Dagur - 27.11.1946, Page 5

Miðvikudagur 27. nóvember 1946
D AGU R
5
Lundúnabréf til »Dags«
i Frá Victor-Stankovich
Endurmat á bandamönnum.
Andspyrna leiðtoga vestrænu
lýðræðisríkjanna gegn utanríkis-
stefnu Sovétríkjannaogkommún-
ismanum yfirleitt, hefir haft aug-
ljós áhrif, Svör Stalins við spurn-
ingum þeim, er forstöðumaður
United Press fréttastofunnar
lagði fyrir hann, þykja benda til
þess, að Sovétríkin berji nú
trumbu undanhaldsins, en í
þessu samtali neitaði Stalin því
eindregið, að Sovétríkin hefðu
kjarnorkusprengjur í smíðum,
tjáði sig fúsan til þess að þiggja
amerískt lán og hugleiða stofn-
un allsherjarstjórnar í Þýzka-
landi og endurreisn iðnaðarins
þar. Allir nema „líýll en hávaða-
samur hópur kommúnista, aft-
aníossar þeirra og fylgifiskar“ —
eins og Attlee forsætisráðherra
nefndi þá nýlega — sjá nú, að hin
einbeitta andspyrna gegn yfir-
gangsstefnu Rússa, sem nú hefir
staðið yfir í heilt ár, hefir ekki
verið til einskis. Því má ekki
gleyma í þessu sambandi, að það
er nú röskt ár síðan að brezka
þjóðin varð tilneydd að endur-
sköða afstöðu sína til Rússa,
breyta til frá kappsfullum stríðs-
félagsskap í raunsætt mat á þess-
um bandamönnum. Þetta endur-
nrat hófst að tilhlutun herra
Molotovs, á fyrsta utanríkisráð-
herrafundinum í London.
Óþjálni hans og harka þar varð
til þess, að innleiða hina „ein-
beittu stefnu“ gagnvart Sovét-
ríkjunum. Sögur um illa meðferð
Rússa á brezkum föngum, er þeir
höfðu leyst úr haldi Þjóðverja í
Póllandi, fóru eins og eldur í
sinu um landið. Paul Winterton,
frjálslyndur, vinstrisinnaður
1
í þessu bréfi til Dags ræðir Victor Stankovich um afstöðu
brezku þjóðarinnar til Rússa, síðasta þing brezku verklýðsfé-
alganna og átökin milli kommúninsta og jafnaðarmanna í
verklýðshreyfingunni brezku.
ríkismál í þinginu. Togstreitan ur maður í hárri stöðu, hafi rætt
milli rússneska kommúnismans um vandamálin af jafn nænrum
og hins vestræna lýðræðis, sagði skilningi og með eins einföldum
hann, getur aðeins endað með orðum og Clement Attlee gerði í
því, að menn verði ásáttir um þetta sinn. „Uppbygging öruggs
eitthvert modus vivendi eða lriðar,“ sagði hann, „getur ekki
þriðja heimsstríðið dynji yfir.
Brezk utanríkisstefna þyrfti því
verið starf ríkisstjórnanna einna.
Til þess þarf einnig að komast á
að hafa tvenns konar tilgang: bandalag hjartnanna í. milli þjóð-
Hún Jryrfti að spyrna gegn því,
að einra^ðiskerfið þendist út að
því marki, að árekstur yrði óhjá-
kvæmilegur og hún ætti' að
stuðla að því, að stéttabarátta
yrði ekki að stéttastyrjöld.
Kommúnisminn og brezku
verkalýðssamtökin.
Athyglisverðasta atriðið nú í
seinni tíð í sambandi við utan-
ríkisstefnu Bretlands, er ræða
Attletes forsætisráðherra á 78.
þingi brezku verklýðsfélaganna.
