Dagur - 31.05.1945, Qupperneq 5

Fimmtudagur 31. maí 1945
0AGUR
5
Bernharð Stefánsson, alþingismaður:
EINRÆÐISTON N IN N
Svar til Jóns Pálmasonar, alþingismanns.
I Morgunblaðinu frá 16. inaí
sl. er alllöng grein frá Jóni
Pálmasyni alþingismanni, sem á
að vera svar við grein, er eg skrif-
aði fyrir nokkru síðan í ,,Dag“ og
nefndi: „Einræðistónninn í
stjórnarblöðunum". Þar bafði eg !
vikið lítilsháttar að þeirri kenn-
ingu hans, að hér ættu að vera
aðeins tveir stjórnmálaflokkar og
sýnt fram á, að slíkt hlyti alveg
óhjákvæmilega að leiða til ein-
ræðis, ef ágreiningur þessara
tveggja flokka væri þjóðskipu-
lagið sjálft: eignaréttur eða
sósíalismi, eins og Jón
hugsar
ser.
Grein sína nefnir Jón „Flokk-
arnir og þjóðfélagið“. í henni
eru all lofsamleg ummæli um
mig persónulega, sem eg þakka
hér með. Sá galli ér þó á þessu
hrósi um mig', að hann vill gefa
mér það á kostnað flokksbræðra
minna, en fjöldi þeirra á hið
rnesta lof skilið engu síður.en eg.
Aðal gallinn á þessu „svari“
Jóns er þó sá“; að hann gengur
svo að segja alveg fram hjá
kjarna málsins og reynir varla að
afsanna þau ummæli mín, að
kenning hans hlyti að leiða til
einræðis, ef hún kæmist í fram-
kvæmd. í stað þess er hann með
alls konar útúrdúra og marg
endurtekinn skæting sinn í garð
Framsóknarflokksins. Kemur
slíkt þó þessu máli næsta lítið
við, því jafnvel þó skáldskapur
hans um flokkinn væri sannleik-
anum samkvæmur, sem ekki er,
þá leiddi kenning hans í fram-
kvæind til hins sama eins fyrir
því. Það breytir alls engu um þá
staðreynd, jafnvel þó einn stjórn-
málaflokkur væri eins og hann
lýsir Framsóknarflokknum.
Eg hefi leitað eins og að saum-
nál í grein Jóns, að rökurn gegn
því, sem eg hefi sagt um þetta
efni, en ekki fundið nema ef
telja skyldi þetta tvennt: 1) að
einræði sé ekki hægt að viðhalda
nema með hervaldi, en her sé
ekki til hér á landi og 2) að ein-
ræðisstefnan sé ekki í sérlega háu
gengi í veröldinni sem stendur.
Það er nú svo. Eg býst við að
stærð og afl þess hers, sem ein-
ræðisherra og einræðisflokkur
þarf á að halda til að geta kúgað
þjóð sína, fari eftir stærð þjóðar-
innar og þeim vopnabúnaði, sem
Iiugsanlegir uppreisnarmenn
kynnu að ráða yfir. Við íslend-
ingar eru vopnlausir og með öllu
óVanir vopnaburði. Eg býst því
við, að ekki þyrfti mikinn her né
vopnabúnað til að lialda okkur í
skefjum. Eg held að öflug lög-
regla, eitthvað í líkingu við
„Gestapo", dygði vel til þess.
Auk þess væri nú kannske hugs-
anlegt, að útlend hjálp bærist ef
á þyrfti að halda. Eg held því, að
ekki sé öruggt að treysta á þetta.
Það er áreiðanlega hægt að koma
hér upp nægilega öflugum her
til að ráða við þjóðina sjálfa, þó
hann auðvitað dyggði ekki neitt
gegn útlendum her.
Jón segist nú reyndar ekki hafa
heyrt aðra en Framsóknarmenn
tala'um að til hervalds geti kom-
ið hérá landi. Jæja, eg hefi aftur
á móti heyrt menn úr öllum
flokkunr tala um það, komrnún-
ista, núverandi félagsbræður
Jóns, ekki hvað síst. Meira að
segja hafa nú þegar verið gerðar
nokkrar tilraunir til að koma
upp eins konar vísir að her eða
liðsveitum, eða bvernig var það
með „fánalið Sjálfstæðisflokks-
ins“ hér á árunum? Ekki er og
langt síðan kommúnistar buðu
fram liðsflokk til að „halda uppi
reglu í verkfalli“. Það sem enn
hefir gerzt í þessu efni er að
vísu hégóminn einber, en það
sýnir þó viðleitnina og hvað
hugsanlegt er.
