Dagur - 12.07.1945, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 12. júlí 1945
DAGUR
5
Bernharð Stefánsson, alþm.:
.Áttavilla* jóns Pálmasonar
(Framhald).
II.
Viðskipti flokkanna og stjórnar-
myndunin.
IVIér var ekki kunnugt um það
fyrr en nú nýskeð,. að framhald
af svari Jóns Pálmasonar til mín,
sem hann hóf í Morgunblaðinu
13. júní sl., hefði birzt í ísafold
20. s. m. Þess vegna hefir dregist
fyrir mér, að ljúka við framhald
tíðina, þá lítur hann svo á, að verið alveg eins aðgéngileg fyrir
það sé hagur alfrar þjóðarinnar, 1 „Sjálfstæðisflokkinn“, ef hann
Get eg vel skilið að Morgun-
blaðið kærir sig ekki um þessar
ritsmíðar Jóns, því að ekki munu
þær bæta málstað „Sjálfstæðis-
flokksins", en auðvitað er, að
„ritstjóri" ísafoldar hefir aðgang
að því bla&i með ritsmíðar sínar.
í upphafi „áttavillugreinar"
sinnar í Morgunbl., er Jón að
bollaleggja um mig persónulega
í sambandi við blöð Framsóknar-
flokksins. Gengur hann út frá
því sem gefnu, án þess að færa
nokkur rök fyrir, að blöð þessi
fari með eintómar lygar og fleip-
ur. Mér hrósar hann aftur að
ýmsu leyti og þykist svo vera al-
veg hissa á því, að mér, jafn heið-
arlegum manni, skuli í nokkru
geta borið saman við flokksblöð
mín. En þetta er ofur einfalt: í
þessum efnum hafa nefnd blöð
sagt það edtt sem satt er. Þess
vegna er það næsta skiljanlegt að
mér beri saman við þau.
í svari Jóns Pálmasonar kemur
loks skýringin á því, hvers vegna
núverandi stjórn á að vera frið-
heilög og gagnrýni á hana ó-
heirnil, jafnvel stappa nærri
landráðum, þó stjórnarandstaða
hafi jafnan þótt nauðsynleg og
sjálfsögð og þyki það enn meðal
frjálsra þjóða, nerna þá þegar
þær berjast fyrir lífi sínu í styrj-
öld.
Skýring Jóns er þessi: Núver-
andi stjórn var „ekki mynduð
gegn nokkurri stefnu. Ekki held-
ur gegn nokkurri stétt þjóðfé-
lagsins". Þetta er næsta nýstárleg
kenning og frumleg að nokkru
leyti. Eg held nú að það hafi
aldrei verið siður hér á landi áð-
ur, nema ef vera skyldi 1942, að
mynda stjórn „gegn“ einhverj-
um hluta þjóðfélagsins og að
allar fyrrv. stjórnir hafi talið sig
bera hag þjóðarheildarinnar fyr-
ir brjósti, þó sjónarmið þeirra
hafi verið misjöfn á því, hvernig
þjóðarhagurinn yrði bezt tryggð-
ur. Sé stjórnarandstaða óheimil
nú af þessum ástæðum, held eg
því að liún hafi alltaf verið það.
En sitt sýnist hverjum og þó
stjórn telji sig vera að vinna að
þjóðarhag, virðist öðrum gjörðir
hennar leiða til hins gagnstæða,
m. ö. o.: þeir hafa aðra'skoðun á
því, hvað sé þjóðarhagur og af
því hélt eg að stjórnarandstaðan
hefði komið hingað til. í sam-
bandi við þetta mótmæli eg því
algerlega sem Jón gefur í skyn
að stjórn „Sjálfstæðis"- og Fram-
sóknarmanna, ef til hefði komið,
hefði verið mynduð „gegn
verkalýðnum, að minnsta kosti
frá hendi Framsóknarflokksins,
þvj að þó hann vilji stöðva dýr-
verkamanna ekki síður en ann-
arra.
Eg sé ekki að núverandi
stjórn geti hal't meiri helgi á sér
en aðrar stjórnir af þessurn
ástæðum né að þetta geti á nokk-
urn hátt réttlætt landráðabrigsl-
in í garð stjórnarandstæðinga.
Þvert á móti: Hafi nokkur
stjórn nokkurn tíma verið mynd-
uð „gegn“ nokkurri stétt þjóðfé-
lagsins, þá væri það helzt nú-
verandi stjóm, sem mynduð
væri gegn bændastétt lands-
ins og öðrum smærri framleið-
endum. Andstaða gegn henni er
því, samkvæmt þessari kenningu
Jóns, réttmætari en gegn nokk-
urri stjórn, áð undantekinni
stjórn „Sjálfstæðisfh“ 1942.