Frammi fyrir fulltrúum stuðn-
ingsmanna ríkisstjórnar sinnar,
flutti forsætisráðherrann erindi,
sem að hugrekki og hófsemi
stendur miklu framar ræðu
þeirri, er utanríkisráðherra hans
flutti í þinginu skömmu áður og
var mjög rædd í blöðum víða um
heim. Það mun ekki of í lagt að
hin mjög ákveðna, en hófsamlega
ræða Attlees, hafi haft þó nókkur
áhrif á svör þau, er Stalin gaf við
spurningum fréttamanns United
Press og ..alheimi eru kunnug.
blaðámaður — núverandi póli- ; ííví áð það fer ekki fram hjá
tískur ritstjóri frjálslynda blaðs-1 valdhöfunum í Kreml, að þar
ins News Chronicle — ritaði þá 'sem Clement Attlee er, eiga þeir
bók sína um störf sín í Rússlandi ^ skipti við mann, sem hefir alfa
á stríðsárunum, en hann var einn ævi verið sósíal-demokrati og er
af kunnustu fréttamönnum fyrir löngu kunnur að því að
anna. Það er eitt af hinum harm-
sögulegu atriðum alheimssam-
skiptanna nú, að Sovétstjórnin
viriðst af ásettu ráði, varna því,
að samskipti takist í milli rúss-
nesku [ijóðarinnar og annarra
þjóða heims. Rússneska þjóðin
fær ekki að vita hvað aðrar þjóð-
ir starfa og hugsa. Vinátt rúss-
neskra borgara og erlendra er lit-
in illu auga. Rússnesku blöðin
afflytja og afskræma allt sem ger-
ist utan landamerkja Sovét-Rúss-
lands. — Járntjald tortryggni og
fáfræði er reist í milli þjóðanna.
Ætla mætti, aðþeiðtogar Rúss-
lands, stoltir af afrekum þjóðar-
innar í stríðinu og fullvissir um
Breta þar. Þessi bók náði brátt
mikilli útbreiðslu meðal verka-
manna í Bretlandi og hafði víð-
tæk áhrif. í heryii birtist tilraun
mikils gáfumanns til þess að gera
hreint fyrir sínum dyrum vegna
fréttasendinsfanna frá Moskvu á
hafa starfað heilhuga að því að
bæta kjör brezks verkalýðs. Þar
við bætist, að Rússar geta ekki
lokað augunum fyrir þeirri stað-
reynd, að hinar göfugu hugsjónir
þessa manns og kjarkur hans og
heiðarleiki, hafa áunnið honum
stríðsárunum, þar sem hann gat [ fylg'i margra utan Verkamanna-
aldrei sagt nema „hálfán sann- j flokksins. Menn verða að hafa
leikann" vegna hinnar ströngu þessar staðreyndir um brezka for-
Sovét-ritskoðunar.
sætisráðherrann í liuga, þegar
Upp úr þessu öllu spannst sú þeir gera sér grein fyrir þýðngu
sannfæring, að enda þótt sjálf- ! orða hans um stöðvun hinnar
sagt væri og nauðsynlegt; að öll kommúnistísku útþennslu, bæði
utanríkisstefna Bertlands grund- heima og erlendis, á stefnu Rússa
vallaðist á óskupi um vináttu.og í Evrópu. Átta hundruð fulltrú-
friðsamlega sambúð við Sovét- 1 ar, sem hafa að baki sér 6,700,000
veldin, væri n úsvo komið, að verkamenn, hlýddu þögulir og
bráð nauðsyn væri að stöðva út- ! alvarlegir á hinn grannvaxna og
þennslu- og yfirgangsstefnu Sov- hægláta leiðtoga sinn, þar sem
étstjórnarinnar, jafnvel þótt við- hann deildi hvasslega á þá tízku,
urkennt væri, að athafnir Sovét- að misnota orðið „lýðræði"; það
ríkjanna mætti að einhverju leyti væri „oftast í munni þeirra, sem
útskýra með dularfullri ósk um 1 aldrei hefðu skilið undirstöðu-
„öryggi“. Þessi skoðun ruddi sér atriði lýðræðislegra samskipta,
mjög til rúms í brezku verklýðs- ' og rnerkti þá vald fámennrar
hreyfingunni, svo og hjá öðrum klíku kommúnista", en frelsið
Jrjóðfélagsstéttum. Síðar hefir væri í höndum þeirra afnám
komið í ljós, að þessi stefna á frelsis til handa öllum þeim, er
traust fylgi og hafa henni nýlega ekki aðhylltust kennisetningar
vérið gerð góð skil af einum tals- kommúnismans.
manni íhaldsflokksins, Robert Það hefir ekki komið oft fyrir,
Boothby, í umræðum um utan- síðan stríðinu lauk, að frjálslynd-
verkamenn, væri þess fýsandi að
aukin samskipti tækjust með
verkamönnum þjóðanna, en
stefna þeirra er algerlega and-
stæð því. Við hörmum þessa
stefnu. Við óskum að kynnast og
skilja til fulls það sem vakir fyrir
hinum rússnesku vinum okkar.
