Dagur - 16.08.1945, Blaðsíða 3

Fimmtudaginh 16. águst 1945
ÐAGUR
3
Siðferððð í herbúðum sfjórnarliðsins
Trúnaðarmenri íslenzku ríkisstjómarinnar ákærðir
fyrir að stunda verzlunarbrask fyrir sjálfa sig og venzla-
fólk sitt, á meðan þeir dvelja erlendis og eiga að staría
þar að viðskiptasmningum fyrir hönd ísl. ríkisins.
Sumir þessara manna eru líka upphaflega valdir úr
hópi aðaleigenda fyrirtækja þeirra, sem gerzt hafa brot-
leg við landslög og gildandi ákvæði um innflutnings-
verzlun landsmanna. Formaður Nýbyggingaráðs, Jó-
hann Þ. Jósefsson alþm., er sjálfur af sama sauðahúsi,
enda er því haldið fram, með rökstuddum dæmum, að
hann og verzlunarfélagar hans eigi persónulegra hags-
muna að gæta í sambandi við fyrstu innflutningana til
„nýsköpunarinnar“ fyrir milligöngu Nýbyggingaráðs.
Blaðið „Skutull" á ísafirði
hefir nýlega gert ofangreind at-
riði að umræðuefni í tveimur
greinum, er nefnast: „Enn frá
Góseri' og „Meira frá Góserik —
í fyrri greininni segir svo m. a.:
„Það vakti ekki litla athygli,
að skömmu eftir að heildsala-
málin svokölluðu urðu heyr-
inkunn, var einn af aðaleig-
endum eins af hinum brot-
legu fyrirtækjum, Arent
Claessen, sendur til Svíþjóðar
sem sendimaður ríkisstjórnar-
innar. Sætti ríkisstjórnin, eins
og eðlilegt var, nokkru ámæli
fyrir þessa ráðstöfun, og þótti
mörgum hún ekki boða gott
um að ríkisstjórnin ætlaði sér
að framfylgja heildsalamál-
inu af mikilli röggsemi. Hafði
þó einn ráðherranna, komrn-
únistinn Áki Jakobsson, talað
digurbarkalega um, að nú
skyldu heildsalarnir „skornir
niður við trog“, eins og það
var orðað af kommúnistískri
smekkvísi.
Arent Claessen varð þannig
fyrir því happi að verða einn
af þeim fyrstu íslendingum,
sem komust til Svíþjóðar, eftir
að ferðir héðan hófust á ný
eftir margra ára lokun.
Mun það varla vafamál, að
Arent Claessen hafi gert góða
„reisu“ austur yfir Pollinn.
Skömmu eftir heimkomu
hans var stofnað nýtt heild-
sölufyrirtæki, sem Haukur
Claessen er talinn fyrir, og
mun það hafa fengið einka-
umboð fyrir þið þekkta firrna
Elektrolux. Hafði þó alþekkt
rafmagnsfirma í bænum stað-
ið í samningum við hið
sænska félag, en sendimaður
ríkisstjórnarinnar varð hlut-
skarpari. Ennfremur er talið,
að sendimaðurinn hafi getað
tryggt sér innflutning á all-
miklu af ísskápum, sennilega
öllu því magni, sem fyrst um
sinn verður hægt að fá frá Sví-
þjóð.
Það getur á engan hátt tal-
izt óheppilegt, að sendimenn
ríkisstjórnarinnar, sem fóru,
til þess að gera verzlunarsamn-
inga, standi samtímis í víð-
tækum viðskiptasamningum
fyrir sjálfa sig. Slíkt mun alls
ekki tíðkast með öðrum siðuð-
um þjóðum, og verður einnig
að binda enda á það hér.“
t *
I síðari gretn „Skutuls" er
þessum upplýsingum bætt við:
„Áður hefir verið að því vik-
ið hér í blaðinu, hversu
óskenrmtilegt það sé og óvið-
eigandi, að opinberir starfs-
menn ríkisins notfæri sér að-
stöðu sína til eigin „forretn-
inga“ og fjáröflunar. Þetta er
þó almennara fyrirbrigði og
alvarlegra en almenningur
hefir nokkra hugmynd um
ennþá, eins og ljóst mun
verða af fjórum dæmum, sem
hér verða nú tekin:
Fyrsta dæmi: Eitthvert fyrsta
plaggið, sem Nýbyggingaráð
lét frá sér fara, var meðmæla-
bréf með prentsmiðju handa
Þjóðviljanum til innflutnings
fyrir hið þekkta fyrirtæki S.
