Dagur - 15.01.1947, Síða 3

Miðvikudagur 15. janúar 1947
DAGUR
Framsóknarflokkurinn þrjátíu ára
„Fögur er hlíðin“
Bóndinn frá Hlíðarenjla, sem
víðfrægur var um allt ísland fyr-
ir glæsimennsku og hreysti, ein-
liver göfugasta hetja, sem forn-
sögur íslendinga segja frá„hafði
ákveðið að sigla til útlanda og
var riðinn úr garði. En er liann
.var skammt á veg kominn, stígur
hann af baki og horfir heim til
sín. Fyrir sjónum hans blasir
heimasveitin og hann mælir hin
ógleymanlegu orð: „Fögur er
hlíðin, svo mjér hefur hún aldrei
jafnfögur sýnst, bleikir akrar og
slegin tún, og mun eg ríða heim
aftur og fara hvergi.“ Hið fagra
málverk, bleikir akrar og slegin
tún, heilluðu hann. Sveitin töfr-
aði hann. Seiðmagn jarðar dró
hann til sín. Þarna vildi hann
vera, jafnvel .þótt Hel vitjaði
h=>ns fyrr en ella.
„Ár og dagar líða“. — Margar
kynslóðir höfðu háð sitt úrslita-
stríð, en gróðurmold landsins
hafði gefið nýrri og nýrri kyn-
slóð brauð, svo að þrátt fyrif alls
konar áþján, hélt þjóðin áfram
að lifa, sem bændaþjóð, er varð-
veitti mál sitt og menningu;
fræðaþjóð, söguþjóð. Og á tím-
um Hörmangara og annarra ill-
skiptinna einokunarkaupmanna
segir þátíðar óskm(Ögur íslands,
Eggert Ólafsson: „Hvað gott er
að sitja sæll i búi“. Hann, sem
hafði frumort flestum löndum
sínurn meira erlendis, hafði verið
fenginn af stjórninni til þess að
rannsaka byggðir landsins og var
loks settur varalögmaður, ætlaði
sér jafnframt að verða bóndi og'
fann mesta sælu og fullnnægju í
sambandi við gróður sveitanna
og í lífi og starfi bændanna. En í
blóma aldurs fórst hann, sem öll-
um íslendingumj enn þann dag í
dag er minnisstætt. Mörgum
'árautgum seinna kveður „lista-
skáldið góða“: „Eífilbrekka, gró-
in grund, grösug hlíð með berja-
lautum". Landið töfraði hann,
fiíilbrekkan, gróna grundin og
berjalautin. Það var ástasam-
band hans við sveitir landsins,
fjöllin þess og dali, hraun þess og
jökfa, sem gjörði hann að því
skáldi, er leysti þjóðina úr and-
legri áþján, meir en nokkur ann-
arr fyrr eða síðar á landi hér hef-
ur megnað. Hann skildi glöggt
hvað sú taug var sterk, er hélt
Hlíðarendabóndanum* og fékk
hann til þess að hætta við utan-
förina. Því kvað hann sitt ódauð-
lega kvæði: „Gunnarshólmi“.
Þótt á milli þessara þriggja
nýanna, Gunnars á Hlíðarenda,
Eggerts Ólafssonar og Jónasar
Hallgrímssonar, líði langir tím-
ar, og þeir lifi á ólíkurn öldum,
þá hrærist í brjósti allra þeirra
einn og sami strengur, sem er
langsterkastur, og hann er ástin
t til landsins, sérstaklega þó ástin
til hins gróandi lands. Þeir
fundu allir líf sitt tengt við líf-
magnan gróðurmoldarinnar; það
lífmagnan er gerði Gunnar að
mestu hetju íslands, og Eggert
og Jónas að brautryðjendum í
skáldskap,* í stjórnmálum og í
Tveir af stofnendunum minnazt 30 ára
starfs flokksins
Eftir ÞORSTEIN M. JÓNSSON, skólastjóra,
og EINAR ÁRNASON á Eyrarlandi
Framsóknarflokkurinn átti 30 ára afmæli í des. s.l.
Dagur fór þess á leit við tvo af stofnendum flokks-
ins, að þeir minntust þessara tímamóta í-greinum
hér í blaðinu, og urðu þeir góðfúslega við þeim
tilmælum. Fara greinar þeirra hér á eftir..
vakandi trú á landið og frjómagn 'þeirra voru stórir, . bleikir akrar
þess.