Þá er hitt veigameira, að ein-
ræðisstefnan sé nú í litlu gengi í
heiminum. Já, það er vonandi
að svo sé og rétt er það, að ef lýð-
ræðið verður ríkjandi stefna í
veröldinni, þá er öllu óhætt,
einnig hér á landi. En þá er hug-
mynd Jóns Pálmasonar um að-
eins 2 flokka dauðadæmd um
leið, því hún samrýmist alls ekki
frjálsu Jrjóðfélagi sökum þess, að
frjálsir menn hafa svo sundur
leitar skoðanir í þjóðmálum,
eins og reynsla allra lýðræðis-
þjóða sýnir nú á dögum, að þær
rúmast ekki í tveim flokkum.
Þetta um lítið gengi einræðis-
stefnunnar, afsannar því á engan
hátt mitt mál. Þvert á móti.
Kenning Jóns er sama einræðis-
kenningin fyrir því, þó litlar lík-
ur kunni að vera til þess, að hún
verði að veruleika, því það er
ekki hægt að framkvæma hana
nema með skoðanakúgun.
En er það nú víst, að fylgi ein-
ræðisstefnanna (þær eru fleiri
en ein) sé eins lítið í heiminum
og virðast kann í fljótu bragði?
Hitler og fylgifiskar hans hafa að
vísu verið barðir niður, sem bet-
ur fer, en ýmsar blikur eru þó á
lofti. Margar þjóðir eru enn
kúgaðar og því miður lítil von
um að breyting verði á því fyrst
um sinn. Til eru og íslendingar,
sem telja hlutskipti sumra þess-
ara kúguðu þjóða harla gott og
æskilegt fyrir okkur. Það er því
full ástæða til að vera á verði í
þessu efni, einkum þegar sjálfir
valdhafarnir láta málgögn sín
tala í mjög líkum dúr og Hitler
gerði, þegar uppgangur hans og
ofsi var sem mestur.
Landráðabrigsl stjórnarblað-
anna í garð andstæðinganna,
skrum þeiiTa um afrek stjórnar-
innar, sem reyndar eru þó engin
enn sem komið er, og offors
þeirra út af gagnrýni, sem stjórn
in sætir er allt nauða líkt
áróðri nazistanna. Það voru líka
landráð í Þýzkalandþ að hafa
aðra skoðun en Hitler, að styðja
hann ekki eftir mætti, að taka
ekki undir skrum hans, að eg nú
ekki tali um að gagnrýna gjörðir
hans. Skyldleikinn leynir sér
ekki.
Jafnvel í svari Jóns Pálmason-
ar til mín, sem þó er vinsamlega
skrifað í minn garð og hóflegar
en venja hans er, kemur þessi
sami tónn frani. Hann segir t. d.
um okkur Framsóknarmenn í til-
efni af því, að við tökum ekki
þátt í stjórnarsamvinnunni: „Að
kalla slíka menn landráðamenn
er ef til vill nokkuð fast að orði
kveðið, en ekki er þó langt frá að
Jrað sé rétt“. Svo það er, að áliti
Jóns Pálmasonar, ekki langt frá
landráðum, að vera andstæðing-
ur núverandi stjórnar (Þjóðvilj-
inn kallar það nú beinlínis land-
ráð). Hvað á þá að segja um þá 5
flokksbræður Jóns á þingi og
fjölmarga utanþings, sem einnig
eru andstæðingar- stjórnarinnar?
Þeir hljóta þá einnig að vera
hálfgildings landráðamenn. Það
eru nú ekki mörg ár síðan Jón
sjálfur var stjórnarandstæðingur
og kommúnistar líka. Varla hafa
það verið landráð þá, eða yfir-
leitt fyrr en núverandi stjórn
tók við völdurn. Hvaða sérstök
helgi er það þá, sem þessi stjórn
hefir á sér fram yfir allar aðrar
stjórnir, sem hér hafa setið? Frá
sjónarmiði kommúnista stafar
helgin auðvitað af því, að þeir
eiga sjálfir fulltrúa í henni. Þess
vegna er það auðvitað nazismi og
landráð að vera á móti henni. 1
Rússlandi eru það landráð að
vera andstæðingur Stalins, það
eru frá þeirra sjónarmiði sömu
landráðin á íslandi, að vera and-
stæðingur Brynjólfs Bjarnasonar.