Árnason & Co., sem Jóhann
Þ. Jósefsson er einn aðaleig-
andi að. — Bréfið var undirrit-
að af Jóhanni Þ. Jósefssyni
form. Nýbyggingaráðs og F.in-
ari Olgeirssyni ritara sönru
stofnunar, ritstj. Þjóðýiljans.
Þannig var nýsköpun Nýbygg-
ingaráðs í fullum gangi —- í
fyrirtækjum beggja, for-
mannsins og ritarans, kaup
mannsins og ritstjórans.
Annað dæmi: Flest blöð
landsins hafa fyrir skemmstu
skýrt frá því, að fyrsta skipið,
sem Nýbyggingaráð hafi út-
vegað, sé komið til landsins.
Meðeigandi Jóhann Þ. Jósefs-
son.
Þriðja dæmið: Smíði mun
hafin á einu eða tveimur tank-
.skipum í Svíþjóð, og er eig
andi þeirra C^unnar Guðjóns
son skipamiðlari, meðeigandi
Jóhann Þ. Jósefsson í S. Árna
son fe Co., og einnig á þessi
sami Gunnar von á vélbáti frá
Svíþjóð fyrir milligöngu Ný-
byggingaráðs.
Fjórða dæmi: í útvarpi og
blöðum hefir nýlega birzt
fregn um það, að Gunnar
Guðjónsson skipamiðlari hafi
ásamt tveimur mönnum öðr-
um flogið til Svíþjóðar á veg-
um Nýbyggingaráðs, til athug-
unar um skipakaup erlendis
— væntanlega þó ekki fyrir
sjálfan sig.
Þannig er flækja eiginhags-
munanna samofin nýbygg-
ingu og nýsköpun.
Er þetta ekki alveg ágættl!
— Álveg eins og það á að
vera?
Og þó — í alvöru talað. Er
nú heppilegt að blanda svona
saman opinberum störfum og
einkarekstri. Á að fela mönn-
urn, sem flæktir eru inn í alls
konar viðskipti og eiga marg-
víslegra hagsmuna að gæta
sambandi við þau, að ráðstafa
innflutningi í nafni þjóðar-
heildarinnar fyrir hundruð
miljóna króna?
Nei, vissulega væri það ekki
heppilegt, þótt mennirnir
væru hreinir englar, hvað þá
heldur, ef grunsamlegir blett-
ir hefðu sést á heiðursskildi
sumra þeirra."
★
Hér er sízt of fast að orði kom-
ízt, og allar eru upplýsingar
blaðsins varðandi þessi mál hin-
ar merkilegustu. Er gleðilegt til
þess að vita, að enn er þó ekki
svo illa komið, að öll þau blöð,
sem að einhverju leyti eru tengd
stjórnarflokkunum, séu orðin
svo samdauna spillingunni og
múlbundin í hlýðnis- og lotning-
arafstöðu sinni gagnvart ráða-
mönnunum syðra, að þau gerist
samtaka um að þegja yfir hvers
konar svívirðingum úr þeirri átt.
— Eitt meginskilyrði þess, að
heilbrigt lýðræðisskipulag geti
haldizt í landi, er einmitt það,
að blöðin standi jafnan örugg-
lega á verði um það, að skapa
sterkt almenningsálit, er rísi ein-
huga gegn hvers konar spillingu
og óheiðarleika í opinberu lífi. í
síðasta blaði var á það drepið, að
í þeim fáu löndum, þar senr lýð-
ræðið stendur tiltölulega föstunr
fótum, svo senr í Bretlandi, eru
gerðar rnjög strangar kröfur í
þessurn efnum til allra þeirra,
sem eitthvað koma nálægt opin-
berum málurn, enda eru blöðin
frjálsari þar en víðast annars
staðar, og mörg þeirra óliáð
flokkunum og ríkisvaldinu. Þar
dæmir almenningsálitið stjórn-
málamenn og opinbera starfs
menn miskunnarlaust úr leik, ef
minnsti blettur fellur á heiður
þeirra eða grunur leikur á, að
þeir noti aðstöðu sína sér til per-
sónulegs framdráttar. Sjálf
flokksblöðin dirfast þar alls ekki
að verja málstað slíkra manna, og
það enda þótt mikilsráðandi
flokksbræður þeirra eigi þar
hlut að máli.