Ár 1916. Það var séð, að meir
og meir dró til sátta á rneðal
stjórnmálaflokka hér á íslandi
um ágreininginn um sjálfstæðis-
kröfur þjóðarinnar á hendur
hins erlenda valds, er haft hafði
á hendi sini æðstu stjórn landsins
um margir aldir, og ráðherra f~-
lands hafði rúmu ári áður sýnt
fulla einurð í konungsgarði og
fyrir það rýmt ráðherrastólinn.
Veraldarstríðið hafði sannað að
„yfirþjóðin", og sem ýmsir höfðu
haft trú á að verndað gæti „sögu-
eyjuna“ á viðsjárverðum tírhum,
var algerlega ómáttug þess. Þjóð-
in var að verða einhuga um að
vilja sigla að mestu sinn eigia
sjó án yfirstjórnar „yfirþjóðar-
innar". Sérstakur fáni og viður-
kennd ríkisréttindi var orðin
lágmarkskrafa nær allrar þjóðar-
innar. Og þar með var sá tími á
enda, er þjóðin stóð sundr.uð um
sjálfStæðismál sín í tvær nærri
jafnstórar fylkingar. En jafn-
framt því, er þjóðin bjó sig und-
ir að taka alla sína stjórnartauma
í eigin hendur var ljóst að magna
þurfti lífræna stjórnmálastefnu,
er stuðlað gæti að yexti og við
og slegin tún um allar byggðir
landsins, allar ár brúaðar, vegir
og símar inn til dala og út á an-
nes, skip siglandi í kringum
strendur landsins, sem þjóðin
átti sjálf „færandi varninginn
heim“.-Skóla og sjúkrahús sáu
þeir reist víðs vegar um landið.
Og allir vildu þeir gera útlæga
úr landinu leifar hinnar dönsku
selstöðuverzlunar. Og með sam-
tökum og samvinnn álitu þeir að
verzlun íslendinga og atvinnu-
vegir mættu bezt blómgast. All-
it voru þeir samn^ála Eggert Ól-
afssyni: „Hvað gott er að sitja
sæll í búi“, enda voru þeir vaxnir
upp úr sarna jarðvegi og hann,
allir bændasynir sem hann. Ræt-
ur lífsskoðana þeirra lágu langt
aftur í aldir. Kvæðið „Fífil-
brekka, gróin grund“var í eyrum
þeirra heilagur lífssöngur. Þeir
heyrðu til Bændasonaflokki
þeirra Svefneyjarbræðra, og í
brjóstum þeirra titraði sami
strengur og í brjósti'Hliíðarenda-
bóndans á 10. öld; sá strengur,
sem gerði hughrifin, er fram-
leiddu orðin: „Fögur er hlíðin“.
— Þessir 5 þingmenn ákváðu að
mynda stjórnmálaflokk, er hefði
ur þeirn sennilega þótt hann of- um búa, en hinum, er kyrrir sitja
mikill byggðaveldisflokkur; og í sveitunum og lifa á gróður-
strax á þingi 1917 verkuðu höf- magni íslenzkrar moldar.
uðstaðaráhrifin svo sterkt á einn Höfuðstefnumál Framsóknar-
stofnanda flokksins, að hann manna í nútíð og fram|tíð skal
sagði sig úr honum. En fjöldi vera „ræktun lands og lýðs“..Og
bænda, kennara og ýmsra manna verði sú stefna ríkjandi hjá þjóð-
af fleiri stéttum gengu undir inni, þá mun hverri kynslóð sem
merki Framsók«ftrflokksins fljótt lifir þykja „hlíðin“, gróna grund-
eftir að hann var stofnaður. . in og fífilbrekkan fegurri en
______ | nokkru sinni áður, og þá mun
_ ., , , „ . þeint fjölga, sem taka undir með
Þrjatíu ar eru liðin. Allmargir Eggert ólafssyni: „Hvað gott er
af forvígismönnum Framjsóknar- að Sltja sæl! f 5úi>.
flokksins eru nú horfnir í móð-, %
urskaut jarðar. Maður hefur
komið í manns stað. Og við, sem
riú stöndum á 30 ára sjónarhól
og horfum til baka til þess tíma,
er við stigum það skref að stofna
Fram'sóknarflokkinn,
Þorsteinn M. Jónsson.
munum
Þrjátíu ára starf
Sumarið og haustið 1916 fóru
allir telja, að flokkurinn hafi . fram tvennar alþingiskosningar.
ekki brugðist vonun^ okkar. . Landkjör um sumarið og kjör.
