjarirar var
greindur vel og að nröi'gu leyti
vel gerður, en hann var svo mik-
ill ofsanraður í skapi, að varla
mun heilbrigt verið hafa. Á uirga
aldri fluttist lranir vestur í
Flúnavatnssýslu og kvæntist þar.
Var hairn fánr árunr síðar flutt-
ur hreppaflutningi þaðan að
vestan með þrjú snrábörn. Var
fjölskyldunni sundrað. Lá hon-
um við sturlun.
Ingibjörg kona Björns og
móðir Friðbjarnar, átti hún
vetnskan föður, móðir hennar
liét Airna. Anna var óskilgetin,
en Airdrés nokkur Ólafsson,
kallaður Sláttu-Andrés, gekkst
við faðerninu, þó hafði almenn-
ingur það fyrir satt, að hún væri
dóttir séra Jóns Þorlákssonar á
* Bægisá. Um það verður aldrei
vitað með visstj. Móðir Önnu
hét Þuríður Þorsteinsdóttir frá
Krossanesi, komin af galdra-
manninum og heljarmenninu
Gamla, sem bjó þar eitt sinn
Vorið 1876, fluttu foreldrar
Friðbjarnar að Barká ólst hann
þar upp hjá þeim til fulloi'ðins-
ára. Þau voru örsnauð. Börn
áttu þau þrettán; komust þau
flest á legg. Sárari var fátæktin á
Barká en víðast annai's staðar, þó
örbirgð væri mikil og almenn á
þéim árum. Svalt fjölskyldan
lxeilu hungri tímunum saman.
Sveitai'stjórnir voru þá ófúsar til
Jxess, að leggja þurfamönnum
nerna sem allra minnst, og Björn
gamli jafn ófús að leita á náðir
sveitarinnar. Ofan á skortinn
bættist það, að börnin fengt
harðneskju uppeldi. Setti það
mark sitt á þau. Bar Friðbjörn
Jress menjar alla ævi. Skorti hann
mjög líkamsatgjörfi feðra sinna
sem voru tröllefldir menn. Á
þeim tíma var röm fyrirlitning á
þeim, seín fátækir voru, öllu
meiri og almennari en nú, voru
sveitarframfæri voru og naumast
taldir með mönnum. Hlaut Jxað
að skapa beizkju hjá vitibornum
og stórlyndum mönnurn, sem.
fyrir Jxví urðu. Gætti Jxessa
nokkuð hjá Friðbirni. Varð
hann aldrei laus við Jressi áhrif
frá æskuárunum og var jafnan
tortrygginn við aðra menn og ó-
ífinn, ef |)ví var að skipta.
Árið 1896 kvæntist Friðbjörn
Stefaníu Jónsdóttur bónda í
Vfyrkárdal, Þorfinnssonar. Hún
var valkvendi. Eignuðust Jrau
trrjár dætur, eru tvær þeiira á
i. Stefanía dó í desember s.l.
Þau Friðbjörn og Stefanía
hófu búskap í Sörlatungu, vorið
1898, en urðu \ að hrökklast
raðan eftir árið, jrá allslaus.
1902 fóru þau að búa á Barká
og bjuggu þar til 1908, Jxá fluttu
rau að Staðartungu og voru Jrar
síðan, enda kennd við þann stað.v
Þeim búnaðist ágætlega og efn-
uðust vel. Voru Jxau að flestu
samhent í búskapnum, bæði
dugleg og hagsýn. Hjúahald
gekk þeirn með ágætum. Var tal-
ið betra að veia þar í vistum en
annars staðai', aðbúð öll góð og
nærgætni í hvívetna.
