Dagur - 31.05.1945, Side 3

Fimmtudagur 31. maí 1945
DAGUR
5
Vejrarloftið og kalda vatnið eru ágætir hitagjatar!
Merkileg amerísk nýung í hitun húsa
Eftir David 0. Woodbury og R. Hawkins
I^OKKRIR bændur af slétt-
unni voru gestir í stórri skrif-
stofubyggingu í Portsmouth,
Ohio.
Þeir ætluðu að skoða loftræst-
ingarbúnað hússins. Það var fun-
heitur sumardagur, eins og þeir
eru verstir þar vestra, en inni í
húsinu var þægilegur hiti, og
loftið var tært og hreint, eins og
úti á víðavangi á vordegi. Þegar
gestirnir höfðu dásamað þessi
viðbiigði góða stund, studdi leið-
sögumaður þeirra á hnapp á loft-
kælivélinni. Jafnskjótt varð
snögg breyting á loftslaginu.
Hitastigið óx hröðum skrefum.
Loftið var alltaf jafn hreint, en
það varð heitara og heitara, unz
óbærilegt mátti teljast, og bænd-
urnir flýðu út í „svalann" á göt-
unni.
Þetta fyrirbrigði mætti nefna
„öfuga kælingu". Á þennan hátt
eru margar stórar skrifstofubygg-
ingar í Bandaríkjunum hitaðar
og kældar til skiptis, árið um
kring. Engu eldsneyti er brennt.
Hitinn er gjöf náttúrunnar, ann-
að tveggja úr svölu loftinu utan
dyra, eða úr brunnvatni. Raf-
magn fyrir hitadæluna er eini
kostnaðurinn.
Þess verður ekki langt að bíða,
að þessi undramáttur verði virkj-
aður til hitunar stórhýsa hvar-
vetna um heim, og með lítið eitt
meiri fullkomnun verður þessi
hitun skæður keppinautur mið-
^stöðvanna í heimilum.
Tækið, sem vinnur hita úr
köldu lofti, er engin ímyndun
eða draumur, heldur alkunnugt
í nýtízku vélaiðnaði og nefnist
hitadæla. Það á sér áttatíu ára
sögu að baki. Þessi liitadæla er í
hverjum venjulegum kæliskáp.
Þar starfar hún að því að draga
hitagráður út úr matvælunum
og dæla þeim út í loftið. Öll loýt-
ræstitæki eru raunverulega hita-
dælur. Við hugsum okkur þau
venjulega eins og kælitæki vegna
þess, að við þekkjum aðeins kæl-
inguna, sem þau framleiða, en
við tökum aldrei eftir hitanum,
sem þau draga út úr loftinu og
færa á brott. Til þess að nota
þessi tæki eins og ofn, er nauð-
synlegt, að láta þau verka öfugt,
safna hitanum saman, í stað þess
að dreifa honum á burt. Það
hljómar ótrúlega, en er þó stað-
reynd, að útiloftið er a^ætur
hitagjafi, jafnvel á mildri vetrar-
tíð. Á máli vísindamanna er loft-
ið aðeins lítið eitt kaldara, pró-
sentvís, við frostmark, en á heit-
um sumardegi. Það þarf ekki
stóra vél til þess að þjappa þess-
Hitadælan nýja þarf aðeins að ná lítið eitt meiri full-
komnun til þess að auðvelt verði að halda jöfnum hita
í heimilum framtíðarinnar fyrir mjög lágt verð
um dreifða útihita, þrýsta hon-
um inn í húsin og nota hann þar
til almennrar upphitunar. Lítil
þrýstivél, útbúin með kælihring-
rás, er allur galdurinn.Þegarorr-
ustuflugvél klýfur loftið í frosti
háloftanna verður loftið raun-
verulega svo heitt við saman-
þjöppun í hreyflinum, að nauð-
synlegt er að kæla það aftur, áð-
ur en það fer inn á karburator-
ana. Þar er „öfug kæling“ á ferð,
án þess að not sé fyrir hana, hit-
inn kemur ekki að gagni.
Vetrarveður geymir mikinn
hita og uppsprettan er óþrjót-
andi. En verkfræðingurinn, sem
ætlar sér að nota það til uppliit-
unar, kemst að raun um, að því
kaldara sem loftið er því stærri
vél þarf til þess að beizla hitann.
um húsið og hitar herbergin.