★
En livernig mundi svo ástand-
ið vera hér heima á voru landi
íslandi að þessu leyti? Hvers
konar lýðræðisvenjur mundu
vera að skapast hér í þessum efn
um nú á þessum fyrstu og þýð-
ingarmestu reynsluárum hins
nýja íslenzka lýðveldis? Vissulega
er óþarft að fara í nokkrar graf
götur um svarið, ef menn nenna
að hafa augun opin og fylgjast
af vakandi gagnrýni með því,
sem fram fer, því að dæmin eru
hér deginum ljósari: Síðan nú-
verandi valdhafar tóku við
stjórnartaumunum fyrir tæpu
ári síðan, hafa þráfaldlega mjög
þungar sakir verið bornar á op
inberum vettvangi á einstaka
menn, sem valdir hafa verið sem
trúnaðarmenn ríkisins í hinar
ábyrgðarmestu stöður — jafnvel
á heila hópa slíkra manna.
Stjómarvöldin hafa yfirleitt
stungið öllum slíkum sakargift-
um undir stól — í mesta lagi
laumazt til að fyrirskipa hlutað-
eigandi vörðum laga og réttar að
gera „réttarsætt“ til málamynda
um stærstu brotin. Og hin opin-
Á erlendum bókamarkaði
Stríðsbókmenntir.
Það er víst, að beztu skáldsög-
urnar urn þetta stríð munu ekki
beru málgögn stjórnarflokk-
anna, allt frá „Morgunblaðinu"
til „Þjóðviljans", hafa verið inni-
lega samtaka um að þegja öll slík
mál í hel og geta þeirra helzt að
engu. Þessi blöð fást ekki einu
sinni til þess að ræða slík mál,
þegar blöð stjórnarandsfæðinga
deila hvasslega á ósómann með
rökstuddum dæmum, heldur
hefja þau þráfaldlega upp rödd
sína og heimta, að andstöðu-
blöðin séu sett undir ritskoðun
og jafnvel í fullt ritbann. Ef
þeim kröfum þeirra hefði verið
sinnt, er líklegast, að almenning-
ur fengi næsturn ekkert að vita
um þessi mál, heldur hæfist liver
dagur og endaði á einum sameig-
inlegum og þrotlausum lofsöng
um dýrð og mikilleik „nýsköp-
unarstjórnarinnar" og allra
hennar fylgifiska.
★
Vissulega er þetta svört rnynd
af hinu siðferðilega og félagslega
ástandi í herbúðum stjórnarliðs-
ins. En almenningi ætti að vera
vorkunnarlaust að átta sig á því,
að hún er þó ekki dregin með of
sterkum litum, ef hann kærir sig
um að líta upp og veita því eftir-
tekt, sem er að gerast allt um-
hverfis okkur, Hvar eru t. d.
svör og skýringar stjórnarliðsins
við ádeilum þeim, sem fram hafa
komið um afstöðu stjórnarvald-
anna til heildsalamálanna, sam-
bands formanns Nýbyggingaráðs
við S. Árnason & Co., hið stór-
brotlega firma, sem hann er einn
aðaleigandinn að? Hvar eru
varnirnar og skýringarnar á mil-
jónatöpunum í sambandi við af-
skipti ríkisstjórnarinnar af fisk-
flutningum færeysku skipanna,
o. s. frv., o. s. frv.? Svar við öll-
um þessum spurningum er í sem
skemmstu máli þetta: Hvergi!
Hvergi hefir stjórnarliðið reynt
að verja þessi afglöp, svo að
nokkurt minnsta mark sé á tak-
andi. Jafnvel „Þjóðviljinri', mál-
gagn alþýðunnar og öreig-
anna(!), hefir aðeins hrópað allra
hæðst um landráðaskrif stjórnar-
andstöðunnar og annað ekki, þá
sjaldan þessi mál hefir borið þar
nokkuð á góma.
