Dagur - 27.11.1946, Síða 4

4
D A G U R
DAGUR
Ritstjórl: Hcrukur Snorrason
Aígreiðsla, auglýsingór, innheimta:
Marínó H. Pétursson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi
Árgangurinn kostar kr. 15.00
Gjalddagi er 1. júlí.
Prentverk Odds Bjömssonar
„.Svo fer öll heimsins dýrð!“
0
JJKKI GETUR hjá því farið, að hugsandi menn
hefir sett hljóða, þegar þeir tvo daga í röð í
síðustu *nku lásu aðrar eins aðalfyrirsagnir og
þessar í sjálfu höfuðmálgagni stjórnarflokkanna,
Morgunblaðinu: „Hvers vegna liggur mótorbáta-
flotinn í höfn, og hvers vegna eru hraðfrystihúsin
ekki starfrækt?“ Og daginn eftir gat þar að líta á
fyrstu síðu fyrirsögn á borð við þessa: „Útgerðar-
menn telja ófært að gera út á komandi vertíð“. í
þetta sinn .var ekki neinum illum og ómaklegum
hrakspám stjórnarandstöðunnar til að dreifa, hér
var hvorki um „TímabarlónT né „DagsvæT að
ræða, eins og allar aðvaranir og gagnrýni á fjár-
hagsástand i og atvinnuhorfum hafgi hingað til
heitið á máli Morgunblaðsins og annarra stjórn-
arblaða.
JT'ULLTRÚAFUNDUR Landssambands ís-
lenzkra útvegsmanna, er setið helir á rökstól-
um í höfuðstaðnum undanfarnar vikur, lét í
fundarlok þau boð út ganga, „að raunverulega sé
fiskiskipaflotinn þegar stöðvaður, og myndi eng-
in vetrarvertíð verða, ef ekki tækist að leysa
vandamál þau, sem útgerðin á við að stríða. Tutt-
ugu útgerðarmannafélög víðs vegar á landinu
hafa þegar tilkynnt, að þau sjái sér ekki fært að
gera skip sín út á komandi veytíð að óbreyttum
aðstæðum.“ Útvegsmenn bentu rækilega á, ,,að
skapa verði starfsgrundvöll fyrir framleiðslutæk-
in til sjávarins, og þar sem þetta hefir ekki verið
véfengt af neinum aðila, er það mikið ábyrgðar-
leysi og vonbrigði, að stjórnmálamenn landsins
skuli ekki nota nótt sem nýtan dag til þess að
leysa mál þessi nú þegar, þar sem aðeins er rúm-
ur mánuður þar til vetrarvertíð á að hefjast, ef að
eðlilegum hætti lætur, og hver dagurinn af öðr-
um líður, án þess að lausn fáist á málunum, og
getur það að sjálfsögðu bakað þjóðinni miljóna
tap og fært hana nær algéru öngþveiti.“
1
pjÉR ER VISSULEGA skýrt og skilmerkilega
að orði komizt. Framsóknarmenn létu það á
sínum tfma varða þátttöku sinni til „nýsköpunar-
innar“ frá öndverðu, að dýrtíðin yrði stöðvuð og
sæmilega traustur fjárhagsgrundvöllur yrði þann-
ig lagður í upphafi fyrir eðlilega framþróun, vöxt
og viðgang alls atvinnulífs í landinu. Ráðandi
þingmeirihluti skaut skollaeyrum við þessum
varnaðarorðum og meiri hluti kjósenda landsins
lét leiða sig í blindni og ráðleysi út á þessa þáska-
legu slysaslóð. Því er nú komið sem komið er, og
vafasamt, hvort finnast muni nokkur fær leið út
úr ógöngunum, a. m. k. meðan núverandi þing-
f meirihluti fer enn með völdin. Nú eru fulltrúar
atvinnuveganna teknir að hrópa hástöfum á „við-
unandi grundvöll fyrir framleiðslutækin" — þann
fjárhagsgrundvöll, sem sjálfsagt og nauðsynlegt
var að leggja'þegar í upphafi. Sannarlega verða
menn að vona í lengstu lög, að þetta neyðarkall
komi ekki of seint.