Það, sem einkenndi Friðbjörn,
ef til vill öðru frekar, var ó-
venjulegt sálaiþiek. Hann virtist
ekki geta bugazt. Oft reyndi Jxó
allmjög á liann. Tvisvar vaxð
hann algjör öreigi, og síðustu
fimmtán árin, sem liann lifði,
var hann sjúkur maður, senx
aldrei tók á sér heilum. En aldrei
lét hann hugfallast. í tvö skipti
biauzt hann úr örbirgð til efna-
legs sjálfstæðis, og Jxó í síðara
skiptið eftir að heilsan var farin
og kraftarnir þrotnir. Sjúkleiki
hans fékk aldrei bugað hann
andlega. Hann mælti eigi æðru-
oi'ð þó liann'væri viðþolslaus af
kvölum, er hann fékk verstu
köstin, og var jafn glaðvær og
hughraustur, að því er séð varð
og heyrt, þó heilsan væri farin
og allsleysi örbirgðarinnar biði
við dyrnar. Hann mun aldrei
hafa efast um sigur, sigur sjálfs
sín, á öllu sem móti blés. Ekkert
var honuiii fjær en upgjöf, eða
að láta undan síga, enda var
hann í íauix og veru, alla ævi að
vinna sigra, sigra á andstreymi
lífsins. Hann var einstaklings
hyggjumaður og laus við ein-
kenni múgamannsins, sem allt
af berst mótspyrnulaust með
straumnum livert sem liann ligg
ur. Hann tók lítið mark á al
mánnarómi og almenningsáliti
hafði andúð á ýmsu, senx nú er
dýrkað en dáði sumt annað, senx
metið er lítils eða eigi. Hann var
íslenzkur í anda og unni forn
um fræðum íslenzkum, sem um
alþýðufólk voru, en höfðingja
sleikja var hann eigi né yfii'stétt
aidýi'kari. Tók hann, það nokk
uð sárt, hve margir menn ís
lenzkir, karlar sem konur, og þv
meir sem ofar dró í mannfélags
stiganum reyndust auðvirðileg
skriðmemxi í viðskijxtum við
lierlið það, sem dvaldi í landinu
undanfarin ár. í daglegri unx-
gengni var hann hlýlegur og
glaðvær, hjálpsamur og greiðvik-
inn, manna var hann gestrisnast-
ur og Jxar gerði hann sér engan
inannamun, Jxó hann gerði sér
allmjög að öðru leyti.
Þekktastur var Friðbjörn fyrir
igmælskuna. Hann var svo
hraðkvæður, að hann orti jafn
iratt og kveðið var, og hann orti
bezt er lxann orti h-iaðast. Sumar
vísur hans eru ágætlega kveðnar,
og hitta vel þann naglahaús, sem
xeim var ætlað. Öllunx beztu
vísum sínum kastaði hann fram
svipstundu, umhugsunarlaust,
og að einhverju gefnu tilefni.
Fókst lionunx Jtá jafnan bezt, er
lxann fékk aðstöðu til að beita
xeim gegn einhverjum öðrum
manni. — Gat Jxað minnt á
fornmann íslenzkan, sem hjó
annan, aðeins vegna þess, live sá
stóð vel við höggi. Aldrei var
Friðbjörn hraðkvæðari né snjall-
ari en er hann var við skál, enda
eru flestar vísur lians, sem lærð-
xr hafa verið, frá Jxeim stundum
er svo var. Virtist áfengi hafa
mjög góð álxrif á hann, var liann
xá fjörugastur og fyndnastur.
Drykkjunxaður var lxann þó ekki
að mun, en hann var vínvinur
og hleyjxidómalatis í Jxví efni.
Hagmælskuna tók hann í vöggu-
gjöf, og hún varð lxonuin hajxjxa-
gjöf. Þó lagði hann aldrei veru-
lega rækt við hana. Hún var
íonunx liárbeitt vojxn, sem liann
brýndi eigi sjálfur, en var þó allt
af jafn hvasst í eggina. Við frá-
fall Friðbjarnar varð hér skaið
fyrir skildi og sveitin fátækari
en áður.
Eiður Guðmundsson.
FOKDREIF AR.
* (Framhald af 4. síðu).
haft mjög mikla hernaðarþýðingu í
stríðinu. Segir svo í grein hans: „Ef
Þjóðverjar hefðu náð tangarhaldi á
íslandi, hefði þýzki flugherinn auð-
veldlega getað ráðizt á Grænland,
Nýfundnaland og Kanada. Iðnaðar-
borgirnar á austurströnd Bandaríkj-
anna svo og New York hefðu getað
orðið árásarmörk Þjóðverja. Siglingar
Bandamanna til Rússlands, um norð
urleiðina, hefðu orðið óframkvæman-
legar og hin mikla herför til Norman-
dí hefði að öllum líkindum tafizt í
mánuði, jafnvel ár!“
Þannig farast þessum ameríska
blaðamanni orð um hernaðarþýðingu
Íslands og mikilvægi þess, að Þjóð-
verjar náðu hér ekki bækistöðvum í
þann mund er herir þeirra óðu yfir
gjörvalla Evróu. Moran segir síðan
frá því í grein sinni, að íslendingar
séu lýðræðissinnar og hafi reynst
Bandamönnum góðir vinir í barátt-
unni við nazismann.