Bandalag „Sjálfstæðismanna"
og sósíalistaflokkanna byrjaði
1942 með því, að rýra áhrif sveit-
anna oð landsbyggðarinnar utan
Reykjavíkur yfirleitt, á löggjöf
og stjórn landsins og síðan hefir
verið haldið áfrarn í sama dúr.
Allur landslýður heyrði hótanir
eins af ráðherrum núverandi
stjórnar, Áka Jakobssonar, til
bænda í útvarpsumræðum í vet-
ur. Öll þau mál, sem bændur
vera sérstaklega fyrir brjósti,
voru ýmist svæfð eða vísað frá af
stjórnarliðinu á síðasta þingi.
Kauphækkunarstefna stjórnar-
innar, sem á ýmsan hátt stór eyk-
ur útgjöld bænda, á sama tíma
sem þei rsjálfir hafa stöðvað allar
verðhækkanir til sín. Allt þetta
er beinlínis gert gegn hagsmun-
um bænda. Þeir finna það líka
vel sjálfir. Það sýna samþykktir
reirra víðs vegar um land nú í
vor.
Jón Pálmason játar það í svari
sinu, sem sumir flokksbræður
hans hafa neitað, að „Sjálfstæðis-
flokkurinn“ hefði getað myndað
stjórn með Framsóknarflokkn-
um. Hann segist bara vita meira,
og það sé, að við höfum verið
úsir til slíks samstarfs með því
skilyrði, að við „réðum einir
kostunum". Þetta er auðvitað
hrein fjarstæða. Slíkt datt enguin
Framsóknarmanni í hug. Við
settum að vísu fáein skilyrði, en
þau viku víst lengra frá stefnu
Sjálfstæðisflokksins, heldur en
þau skilyrði, sem hann gekk að
frá Sósíalistaflokknum. Að sjálf-
sögðu gerðum við svo ráð fyrir,
að taka yrði ýmsar óskir „Sjálf-
stæðismanna“ til greina á móti.
En skilyrði Framsóknarflokks-
ins fyrir þátttöku í stjórn voru
einkum þessi: að reynt yrði að
stöðva dýrtíðina, að fjárlög yrðu
afgreidd tekjuhallalaus, að jarð-
ræktarlagafrv. það, sem fyrir
þinginu lá og stéttarsamtök
bænda hafa einum rómi mælt
með, yrði samþykkt, að sett yrðu
lög um áburðarverksmiðju og
tillögum rneiri hluta raforku-
málanefndar, sem Jón Pálmason
stendur sjálfur að með Fram-
sóknarmönnum, yrði hrundið
framkvæmd.
Eg held þessi skilyrði hefðu
hefði haft þjóðarhagsmuni í
huga, eins og þau, senr hann
gekk að hjá hinum.
Jón er í öðru veifinu ennþá
með það, að það hafi einnig ver-
ið skilyrði að dr. Björn Þórðar-
son yrði forsætisráðherra. Hins
vegar segir hann þó, að Her-
mann Jónasson hafi átt að verða
það og ber Jónas Jónsson fyrir
því. Þetta stangast auðvitað al-
veg. Ekki gat- Eramsóknarflokk-
tirin nætlað að gera jrá báða að
forsætisráðherrum.
Eg hefi sagt það áður og segi
jtað en n,að flokkurinn setti ekk-
ert skilyrði um dr. Björn, eins og
bréf hans til Sjálfstæðisflokksins
sýnir, heldur var það aðeins upp-
ástunga og ,,Sjálfstæðisf 1.“ hefði
getað svarað með annarri uppá-
stungu, ef honunr hefði verið
nokkur alvara um samstarf.
Annars er tal Jóns um dr.
Björn næsta undarlegt og reynd-
ar óskiljanlegt. Hann viðurkenn-
ir jrað sem eg hefi sagt um ltann
og bætir ýmsu lofi við. Samt á
jrað að vera „hnefahögg framan í
Sjálfstæðismenn“ að stinga upp á
dr. Birni sem forsætisráðherra.
Hver skilur amrað eins? Reynd-
ar segir Jón réttilega, að dr.
Björn hafi (fyrir löngu) verið í
framboði fyrir Framsóknarflokk-
inn, en eftir það varð hann bara
Bændaflokksmaður eins og t. d.
Stefán í Fagraskógi oð Sveinn á
Egilsstöðum o. fl. og hvar eru
þeir nú? Eg held því að ómögu-
legt sé að líta svo á, að dr. Björn
tafi verið pólitískt hlutdrægur
Framsókn í vil.