JJINN ÞRAUTREYNDI og ötuli útvegsmaður
Haraldur Böðvarsson á Akranesi, er ekki í
neinum vafa um það framar, hvernig^ komið er
fjárhagslegum og andlegum högum þjóðarinnar
undir forustu þeirrar stjórnar, sem var svo ófeilin
og sjálfRælin að kenna sig við „nýsköpun", og það
áður en hún hafði setið eina viku í ráðherrastól-
unum. Haraldur kemst svo að orði í vel rök-
Miðvikudagur 27. nóvember 1946
Götunöfn á Akureyri.
Konráð Vilhjálmsson ritar blaðinu.
p*INHVERS staðar varð eg þess var
í Akureyrar-blaði, að götunöfn
Akureyrarbæjar væru nú að einhverju
leyti á dagskrá hjá einhverjum for-
ráðamönnum bæjarins. Vildi ég, með-
an svo vel ber í veiði, að þessu atriði
er, venju fremur, einhver gaumur gef-
inn, mega leggja örfá orð til þessa
máls.
^JÖTUNÖFN hér í bænum eru að
minni hyggju allflest góð og vel
valin, eftir því sem gerist í öðrum
kaupstöðum landsins. En á hinu hefur
meiri misbrestur orðið, að upp væru
fest nauðsynleg götuskildi á öllum
götuhornum, og einstök númeraspjöld
á hvert einstakt hús. — í>ó er það
leiðinlegast í þessu sambandi, að þess
hef. eg orðið var, að götunöfn á ein-
hverju af þeim götuskildum, sem upp
eru fest, eru ekki rétt stafsett. Fyrir
þeim neyðarlegu mistökum hafa tvær
götur orðið í nágrenni mínu: Gránu-
félagsgata, (rituð Granufélagsgata, a
fyrir á), og Sjávargata, (rituð Sjáfar-
gata, f fyrir v). — Slíkt er mjög óvið-
felldið og illa sæmandi hvort sem er
í augum gesta eða heimamanna, — og
hlýtur slík vangá að geta horft til leið-
réttingar.
p*N ÞÓ að eg telji, að allflest götu-
nöfn hér séu góð og vel valin,
verður ,þó að benda á tvö, er virðast
brjóta mjög í bága við þann vitnis-
burð, og hafa einhverjir getið þess áð-
ur í ræðu eða riti án þess að bót hafi
verið á ráðin. — A eg hér við götu-
nöfnin „Helga magra stræti“ og „Páls
Briems gata“. — Þessi götunöfn bæði
ganga alveg á snið við eðli íslenzkrar
tungu, og skal eg nú gera þess nokkra
grein frá alþýðlegu sjónarmiði.
gEZT hefur þótt fara á því, að ís-
lenzk staðanöfn og örnefni séu
aðeins eitt orð, þótt út af því kunni
að bregða, (eins og t. d. Heiðin há).
En þessi götunöfn eru hvort um sig
þrjú orð, sem ekki verða samsett í
eitt eftir e§li tungunnar. Enda er hinn
mesti glundroði á rithætti þessara
götunafna í Akureyrarblöðunum og
víðar. Og er það að vonum.
Þegar íslendingar hinir fornu, sem
betra skyn virðast hafa borið á nafn-
giftir en við nútíðarmenn, nefna stað
eða hlut með samsetningu tveggja
nafnorða, setja þeir þar aldrei lýsing-
arorð né kenningarnafn inh á milli.
Staðarnafn eins. og Helga magra
stræti hefði þeim þótt andhæli. En
hefðu þeir kennt einhverja götu eða
tuddri grein, er liann ritar í
dorgunblaðið sl. miðvikuda
O*
„Allir frískir menn verða að
2tja metnað sinn í það að bjarga
mdinu og þjóðinni úr því öng-
veiti, sem það nú er komið í
yrir sinnuleysi og ómennsku-
ærð, sem hefir lamað um stund
eilbrigt fr'amtak og athafnalíf.“
- Það hlýtur að vera fremur súrt
pli að bíta í fyrir Morgunblaðið
ð birtaT sínum eigin dálkum
íkf lýsingu á hinni marglofuðu
ýrð „nýsköpunarinnar" frægu!
.jórni velmegunar, stríðsgi'óða,
ramtaks og atorku, sem lofað
ar, hefir breytzt furðu fljótt í
runga og myrkur, — „öngþveiti,
innuleysi og ómennskuværð". —
Þannig hverfur dýrð heimsins",
igðu Rómverjar hinir fornu á
inu máli, og tók það þá þó
mgri tírna en tæp tvö ár að
reyta sinni gullöld í steinöld
iðurlægingar og vandræða.
stræti við Helga magra, þá hefðu þeir
um þrjá kosti valið:
1. Sleppt kenningarnafninu og kallað
götuna aðeins Helgastræti.