Þetta er allt ofur skiljanlegt fyrir
hvern þann, sem nokkuð Jrekkir
hugsunarhátt kommúnista.Verra
er að skilja Jón Pálmason og
aðra „sjálfstæðismenn". í svari
hans til mín er þó nokkur skýr-
ing á þessu. Þegar búið er að
skilja umbúðir og ýmislegt þýð-
ingarlítið orðaskak frá kjarnan
um í því, virðist hugsanaferill
lians vera þessi: Að völdum sat
„ólögleg utanþingsstjórn", virð-
ing Alþingis var í veði sökum
ósamlyndis og flokkadr.átta.
Myndun stjórnarinnar bætti úr
þessu ástandi, þess vegna eiga all
ir að styðja hana. Framsóknar-
flokkurinn „skarst úr leik“, þess
vegna á hann ekki lengur til-
verurétt (það er nú reyndar
miklu lengra síðan að Jón sagði
Jrað fyrst) og flokksmenn hans
eru, ekki kannske beinlínis land-
ráðamenn, en þó ekki langt frá
því.
vissulega fullkomlega lögleg og
bar fulla ábyrgð fyrir Aljhngi
eins og aðrar stjórnir, enda má
nærri geta að núverandi forseti
íslands befði ekki skipað hana
annars. Hún virðist og hafa
nægilegt Jringfylgi raunverulega
til að koma málum sínum fram,
allt til síðasta hausts. Ósanrlynd-
ið í Alþingi virðist mér engu
rneira á meðan fyrrv. stjórn sat,
heldur en bæði fyrr og síðar.
Fjárlögin voru forsvaranlegar af-
greidd í tíð fyrrv. stjórnar heldur
en á síðasta þingi og stjórnin
mun hafa unnið dagleg störf sín
vel, hún hafði og að nokkru leyti
forustu við stofnun lýðveldisins.
Eg get því ekki viðurkennt, að
Jrað hafi verið slík þjóðarnauð-
syn, sem af er látið, að koma
fyrrv. stjórn frá og nrynda aðra
og sé því ekki, að stjórnin eigi að
hafa þá helgi á sér, sem krafist
er af fylgismönnum hennar, af
reim ástæðunr. Var og síst breytt
til batnaðar við myndun stjórn-
arinnar, því þó sú fyrrverandi
hefði sína galla, þá er þó núver-
andi stjórn langtum verri. Með
ressu er eg þó ekki að segja það,
að yfirleitt sé ekki rétt að lrafa
hngræðisstjórn, heldur hitt, að
myndun þessarar stjórnar lrafi
ekki verið slíkt guðsþakkaverk að
af þeim ástæðum eigi hún að
vera friðheilög og hafin yfir alla
gagnrýni og að allir eigi að vera
skyldugir til að fylgja henni, eins
og stuðningsmenn hennar krefj-
ast að dæmi nazista. Hér á landi
voru jafnan þingræðisstjórnir,
allt frá 1904 og til 1942, en þær
höfðu allar einhverja andstöðu
innan þings og utan, einnig á
stríðsárunum 1914—’ 18 og hafði
enginn maður neitt Við Jrað að
athuga. Eg sé ekki að núverandi
stjórn sé neitt helgari en fyrri
stjórnir. Eg hefi áður fært rök að
Jrví og Jón ekki hrakið, að stjórn
arandstaðan sé nauðsynleg í lýð-
ræðisþjóðfélagi. Munurinn á því
og einræði er einmitt einkanlega
sá, að meðal einræðisþjóða leyf
ist gagnrýni ekki, en hjá lýðt'æð-
isþjóðum þykir hún nauðsynleg
og sjálfsögð. Brigslyrði Jóns
Pálmasonar og annarra stjórnar-
liða í garð Framsóknarflokksins
út af því, að hann styður ekki
stjórnina, er því ekki tal lýðræð-
ismanna, það er tal einræðis
manna: nazista og kommúnista
Athugum þetta nú ögn.nánar:
Að fyrrverandi stjórn hafi
verið ólögleg, hefi eg að vísu
heyrt fáfróða menn segja, líka
aðra sem vissu betur, en töluðu
gegn betri vitund, en að Jón
Pálmason skyldi taka undir slíkt.
kom mér á óvart. Stjórnin var
andi samningum um það, en
þess var enginn kostur. Hann
veit líka, að flokkurinn var fús
til að mynda stjórn með „Sjálf-
stæðisflokknum". Menn úr þess-
um tveirn flokkum höfðu í haust
leyst Jrann vanda, sem mest kall-
aði að, fyrir þjóðfélagið og án
oess hefði enginn getað stjórnað
andinu. Rökrétt afleiðing af því
ar auðvitað sú, að þeir 2 flokk-
ar mynduðu stjórn til að sjá urn
Irekari framkvæmd þess máls.