Hvað Jónas Jónsson kann að
hafa sagt veit eg ekki, því að eg
hefi ekki séð 2 síðunstu hefti
dgs. Hitt veit eg, að hann
sótti yfirleitt ekki flokksfundi
okkar Framsóknarmanna í vetur,
en það gerði eg, og á því tíma-
bili, sent við bjuggumst allir við
samstjórn „Sjálfstæðismanna" og
okkar, heyrði eg Hermann oft
segja, bæði á flokksfundum og í
viðtali, að hann hvorki teldi rétt
að hann tæki sæti í jreirri stjórn,
né heldur vildi það. Með allri
virðingu fyrir Jónasi Jónssyni að
öðru leyti, verð eg að trúa betur
mínum eigin eyrum, heldur en
því, sem Jón Pálmason hfir eftir
honum um þetta, sem auk þess er
sennilega úr lagi fært.
Fáranlegasta fjarstæða Jóns út
af stjórnarmynduninni er þó sú,
að Framsóknarmenn hafi farið
fram á, að „flokkarnir bættu sín-
um manninum hvor í utanþings-
stjórnina". Fyrrv. stjórn var búin
að segja af sér og ný stjómar-
myndun lá fyrir. Tillaga Fram-
sóknarflokksins var, að dr. Birni
Þórðarsyni yrði falin ný stjórnar-
myndun, en flokkarnir tilnefndu
sína tvo mennina hvor. Þetta er
skjallega sannað og viðurkennt
af öllum nerna J. P. Jafnvel Jró
Framsóknarflokkurinn hefði til-
nefnt Vilhjálm Þór í stjórnina
sem ekkert lá fyrir um, var það
alls engin krafa til „Sjálfstæðis
manna” um að tilnefna Björn
Ölafsson. Flokkurinn hefiráreið-
anlega verið látinn sjálfráður í
Jrví efni.
Jón Pálmason þarf ekki að
álíta sig neinn Sherlock Holntes,
þó hann jrykist hafa komið
Jrví ódæði upp um nrig, að eg
hafi heldur viljað hafa fyrrv.
stjórn kyrra, heldur en fá þá,
sem nú er. Eg heli næfnilega
aldrei gert neina tilraun til að
leyna þessu.
Það er sjálfsagt að meiri hluti
Alþingis reyni að korna sér sant-
an um þingræðisStjórn til að
vinna að heppilegri lausn rnála,
jjó hvorki sé sjálfsagt né nauðs-
synlegt að allt Jringið styðji hana.
Hitt er og jafn víst, að jafnvel
þingræðisstjórn getur verið of
dýru verði keypt. Svo er þegar
hvers konar upplausn í þjóðfé-
laginu er studd af sjálfu ríkis-
valdinu, eins og nú á sér stað. Þá
er utanjnngsstjórn þjóðhollra og
mikilhæfra rnanna, eins og fyrrv.
ráðherra, skárri.
Tal ýmsra lýðskrumara um
Jrað, hvaða voði virðingu Alþing-
is og þjóðinni allri væri búinn af
Jrví að hafa utanþingsstjórn, var
Hka yfirdrilið og f jarstæðukennt,
enda ekki sagt í Jreinr tilgangi að
flytja rétt mál, heldur til að æsa
fávísa rnenn. Hefir og oft kornið
4yrir í lýðræðislöndum, að slíkar
stjórnir hafa verið myndaðar í
bíli og enginn þjóðarvoði af
hlotist.
En hvað sem um þetta er og
hversu velviljaður, sem eg kann
að liafa verið fyrrv. stjórn, þá
kemu rslíkt ekki til greina, eftir
að hún sagði af sér í sept. sl., þá
var hún úr sögunni og þá þurfti
að mynda aðra stjórn í staðinn.
Það viðurkenndu Framsóknar-
menn eins og aðrir .
Á nteðan viðræðurnar um
fjögurra flokka stjórn stóðu yfir,
urðu ekki verulegir árekstrar á
milli „Sjájfstæðisflokksins“ og
Framsóknar. Þeir urðu milli
Framsóknar og kommúnista.