2. Sett stofn kenningarorðsins fram-
an við mannsnafnið og kallað göt-
una Magur-Helga-stræti. (Svo er
Helgi magri sums staðar nefndur).
3. Haft kenningarorð Helga aftari
við aðal-götunafnið og kallað göt-
una (í þremur orðum) Helga-
stræti hins magra.
Allar þessar myndunaraðferðir eru
að vísu réttar. En okkur mundu þykja
síðari heitin tvö of löng og stirfin og
hafa ekki nógu mikla yfirburði yfir
náfn-háðungina „Helga magra stræti“.
Enda er Helgastræti eitt fullnóg til að
minnast með því þessa fræga land-
námsmanns vors. — Nafnið Þórunn-
arstræti fer næsta vel, og mun það
kennt við konu Magur-Helga. Hef eg
engan heyrt að því finna, að þar hefur
verið sleppt kenningarnafni Þórunnar
hymu. En „Þórunnar hyrnu gata“
hefði verið í fyllsta samræmi við
„Helga magra stræti“. Það ætti og að
vera nóg að kenna götu á Akureyri við
annaðhvort nafn Páls Briem. Nöfnin
Pálsgata og Briemsgata mundu bæði
fara vel, þó að eg kysi heldur, að gat-
an væri kennd við mannsnafnið en
ættarnafnið.
^^ÖTUNÖFN í Reykjavík hafa
heppnast betur en hér. Þar er
Ingólfsstræti, kennt við Ingólf Arnar-
son, og ýmis önnur stræti og götur
kennd við aðra, fræga menn. Ekki
hefur þar þótt þurfa að láta föðurnöfn
þeirra né kenningarnöfn fylgja með í
þeim götuheitum. Þar eru engin götu-
nöfn mynduð eins og þessi misheppn-
uðu götunöfn hér.
„Ollum getur yfir sézt“. Það mega
hafa verið ágætir menn að öðru leyti,
er mynduðu þessi hvimleiðu götunöfn
okkar. En ekki verður hjá því komizt
að álíta, að þau séu sköpuð að dönsk-
um hætti. Eftir eðli danskrar tungu
geta staðizt slík götunöfn sem —
„Christian den niendes Stræde“ —
eða „Holger den danskes *feade“. —
En íslenzk götunöfn eiga að vera á ís-
lenzku, bæði að orðum og orðaskipun.
*
J^NNARS hefur mér oft dottið í hug,
að ekki væri nauðsynlegt, heldur
jafnvel helzt til einhæft, að hafa alltaf
orðmyndirnar gata, stræti eða stígur í
öllum þess háttar nöfnum. — Þegar
kennt er við fræga bæi eða sögustaði,
þætti mér vel fara á því að nefna göt-
una aðeins slíku nafni óbreyttu:
Möðruvallastræti hefði mátt heita
Möðruvellir, og Munkaþverárstræti
Munkaþverá, — (Möðruvellir 1,
Munkaþverá 5 o. s .frv), — enda þótt
eg játi, að þessi núgildandi nöfn séu
óaðfinnanleg og óski þar ekki neinna
breytinga. — En ef kennt verður t. d.
við Espihól og Laufás, þá ættu þau
bæjarnöfn að mega vera óbreytt.
■ýR ÞVÍ að minnst er á kenniheiti
hér í bænum, langar mig til að
geta um Laugaskarð. Ég kann illa við
að nefna svo ofurlítinn stúf af litlu
gili inni í miðjum bænum. Fyrst og
fremst eru engar laugar í þessu gili,
aðrar en Sundlaugin, og ætti þá nafn-
ið að vera Laugarskarð. Og þar, sem
orðmyndin skarð kemur fyrir í örnefn-
um hér á landi, mun helzt átt við
djúpar lægðir eða hlið í fjöllum,
(Gúnguskarð, Ljósavatnsskarð, Geita-
skarð). — En ef þessi gilstúfur á að
kennast við frægan stað í sögu Forn-
Grikkja, þykir mér óþarflega langt
seilzt. — Andagil eða Laugargií væru
eins falleg — og auk þess heimafeng-
in nöfn.