Samningar urn það voru líka vel
veg komnir.milli flokkanna,
regar „Sjálfstæðisflokkurinn"
sleit þeirn allt í einu og myndaði
stjórn með Sósíalistaflokkunum. ‘
Ef Jón neitar Jressu, Jrá talar
hann gegn betri vitund, Jrví að
hann veit þetta vel. Það er því
ekki sök Framsóknarflokksins þó
hann taki ekki þátt í stjórn
landsins og því hart, að hann
skuli vera borinn hinum verstu
brigslyrðum fyrir þær sakir.
,Sjálfstæðismenn“ afsaká sig
reyndar með því, að Framsókn-
arflokkurinn hafi sett það skil-
yrði, að dr. Björn Þórðarson yrði
orsætisráðherra. Ekki sé eg að
aað hefði verið neitt ódæði. Eg
lield allir viðurkenni, að dr.
Björn er hinn inesti heiðurs-
maður. Hann er ekki í neinum
stjórnmálaflokki. Hann hefir
lengi verið sáttasemjari í vinnu-
deilum og farist það vel. Hann
hafði áreiðanlega mörg skilyrði
til að vera heppilegur oddamað-
ur í samsteypustjórn. En svo var
retta bara aldrei neitt skilyrði
frá Framsóknarflokknum og það
veit Jón líka, heldur var það að-
eins uppástunga. Hitt er aftur á
móti rétt, að margir Framsókn-
armenn voru ófúsir til að taka
þátt í stjórn, sem Ólafur Thors
veitti forstöðu. En það hefir oft
komið fyrir, að forystuflokkur
um stjórnarmyndun hefir orðið
að hætta við að hafa þann for-
sætisráðherra, sem hann ætlaði
sér í fyrstu, vegna andstöðu sam-
starfsmannanna gegn þeirn
manni. Þetta kom fyrir íhalds-
flokkinn 1924 og Framsóknar-
flokkinn 1934. Eg sé ekki að
,Sjálfstæðisflokknum“ hefði ver-
ið vandara um í þessu efni, held-
ur en t. d. fyrirrennara sínum
íhaldsflokknum, ef liann hefði
viljað setja þjóðhollustu ofar
tilliti til einstakra manna.
Að sjálfsögðu er það gott að
hafa þingræðisstjórn, ef hún vil
vel og gerir vel, en hvorugt er að
vísu hægt að segja um þá stjóm
sem nú er, að minnsta kosti eklu
hið síðara. Framsóknarflokkur-
inn var og líka fús til samstarfs
um ríkisstjórn. Jón Pálmason
gerir nú að vísu lítið úr sam
starfsvilja flokksins og reynir að
hrekja þau ummæli mín, sem að
þessu lúta. Hann veit þó vel, að
flokkurinn var reiðubúinn til að
taka þátt í fjögra flokka stjórn
i ef hann hefði getað náð viðun
Jón reynir að réttlæta brigsl
sín með því, að stjórnin hafi ver-
ið mynduð á „hættulegu stríðs-
tímaaugnabliki" og svipað hafa
samherjar hans, bæði rauðir og
brúnir, sagt. Tímarnir eiga að
vera þannig, að allir þurfi að
„standa saman“. Það er apðvitað
ekki nema gott að allir standi
saman um það, sem gott er og
gagnlegt, en á svo að vera einnig
um það, sem er illt og horfir til
óheilla? Eg held að í engu sé
bættara með því. Þvert á'móti.
Við Framsóknarmenn erum
sannfærðir um, að fjármálastefna
stjórnarinnar, eins og hún hefir
komið fram til þessa, leiðir til
hruns og eyðileggingar, ef ekki
verður snúið við í tíma og sjálf-
ur fjármálaráðherrann virðist
vera okkur sammála um það, eft-
ir því, sem honum hafa farist
orð. Væri það þjóðhollusta að
(Framh. á 6. síðu).