★
Það er því sízt nokkur vandi
fyrir almenning að átta sig á því,
hvert stefnir um lýðræði okkar
og sköpun heilbrigðra erfða-
venja og almenningsálits í sam-
bandi við framtíð þess og afdrif.
Nú er eftir að vita, hvort alþýða
manna kýs að kippa hér örugg-
lega í taumana, áður en það er
um seinan, eða lætur sér nægja
að fljóta aðeins sofandi að feigð-
' arósi í fangi „nýsköpunarinnar".
koma fram á sjónarsviðið fyrr en
því er lokið fyrir nokkru, en sá
tími er engan veginn upprunn-
inn ennþá. Þetta eru gamalkunn
sannindi. Þannig hefir það ævin-
lega verið um stríðsbókmenntir.
Nægir í því efni að benda á hina
miklu stríðsskáldsögur franska
skáldsins Stendahls og „Stríð og
frið“ Tolstoys. Þó er óneitanlega
nokkur hætta í því fólgin, að of
langur tími líði frá stríðslokum
þangað til snilldar stríðsbók-
menntir verða til. Eins og amer-
íska skáldið Ernest Hemingway
hefir bent á, í hinum ágæta for,-
mála fyrir bókinni „Menn í
stríði“, er hann tók saman, er
stríðið sjálft og áhrif þess efni-
viður sá, sem skáldið hefir til
meðferðar og því fjær sem það
stendur frá þeim atburðum, er
gerzt hafa, því hættara er við, að
lýsingin á baráttunni verði líkari
því, sem skáldið sér í hugarheim-
um sínum en bláköldum veru-
leikanum. Þessi tilhneiging er
aðeins ein útfærzla þess eigin-
leika mannsins, að geyma það af
reynslu sinni í minningunni,
sem mest er. Þeir sem klifið hafa
brattan fjallstind minnast lengi
sigurgleðinnar og fagnaðarins,
sem grípur þá þegar brúninni er
náð, en erfiðleikarnir, þreytan
og óþægindin týriast og gleymast.
En þótt eðlilegt sé að gera ráð
fyrir því, að þær stríðsbókmennt-
ir, sem langlífastar verða, séu
enn ókomnar, véfengir það ekki
þá staðareynd að á meðal Engil-
saxa er þegar völ á betri og fjöl-
breyttari stríðsbókmenntum en
til voru á árunum 1914—1919.
Þetta er sízt of sagt um skáldsög-
ur, þótt draga megi í efa, að
ljóðagerð hafi náð jafn háu stigi
nú. Það er erfitt að benda á þrjár
skáldsögur, ritaðar á fyrri stríðs-
árunum, sem hafa að efnivið
reynslu þeirra, er stóðu 4 eldlín-
unni, sem jafnast á við sögurnar
„A Bell for Adano“ eftir John
Hersey, „A walk in the Sun“ eft-
ir Harry Brown, og „Faces in a
Dusty Picture“ eftir Gerald
Kersh. Við þessa upptalningu
mætti e. t. v. bæta bókinni
„Tomorrow Will Sing“ eftir
Elliott Arnold. Allt eru þetta frá-
sagnir um menn í stríði, ritaðar
af mönnum, er hafa lifað bar-
daga, slíkar sem ekki komu frain
á sjónarsviðið fyrr en löngu eftir
að fyrra heimsstríðinu var lokið.
Auk þess að geyma lýsingar á
stríðinu í allri ógn þess, eins og
það kom hermanninum fyrir
sjónir, hafa þessar bækur allar
boðskap að flytja, sem fátíður
var í fyrra stríðs bókmenntum:
Þær fjalla að miklu leyti um
samskipti einstaklinganna og til-
litið, sem -hverjum manni er
skylt að taka til nágranna síns og
náunga. Að þessu leyti er nýr
tónn í stríðsbókmenntum þess-
ara síðustu ára.
í annan flokk stríðsbók-
mennta má skipa bókum, sem
eru ritaðar af mönnum, sem ekki
þekkja stríð af persónulegri
reynslu. í þeim hópi má telja
„Apartment in Athens“ eftir
Glenway Wescott og „Age of
i Thunder“ eftir Frederic Pro-
! kosch. Báðar eru ritaðar af mik-
| illi kunnáttu og ágætu hug-
(Framh. á 6. síðu).