Eg lengi ekki meira þetta mál, en
vil mælast til þess af þeim, er vald
hafa til breytinga á götunöfnum hér í
bæ, að þeir hagræði til leiðréttingar
þeim tveimur götunöfnum, sem
hér er einkum fundið að, — eftir eðli
og kröfum íslenzkrar tungu.
er
Hausttískan
Tilbreytni
mikil í hatta- og
skó-hausttízku.
Hatturinn hér á
myndinni er
ekkert nýtt fyrir-
brigði, en er
mjög vinsæll og
þá puntaður
með einhverju
nýju í hvert
skipti, sem hann
kemu fram á
sjónarsviðið. —
Þessi er úr grá-
um flóka með
breiðu, brúnu
rifsbandi.
Götuskórinn er
dökkbrúnn, úr
rúskinni og er
slaufan saumuð
með grænu til
prýðis.
Sólahái skór-
___________________ inn er aðeins
notaður sem spariskór og er hann úr svörtu rú-
skinni, en sólaraðirnar satínklæddar.
(Vera Winston).
*
VETRARKLÆÐNAÐUR BARNA.
Nú, þegar veturinn er genginn í garð og snjó-
kornan orðin mikil og kuldarnir, fara mæðurnar
að liafa áhyggjur út af vetrarklæðnaði barna
sinna. Er ekki nema eðlilegt, að um þetta atriði
sé mikið hugsað og er e. t. v. alls ekki nóg gert af
slíku, þó að mikið sé. Svo mikill munur er á veðr-
áttu sumars og vetrar, að gera þarf þess mun í
klæðaburði. Er þá mikils um vert, að barnið sé
rétt klætt, bæði nógu klætt og þó ekki svo stárð-
lega, að það geti varla rótað sér, en samt ekki of
dúðað, sem oft vill verða, og er slíkt engin heilsu-
bót eða gott til að gera barnið hraust.
Með því að klæða barnið rétt, meina eg einnig,
að hugsað sé um að hver flík sé til einhvers sér-
staks. Ullarpeysan verður að vera innan undir
stormtreyjunni o. s. frv. í snjókomu eða vinda-
sömu veðri er ein ullarpeysa, þó að stór sé hlý,
ekki nóg og alls ekki það rétta að klæða barnið í.
Er betra að hafa peysuna minni en gleyma ekki
stormjakkanum, sem að mínu áliti er s^rlega vel
fallinn til klæðnaðar hér. Er hann bæðí lipur og,
það sem meira er um vert, það næðir ekki í gegn-
um hann. Ennfremur er hann vanalega þægilegur
fyrir barnið, sem er í skóla. Er gott og fljótlegt að
komast úr honum og í. Er slíkt líka mjög þýðing-
armikið. í raka er hann líka það allra bezta, sem
völ er á. Ekki er hann heldur dýr, og gæti hver
móðir saumað hann sjálf með lítilli fyrirhöfn.
Fótabúnaðurinn er kannske sá allra vanda-
meáti, ekki sízt þar sem lítið fæst af hentugum
barnaskófatnaði hér. Það algengasta virðist vera
gúmmískórinn, sem að mínu áliti er heldur Ijót-
ui^' og óhentugur, en verður þó oft að gera sér
hann að góðu vegna skorts á öðru ‘hentara. Auð-
vitað eru ullarsokkarnir sjálfsagðir, bæði á stúlk-
ur og-drengi, og ef skórinn er vel stór, svo að vera
má í leista líka, þó ætti slíkt alltaf að vera nóg, í
hvaða kulda ■sem er, ef skóhlíf er höfð utan yfir.
Verður hér líka að hugsa um, hvað sé fljótlegt að
komast úr og í fyrir skólabarnið og er skóhlífin og
skórinn hér miklu skemmtilegri og hlýrri klæðn-
aður en gúmmískórinn og sokkurinn.
Vanalegt virðist mér að sjá börn í vaðstígvélum
í stjónum, en hér held eg að flestar mæður yrðu
mér sammála í því, að gamli snjósokkurinn
mundi reynast hlýrri og liprari. Auðvitað kemur
hann ekki til greina í skólann, en til leikja úti í
hríðinni er hann mjög vel fallinn.
(Framhald á 6. síðu).
/
/