Brunnvatninu, sem í fyrstu færði
hitann í kæligasið, er dælt í
brunninn aftur.
H-itadælan notar ekki kol, gas
eða olíu né heldur veldur hún
sóti eða öðrum óþrifum. Raf-
magn er allt og sumt, sem hún
þarfnast, og allur kostnaðurinn
við hítann er rafmagnsreikning-
urinn.
Rafmagnsverðið er mikilvert
atriði.
Aðal torfæran á vegi þess, að
nota þessa hitun í smáum heim-
ilum, er verðið á rafmagni, jafn-
vel þótt að notandinn fái þr-jár
til fjórar hitaeiningar ókeypis
ftá nátturunnar hendi fyrir
Aukin hitaþörf þýðir í þessu til- j hverJa eina’ sem hann kauPir frá
felli aukinn kostnað. En svarið rafmagnsstöðinm.
| því þannig mögulegt að draga til
sínu meira af hita jarðarinnar. í
þessu tilfell i þarf mjög lítið
vatnsmagn til hitunarinnar.
Raunverulega eru vísindin að-
eins að byrja á því, að láta nátt-
úruna framleiða hita fyrir okkur
fyrir lítið sem ekkert verð. Marg-
ar nýjungar eru þegar fyrir
hendi, þótt þær séu ekki full-
reyndar enn. Ein þeirra er, að
frysta brunnvatnið, í stað þess að
kæla það. Hálfur lítri af vatni
gefur 80 sinnum meiri hita á því
augnabliki, sem það frýs, heldur
en á því augnabliki, sem það er
Framhald á 9. síðu.
við þessu er líka fundið, Það er
notkun vatns. Það hefir fjórum
sinnum meiri hitamöguleika
heldur en loft og tekur mörg
hundruð sinnum minna pláss.
Venjulegur brunnur getur nægt
til upphitunar á meðal húsi í
köldustu veðráttu, sem þekkist.
Hitastigið getur verið það sama,
árið um kring. Brunnvatn má fá
nær alls staðar og þótt hitastig
vatnsins sé breytilegt, eftir því
hvar það er á hnettinum, þá er
það nothæft til „öfugrar kæling-
ar“, alls staðar í milli hámarks og
lágmarks. í þessu tilfelli vinnur
hitadælan þannig: Brunnvatn-
inu er dælt í geymi, sem er útbú-
inn með hringrörum og í gegn-
um þau er veitt mjög köldu
kæligasi. Kæligasið dregur hit-
ann úr brunnvatninu og fer því
næst inn í þrýstir, sem þjappar
því saman í vökva og við þetta
eykst hitinn mjög mikið, því að
samanþjöppun veldur auknum
hita. Kæligasið er mjög heitt í
núverandi ástandi — gengur því
næst gegnum aðra hringrörasam-
stæðu í öðrum geymi. Þar færist
hitinn úr því yfir í vatnið. Kæli-
gasið er því næst fært í gegnum
ventil og byrjar á hringrásinni á
nýjan leik. Vatnið, aftur á móti
er sett inn í stóran ofn (radiator)
og lofti er blásið að honum.. Það
er þetta loft, sem síðan leikur
AFAR FJÖLBERYTT URVAL
af nýkomnum vörum í Ryelsbúð. Herrafrakkar af nýj-
ustu gerð, herrahattor, herra og dömu Poplinkápur, herra
regnkápur, manchett iskyrtur, hv. og misl., flibbar og
bindi í miklu úrvali, sumarnærföt, herrasokkar. Drengja
og telpu regnkápur, dömuregnhlífar, margar teg., sumar-
kjólatau, afar fjölbreytt, blússuefni, sirz, hv. léreft, laka-
léreft, dömusokkar, ulL silki og bómull, dömu og barna-
leistar, barnasokkar, misl. borðdúkar með serviettam,
afar vandaðir svefnpokar, ódýrir, og ótal margt fleira.
Balduin Ryel h.f.
Hitadælan er ekki dýrari í inn-
kaupi og uppsetningu en mið-
stöðvarkerfi og jafnskjótt og raf-
magnsverð er orðið 13—15 aurar
á kílóvattstund, eru opnaðir
möguleikar til samkeppni við
olíukyndingu. Ef verð á raf-
magni væri fært niður í 6—7 aura
á kílóvattstund gæti hitadælan
keppt við kolaupphitun, miðað
við 65 krónu kolaverð á smálest.