Við verðum að vona að þeir
breyti um stefnu.H
Enginn klolfningur.
Eftir að Attlee hafði flutt þessa
merkilegu brýningu til flokks-
manna sinna á þingi verklýðsfé-
laganna, kom til atkvæða tillaga,
þar sem utariríkisstefna stjórnar-
innar var gagnrýnd harðlega.
Þótt hún væri felld með 1,113,-
000 atkv .meirihluta, þá var at-
kvæðatala minnihlutans — eins
og Times benti á, — mun hærri
en almennt var gert ráð fyrir, sér-
staklega Jrar sem tillagan var
harðorð. Fyrir utan að deila á
stefnu stjórnarinnar gagnvart
Þýzkalandi, Grikklandi og Spáni,
var einnig getið um „engilsaxn-
eska yfirráðastefnu og einangrun
Sovétríkjanna", og samvinna
Bretlands og hinna hákapitalisku
Bandaríkja í efnahagsmálum var
talin „stórhættuleg".
Þrátt fyrir þetta, er engan veg-
inn hægt að tala um klofning í
brezka Verkamannaflokknum. —
Fyrst má benda á, að þótt verka-
lýðsfélögin telji 7 milljón félaga,
er tala Joeirra ekki nema helm-
ingur þess atkvæðamagna, sem
flokkurinn fékk í síðus» kosn-
ingum, og það eru aðeins tveir
fimmtu hlutar þessa helmings,
eða tæplega það, sem styðja hina
hvössu gagnrýni á stjórnarstefn-
una. í öðru lagi eru ennþá, bæði
í flokknum og verklýðshreyfing-
unni, fjölmargir menn, sem trúa
á skipulag Ráðstjórnarríkjanna,
sem „par excellence" hins sósíal-
iska fyrirkomulags, hvað sem líð-
ur. göllunum og fylgja því tillög-
um sem þeSsum, en þessir menn
eru sjaldnast fúsir til þess að
kljúfa flokk sinn og yfirgefa leið-
toga sína, sem á öðrum sviðum
vinna merkileg störf til hags fyrir
þá, að þeirra eigin dómi. í þriðja
lagi, og það er aðalatriðið að
þessu sinni, var eitt verkalýðs-
sambandið, Jrað er samband raf-
magnsiðnaðarmanna, undir
stjórn kommúnista. Þetta sam-
band er ekki fjölmennt, en vegna
meirihlutaaðstöðu kommúnista
þar, fóru öll atkvæði þess til
gagnrýni á stjórnina. í verklýðs-
félögunum brezku, eins og ann-
ars staðar, þar sem kommúnistar
sækjast til valda, er raunin sú, að
verkamennirnir kjósa æði oft
trúnaðarmenn eftir öðrum sjón-
armiðum en þeim, hvaða póli-
tískum flokki viðkomandi til-
heyri, t. d. af persónulegum
ástæðum o. s. frv. En í hverju
verklýðsfélagi er ætlast til þess af
kommúnistum, að þeir sækist eft-
ir öllum trúnaðarstöðum og tak-
ist þeim að komast með fótinn
irm fyrir dyrastafinn, er ekki að
spyrja að því, að þeir nota að-
stöðu sína ævinlega og alls staðar
til framdráttar „flokknum”. Síð-
asta J>ing verklýðsfélaganna
brezku hefir e. t. v. leitt til þess,
að verkamenn almennt sjá hverj-
ar afleiðingar hugsunarleysi um
í
kosningar heima
gæti haft.
félögunum
1. nóvember 1946.
Frá bókamarkaðiiiuin
Þórleifur Bjarnason: Og svo kom
vorið. — Guðmundur Jónsson
Hoffell: Skaftfellskar þjóðsögur
og sagnir.