„Allt í óhag“!
jþAÐ ER fróðlegt að bera saman
ummæli þessa ameríska blaða-
manns, um þýðingu íslands í barátt-
unni við nazismann, og skrif Þjóðvilj-
ans í þá daga, er vináttusáttmáli
Rússa og Þjóðverja var enn í gildi
Þá voru varnir brezka hersins á Is
landi, gegn yfirvofandi árás nazista,
„allar í óhag“ á máli þessa málgagns
„frelsisins“. Hinn 31. janúar 1941
skrifaði „Þjóðviljinn": „Ekkert hand
tak, sem unnið er fyrir hinn brezka
innrásarher, er þjóðinni í hag, þvert
á móti, þau eru henni öll í óhag“!
Þetta var á þeim tíma, sem það var
aðeins „smekksatriði" hvort menn
voru með nazistum eða á móti þeim,
Nú er öldin önnur. Nú þykir þessu
fólki engin Bandamannavinátta vera
nema farið sé í stríð með þeim! —
Margt er skrýtið í kýrhöfðinu.
Erfðafestuland
með skepnuhúsum og hlöðu
til sölu með tækifærisverði
BJÖRN HALLDÓRSSON
Sími 312.
LAUNALÖGIN
Framhald af 3- síðxx.
Samrœrning sú d launakjör-
um, sem dtti að ná og var einn
aðal kostur upphaflega frv., nœst
pvi ekki. Það má Jxví búast við
sömu óánægjunni áfram eins og
verið liefur, xitaf mismunandi
cjöruni.
2. Horfið var frá Jxví í veruleg-
unx atriðunx að greiða sömu laun
fyrir sams konar störf lxvar sem
er á landinu. Þannig voru hér-
aðsskólakennarar og skólastjórar
og kennarar við heimavistarskóla
í sveitum raunverulega lækkaðir
í launum (launin miðuð við 9
mán. kennslu í stað 6 og 7 mán. í
frv.), en bliðstæðir starfsnxenn í
kaujxstöðunx frekar hækkaðir.
Þegar ég bar fram tillögu um
agfæringu á þessu, felldi alli
stjórnarliðið í E.d. lxana, og liafði
xó framsögumaður Jxess viður-
kennt við mig, að lnin væri rétt-
mæt. i
3. Ég bar franx tillögu unx að
gera ákvæði frv. um að aukatekj-
ur embættismanna féllu niður,
skýrari. Hún var felld, en er
Brynjólfur ráðlierra tók hana
upp, var hún samjxykkt í E. d„ en
í N. d. voru aukatekjurnar á-
kveðnar aftur, að vísu í hóflegra
fornxi en áður liefir verið og er
sú breyting einn helzti kostur
launalaganna, eins og Jxau urðu,
en hefði Jxó verið enn betur
gengið frá Jxessu samkv. minni
tillögu.
4. Þó þörf væri að lxæta kjör
lágt launaðra starfsmanna ríkis-
ins, tel ég þó, sem áður segir, að
frv. geri ráð fyrir of háum launa-
greiðslum miðað við greiðslu-
getu ríkissjóðs og lífskjör al-
mennings. En í stað Jxess að fall-
ast á tillögur niínar um hóflega
lækkun frá því sem í fi'v. stóð, þá
hækkaði meiri hlutinn launa-
greiðslurnar um a. nx. k. 1 milj.
kr. á ári. í stað 4—5 milj. kr. út-
gjaldaauka á ári samkv. mínum
tillögum, kemur því 7—8 milj.
kr. útgjaldaauki. Þetta tel ég rík-
issjóði ofvaxið.