Þá væru möguleikar fyrir hendi
til þess að gjörbreýta upphitun
og þægindum smærri heimila.
Þetta rafmagnsverð er raunar til
sums staðar, og ef svo færi, að
mikil eftirspurn yrði eftir hita-
dælum eftir stríðið, er ekki
óhugsandi, að orkuver sjái sér
leik á borði, og bjóði rafmagnið
fyrir þetta verð.
Eins og sakir standa hefir þess-
ari hitun verið komið á víða á
stórbyggingum rafmagns-orku-
veranna, þar sem orkan getur af
eðlilegum ástæðum verið ódýr.
Hinn mikli kostnaður þessa fyr-
irkomulags er sá, að nota má það
jafnt til bitunar á vetrum og kæl-
ingar á sumrum. Kostnaðurinn,
miðað við núgildandi verðlag,
við vetrar-upphitun og sumar-
kælingu í tíu herbergja húsi
mun vera um 13000 krónur. En
þetta er aðeins verðlagið nú í
dag. Miklar framfarir eiga sér nú
stað í kæli- og þrýstivélaiðnaðin
um. Þegar hægt verður að fram
leiða hitadælur í stórum stíl má
telja víst, að þessi tala lækki stór-
lega. Hitadælan er miklu ein
faldari í framleiðslu en bifreiða
hreyfillinn, og ef mikill markað-
ur opnaðist fyrir þessa fram-
leiðslu, mundi það verða á færi
hverrar fjölskyldu, sem hefir efni
á að eiga bíl, (í Bandaríkjunum),
að eignast þetta hitunarkerfi.
Ein leið til þess að gera „öfug
kælingu“ ódýrari, í norðlægari
veðráttu er sú, að bæta brunn-
vatnið, sem gefur hitann, t. d
með því að kæla vatnið áður en
það hverfur til brunnsins aftur,
að hringrásinni lokinni, og gera
Eyfirzkur bóndi
(Framhald af 2. síðu).
arðinurm Hér lýgur hann því
vísvitandi.
Enn heldur liann því fram, að
Hótel K. E. A. hafi kostað miljón
krónur, og að allt það fé hafi ver-
ið tekið frá bændum að ráðstöf-
un búðarmanna(!) og gefur í
skyn að það sé bændum tapað
fé. Þó liggja fyrir honum upplýs-
ingar um það, að hótelið hafi
kostað sem næst hálfri miljón
króna og að framlög frá bænd-
um til byggingarinnar muni
vera unr Ys af þeirri upphæð,
eða um 100 kr. til jafnaðar frá
hverjum bónda, og þetta fé eiga
þeir auðvitað í byggingunni, fá
af því góða vexti og engar líkur
til að þeir tapi því.
Við svona ómerkan og siðlaus-
an rithöfund er í raun og veru
ekki talandi, og það bætir ekk-
ert úr skák, þó að ritstjórn Mbl.
skrifi um hann hverja hólgrein-
ina á fætur annarri, nema þá ef
til vill í augum þröngsýnustu
klíkunnar innan Sjálfstæðis-
flokksins og blindra kommún-
istaleiðtoga.
Því er nú svo farið, að eftir-
spurn bænda eftir landbúnaðar-
vélum er miklu meiri en svo, að
henni verði fullnægt. Með þessa
vitund í huga fullyrðir þessi
grímuklæddi skraffinnur, að
Framsóknarblöðin hafi með
skrifum sínum gert bændur að
sofandi amlóðum. Það er bros
!egt til þess að hugsa, að þessi
rithöfundur, sem að líkindum
er eða telur sig vera einn af
höfðingja-„slektinu“ í Reykja-
vík og veltir sér í dúnsvæflum
fram undir hádegi, brigzlar
bændum um leti og amlóðahátt.
Þeir rísa þó jafnan árla úr rekkju
og ganga síðla til svefns á kvöld-
in og sofa vært eftir vel unnið
dagsverk.