Eftir að þeirn viðræðum lauk,
átti „Sjálfstæðisflokkurinn" um
tvo kosti að velja: að mynda
stjórn með Framsóknarmönnum
og tryggja með því afkomu at-
vinnuveganna og ríkisins, eða
mynda stjórn með sósíalista-
flokkunum, sparka í bændur
landsins, en gefa öðrum stéttum
að vísu gullin loforð, sem þó eru
ekki nein sjáanleg tök á að efna
sökum þess, að fjárhagsgrund-
völlinn vantar. Átök munu hafa
orðið um það í flokknum hvora
leiðina skyldi velja, enda lék
hann tveim skjöldum um tíma,
en niðurstaðan varð sú, senr allir
vita, að síðari kosturinn var val
inn. Sá, sem Gísli forseti Sveins
son kallar „kollsteypu”, í bréfi
til kjósenda sinna og telur af-
neitun á allri fyrri stefnu flokks
ins, sem og er.
í framhaldi áttavillugreinar
sinnar í ísafold, minnist Jón
Pálmason á myndun „þjóð
stjórnarinnar" 1939 og það ,að eg
hafi átt nokkurn þátt í þeim að
gerðurn. Það er rétt og Jón átti
líka góðan Jrátt í því máli. Mér
er og ekki grunlaust um, að sam-
tal, sem við Jón átturri alllöngu
áður, hafi kannske átt einhvern
þátt í því að korna viðræðum
flokkanna al' stað.
Eg varð að vísu fyrir miklurn
vonbrigðum frá hendi „Sjálf-
stæðismanna" 1942, þegar þeir
rufu samstarfið og gerðu banda-
lag við sósíalistaflokkana, bein-
línis til að reyna að eyðileggja
Framsóknarflokkinn. Þýðir ekki
neitt fyrir Jón Pálmason að vera
að reyna að bera á móti þessu og
afsaka það, því að þetta er marg
sannað og Jrarf ekki að fara fleiri
orðum um ])ð.
En þrátt fyrir þetta, iðrast eg
ekkert eftir því, að eg studdi að
myndun ,,þjóðstpjórnarinnar“.
Hún gerði mikið gagn á sínum
tíma og var nauðsynleg. Ekki fyr-
ir Jrað, að Framsóknarflokkurinn -
liafi verið búinn að koma öllu í
strand og því orðið að biðja
,Sjálfstæðisflokkinn“ hjálpar,
eins og Jón segir, heldur vegna
ástandsins í alþjóðamálum. Stríð-
ið var yfirvofandi allt frá haust-
inu 1938 og engin nvissi hvað að
höndum kynni að bera (en sl.
haust voru úrslitin fyrirsjáan-
leg). af þessum ástæðum var þörf
ávíðtækara samstarfi, heldur en
áður hafði verið.
Atburðirnir 9. apríl 1940
komu með öllu óvænt og það var
áreiðanlega meiri vandi, heldur
en ýmsir gera sér grein fyrir nú,
að snúast við þeim á réttan hátt,
svo að hvorki yrði of né van. Það
tókst svo giftusamlega, að fyrir
rað eitt mundi Jrjóðstjórnin frá
1939—’42 skipa virðulegan sess í
íslenzkri sögu, þó ekki kæmi
fleira til, en þó er margs fleira að
minnast. En kommúnisltar áttu
ekki sæti í Jieirri þjóðstjórn. Eg
býst við, að við Jón séum í raun-
inni sammála um það, að ef þeir
hefðu átt þar sæti og ráðið eins
miklu eins og þeir ráða nú, þá
hefði verr farið; þá hefðum við
d. lent í fullum fjandskap við
Vesturveldin, að nr. k. til 22.
júní 1941 og lrvað hefði þá kom-
ið upp úr atburðunum 9. apríl
1940? Tæplega lýðveldi 4 árum
síðar.
Jón talar um samstarfsvilja
minn og annarra Framsóknar-
manna 1939. Við höfðum sanra
sanrstarfsviljann á sl. hausti, þó
ýmsir okkar bæru þá að vísu
minna traust til „Sjálfstæðis-
manna" vegna atburðanna 1942,
en það var „Sjálfstæðisflokkur-
inn“, senr þá kaus sér annað sanr-
starf en 1939.
111.
Karakúlmennskan.
Ýnrsir Reykvíkingar kalla
sveitaþingmenn „Sjálfstæðis-
flokksins", þeirra á nreðal Jón
Pálmason, ,,karakúldeildina“ og
þeir tala sízt virðulegar unr hana
í sinn hóp, heldur en unr Fram-
sóknarflokkinn. Hvorki finnst
mér þessi nafngift réttmæt né
snrekkleg.
En hitt nrætti gjarnan kalla
karakúlnrennsku, hvernig Jón
Pálmason skrifar, enda ber ein
undirfyrirsögn í grein hans í ísa-
fold þann titil. Þar reynir hann
enn að klína innflutningi kara-
kúlfjár og afleiðingum þess, senr
(Framhald á 7. síðu).