Eins og sést á þessu yfirliti,
drap stjórnarliðið allar breyting-
artillögui', sem máli skijxtu, frá
nxér og öðrum framsóknarmönn-
um. í þess stað samþykkti það
breytingar, sem við töldum stór-
spilla frumvarpinu. Þegar svo var
komið, greiddum við auðvitað
atkvæði á móti frumvarpinu og
berum því enga ábyrgð á launa-
lögum þeim, sem sett voru, enda
eru þau í mörgum mikilvægum
atriðum á allt annan veg en frv.
var í fyi'stu, t. d. að fjöldi opin-
lxerra starfsmanna lxeyrir alls
ekki undir lögin o. s. frv. Það
voru líka fleiri en ég, og við
framsóknarmenn, senx litu svo á,
að frv. lxefði að ýmsu leyti verið
biæytt til lxins verra og væri að
lokum raunverulega orðið allt
annað frv. en i fyrstu var fram
borið. Þegar málið var afgreitt
til N. d„ lýsti Bjarni Benedikts-
son því yfir, að þó liann greiddi
atkvæði með frv„ teldi hann, að
grundvelli þess lxefði verið rask-
að og stjórnarsamningurinn rof-
inn með breytingum. Dýpra í ár-
inni tók Gísli Jónsson, Jxnx. Barð.
Hann sagði, að fjárhagsnefnd E.
d. (þ. e. stuðningsmenn stjórnar-
innar þar, því ég stóð ekki að til-
lögurn þeirra), hefði með af-
greiðslu sinni á málinu svikið
stjórnarsamninginn, svikið þjóð-
ina, svikið stjórnina og svikið
xingið. Hann greiddi líka atkv.
á móti málinu, Jxó liann sé stjórn-
arstuðningsmaður. Það þýðir Jx\ í
ekki fyrir Morgunblaðið eða
önnur stjórnarblöð, að ætla að
hafa mig og því síður Fi'amsókn-
arflokkinn í heild, að skálka-
skjóli í Jxessu máli. Stjórnarflokk-
arnir bera einir ábyrgð á af-
gi'eiðslu Jxess.
Bernh. Stefdnsson.
r
Iþróttaþáttur.
(Franxhald af 3. síðu).
Akureyri, 3 síðustu dagana í júní
í sumar, og í samb. við þann
fund verður Íslandsglíman. Það
er mikilsvert, að félög Jxau lxér
nyiðra, sem eru í I. S. I. sendi
fulltrúa sína á fundinn, kynnist
xar með störfum sambandsins og
eigi sinn Jxátt í afgreiðslu mál-
anna á Jxessunx fundi.
Ritfregnir
Á eg að segja þér sögu. Brynjólf-
ur Sveinsson íslenzkaði. Bókaút-
gáfan Norðri. — Akureyri 1945.
í bók Jxessari birtast 18 úrvals
smásögur eftir fræga, erlenda
höfunda, þýddar af nxikilli vand-
virkni, snxekkvísi og leikandi
stílleikni á íslenzka tungu. Með-
al höfundanna má nefna: W.
Somerset Maugham, Sigrid Und-
set, Rhys Davies, Saki, Guy de
Maujxassant, A. R. Wetjen og
Anton Tzchechow. Um þann
síðastnefnda er Jxess getið í um-
getningu um bókina í einu bæj-
aiblaðanna hér (,,ísl.“), að hann
skrifi fyrir sérstaka tegund
manna, sem geðjist bezt að æs-
andi og léttúðugum frásögnum.
Þessi ummæli eru svo villandi og
tilhæfulaus sem framast má
verða. Ritdómari blaðsins virð-
ist ekki hafa grun unx það, að
Anton Tzchechow er einn af
kunnustu og ágætustu smásagna-
höfundum Rússa á síðustu öld
og raunar heimsbókmenntanna
allra, alvörujxrunginn og sið-
rænn í anda, þrátt fyrir hinn
leikandi létta og meinfyndna stíl
sinn. Auk smásagnanna var hann
og frægur fyrir sjónleiki sína. Ef
hægt er því að tala um „sérstaka
tegund“ lesenda í sambandi við
rit hans, Jxá er það hópur lxinna
vandfýsnustu fagurkeia og unn-
endur snjallra og andríkra skáld-
mennta. Hið sanxa nxá raunar
segja um flestar eða allar hinar
sögurnar í snxásagnasafni Jxessu:
Þær eru líklegar til að hljóta vin-
sældir og hylli hinna vandfýsn-
ustu lesenda.
J- Fr.
Ameríska smjörið
er komið. — Afgreitt gegn
stofnauka nr. I í Nýlenduvöru-
deildinni og útib. í bænum.
Kaupfclag Eyfirðinga