Höfundur Hornstrendingabók-
ar, Þórleifur Bjarnason, kvaddi
sér svo nryndarlega hljóðs í heimi
íslenzkra bókmennta, að ekki er
ólíklegt að eftir því verði tekið,
þegar hann lætur fyrstu skáld-
að skipulag þeirra sé bezt fyrir SÖSU sina frá sér fara- „Qg svo
kom vorið“ er að vísu ekki stór
bók að vöxtum, en hún er þó
hetjusaga á sína vísu, þrungin
karlmannlegri og bjartsýnni lífs-
skoðun, samúð og aðdáun í garð
þeirra manna, sem heyja dug-
mikla og einarða baráttu við
náttúruöflin á nyrzta, kaldasta og
harðbýlasta lijá'ra íslenzkra
byggða. Sagan gerist nefnilega á
Hornströndum norður, eða þar
i nánd, og höfundur bregður
upp litsterkum, skýrum og senni-
legum nryndum af fólkinu, sem
þar býr, lífsbaráttu þess og æfi-
kjörum. —■ „En þarna var ófalskt
íslenzkt blóð“, engu síður en í
hákarlamönnunum, sem Jakob
Thorarensen lýsir svo meistara-
lega í kvæði sínu um þá, — „orka
í geði og seigar taugar. Hörku-
frostin og hrannalaugar hömr-
uðu í skapið dýran móð.“
Stíll og orðfæri Þórleifs
Bjarnasonar er enn með sama
þróttmikla, heiða og íslenzka
svipnum og áður, en einfaldara
trúrra, mýkra og hlýrra. Saga
hans er góð, og nú væntum við
fleiri og stærri skáldverka frá
hans hendi, þegar stundir líða
fram. Karlmannleg lífsskoðun
hans og hæfileg bjartsýni á
mennina og uppeldismátt ís-
lenzkra byggða og öræfa stingur
Jrægilega í stúf við bölsýnina og
átrúnaðinn á ræfildíiminn, sem
annars virðist svo mjög í tízku
meðal ýmissa skáldsagnahöfunda
íslenzkra um þessar mundir. —
Þorsteinn M. Jónsson gefur
skáldsögu Jressa út.
Guðmundur Jónsson, bóndi
að Hoffelli í Nesjahreppi í Aust-
ur-Skaftafellssýslu, hefir safnað
allmikilli syrpu skaftfellskra
þjóðsagna og annarra sagna, enn-
fremur lausavísum,, og ýmsum
aíþýðlegum fræðum austur þar.
Hefst bók hans á skemmtilegum
og fróðlegum þáttum úr æfisögu
hans sjálfs, þar sem einkum er þó
dvalið við þau atriði, er varpa
Ijósi á siði og menningu samtíð-
armanna höfundar í landshluta
þeim, sem frásögnin nær til, en
það eru einmitt einhverjar af-
skekktustu byggðir landsins og
sérkennilegustu fyrir margra
hluta sakir. Guðmundur segir
vel og skemmtilega frá, enda er
bók hans góður fengur öllum
þeim, er alþýðlegum fróðleik,
þjóðsögum og þjóðsiðum unna.
Má hún vafalaust, að efni til,
teljast í fremstu röð slíkra rita,
þeirra, sem viðað hefir verið að
á síðustu árum úr hinum mikla
skógi íslenzks sagnafróðleiks og
alþýðlegra fræða. Tekur nú sú
mörk óneitanlega að gerast' all-
rúin, sem sízt er furðuefni nokk-
uð, svo mjög sem í hana hefir
verið sótt til fanga nú um sinn.
Hins vegar er niðurskipan efnis-
ins alliosaraleg, eða raunar alger-
lega af handahófi, að því er virð-
ist. Er skaði, að kostnaðarmaður
útgáfunnar, Þorsteinn M. Jóns-
son, , hefir engu getað unr þetta
ráðið, því að hann keypti upplag
bókarinnar fullprentað og fékk
engu breytt nema titilblaði, sem
prenta varð upp, vegna bagalegr-
ar villu, sem á því var. Hefði
honum þó verið manna bezt trú-
andi til þess að færa þessa hlið út-
gáfunnar einnig í það horf, sem
verðugt hefði verið og æskilegt,
svo fróðlegt og skemmtilegt sem
safn þetta er að öðru leyti.
J.Fr.
boo joro
til sölu
Véltækt
hýst.
í Eyjafirði.
land, vel
A. v. á.