Eitt af því, sem núverandi rík-
isstjórn stærir sig mest af, er ný-
sköpunarhugmynd hennar. Þar
er áburðarverksmiðja fyrir land-
búnaðinn stór liður. Stjórnin og
þinglið hennar hefir þó enn ekki
fengizt til að sinna framkvæmd-
um í þvf nauðsynjamáli land-
búnaðarins. Bændum í sam-
vinnufélögum landsins þykir
sofandaháttur stjórnarinnar all-
illur og bjóðast því til að ganga
til móts við ríkisstjórnina um
framkvæmd þessa máls, ef hún
sj.álf ætli að gugna við hana, og
taka framkvæmdina í sínar hend-
ur. Allir, sem nokkurn snefil af
trú hafa á alvöru í nýsköpunar-
íjali stjórnarinnar, bjuggust
fastlega við, að hún mundi taka
aessu tilboði samvinnubænda
fegins hendi. En ef ráða má af
skrifrubbi þessa stjórnardindils í
aðalblað hénnar, þá verður allt
annað upp á teningnum. Þessi
skriffinnur Morgunblaðsins, sem
hér um ræðir, tekur þessu til-
boði bænda með skætingi oa
ijandskap og segir það einungis
fram komið til að svala metnaði
Vilhjálms Þór! Það verður að
ætla, að þessi skrafskjóða sé mjög'
handgengin stjórninni, því að
þýlyndi hennar gagnvart stjórn-
inni skín hvarvetna í gegn í
skrifum hennar. Henni þykir
það ódæði,. að óbreyttir bændur
ætli sér „að grípa fram fyrir
hendur ríkisvaldsins" með bygg-
ingu og rekstur áburðarverk-
smiðju, þó að ríkisvaldið láti það
undir höfuð leggjast. Hundflat-
ari fleðuháttur fyrir ríkisstjórn-
inni annars vegar og fyrirlitning
gagnvart framsækni bænda á
hinn bóginn mun hvergi finnast.
Ríkisstjórnin fæst ekki til að
framkvæma þetta mikilsverða
nýsköpunaratriði sitt, en vill þó
ciðrum framkvæmdir þess, ef
marka má orð merarskrifs-Norð-
lendings í Morgunblaðinu, því
ætla verður að hann sé málpípa
stjórnarinnar og mæli fyrir henn-
ar munn. Málpípan krefst þess,
úr því bændur vilja leggja fram
fé sitt gegnum kaupfélög sín til
að framkvæma það mikilvæga
nýsköpunaratriði, sem liér um
ræðir, að þá séu fjárráðin tekin
af kaupfélögunum og bændum,
„og það því fremur sem forstjóri,
stjórn og endurskoðendur (K.E.
A.) tilheyra allir Framsóknar-
flokknum.“
Þessi Merar-Mangi léggur því
til, að ríkisstjórnin hagi sér líkt
og rakkinn, sem ekki sinnti mat
sínum, en varði þó öðrurn hund-
um að njóta lians. En hvað segir
stjórnin sjálf um þetta? Ætlar
hún á næsta þingi að neita um fé
úr ríkissjóði til byggingar áburð-
arverksmiðju, og ætlar lnin líká
að banna bændum að leggja
fram fé sitt til hins sama? Sé svo,
væri rétt af henni að kenna sig
ekki lengur við nýsköpun at-
vinnuveganna.
í einni affornaldarsögumNorð-
urlanda er frá því skýrt, er jtappi
einn svifti skegginu af mannfýlu
nokkurri og fylgdi kinnfyllan
með. Eftir þetta hafði manngrey
þetta grímu fyrir andlitinu. Eitt
sinn lyfti hann grímunni frá and-
liti sér í viðurvist kappans, sem
sem hafði merkt hann svo eftir-
minnilega, og sagði: „Hvort
kannast þú við þenna nauðljóta
haus?"
Höfundur níðgreinanna um
bændur, aðra Framsóknarmenn
og kaupfélögin líkir sér við ó-
þekktan riddara með hjálmhlíf
fyrir andliti. En hann lofar því,
að næst þegar hann skrifar móti
Tímanum og Degi, skuli hann
lyfta hjálmhlíf sinni og rita und-
ir fullu nafni Standi hann við
þetta lieit sitt, færi einkar vel á
að hann byrjaði á hinu forn-
kveðna: „Hvort þekkið þið
þenna nauðljóta haus“ — í póli-
tískri merkingu talað.