Hann hefur gert flest það, sem dæmakjör 1. vetrardag. í land-
við ætluðum honum .að gera. 1 inu höfðu þá undanfarið starfað
Hugsjónir þær, er í huga okkar 12 stjórnmálaflokkar: „Heima-
vöktu, þegar við síofnuðum j stjómarflokkurinn“ og „Sjálf-
liann, hafa margar orðið að veru- j slæðisflokkurinn“, Var sá síðar-
leika. Sögu flokksins ætla eg ekki nefndi þó orðinn kiofinn f langs.
að rekja hér. Annar rnaður, sem
lengur sat á þingi en eg sem full-
trúi flokksisn, mun hér í blað-
inu í dag minnast nokkurra aðal-
atriða úr sögu hans. En að sjálf-
sögðu getur það ekki orðið nema
örlítið brot, því að svo mikinn
þátt hefur Framsóknarflokkur-
inn átt í því að skapa sögu þjóð-
arinnar hin síðustu 30 ár, að
ummenn og þversummenn, út
af deilunni við Dani. Á undan-
förnum þingum hafði starfað
samband nokkurra þingmanna,
sem nefndu sig „Bændaflokk“.
En sjálfstæður stjórnmálaflokk-
ur gat hann þó naumast talist,
með því að þeir, sem í honum
stóðu, tilheyrðu jafnframt gömlu
11 flokkunum og þá aðallega Sjálf-
saga hans verður ekki sögð í1 stæðisflokknum.
stuttu m|áli í einni blaðagrein.
Framfarasaga þjóðarinnar þessi
síðustu 30 ár er að öðrum þræði
saga Framsóknarflokksins;
mjög hafa ahrifa hans gætt í
stjórnmálum og lífi þjóðarinnar.
Við landkjörið 1916 kom
bændaflokkurinn í fyrtta sinn
frarn, sem sjálfstæður flokkur,
svo með sérstakan lista. En sá listi
fékk ekki mann kosinn. Um þess-
ar mundir var uppi í landinu
þá* stefnu að gera hugsjónir
• u- iþeirra um vöxt o? viðaianíí bióð-
gangi þjoaarinnar og gert hana \,, . _ ° ° °
, i r n .,,r •, i felagsins að veruleika.
mattuga til tullrar sjalfstjornar. . °
Áf þessum ástæðum var það, að | í binni austfirzku hamraborg
fimm nýkjörnir þingmenn, er ;i rijilli hinna tignarlegu fjalla
hittust á Seyðisfirði haustið 1916 Seyðisfjarðar verður Framsókn-
'og dvöldu þar í nokkra daga, arflokkurinn til. En í Reykjavík
meðan þeir biðu feftir skipsferð«var honum gefíð nafn, hinn 16.
landsins
rækta og
til Reykjavíkur, ákváðu að bind
ast samtökum. Tveir þessara
þingmanna höfðu áður verið í
Heimastjórnarflokknum (Sigurð-
ur Jónsson á Yzta-Felli og Einar
Árnason á Eyrarlandi),"en þrír
(Jón Jónsson á Hvanná, Sveinn
Ólafsson í Firði og Þorsteinn M.
Jónsson á Bakkagerði í Borgar-
I firði) höfðu fylgt Sjálfstæðis-
1 flokknum og nú seinast þeim
hluta hans, sem! kallaður var
^„þversum“. Þingmenn þessir
voru allir bændur, og einn þeirra
var jafnframt barna- og ungl-
ingakennari. Allir höfðu þeir
mikinn- áhuga fyrir menningar-
legum framförum og bættri að-
stöðu bændastéttarinnar. Allir
voru þeir sammála um það, að
aukin ræktun lands og lýðs væru
þau framfaramál, sem ættu að
skipa öndvegi í viðreisnarbaráttu
þjóðarinnar. Fram)tíðarsýnir
desember 1(116. Höfðu þá gengið
í lið með fimmmenningunum
fjórir' þingmenn, er allir höfðu
áður fylgt Sjálfstæðisflökknum,
tveir (Ólafur Briem á Álfgeii>s-
yöllum og Guðmundur C>!afsson
í Ási) höfðu heyrt til þeirn, hluta
hans, sem kallaður var „langs-
um“, en hinir tveir höfðu v^rið
„þversu,m“ (Þorleifur Jónsson í
Hólum og Jörundur Brynjólfs-
son í Reykjavík), en annar þeirra
(Jörundur Br.) gerðist þó þá ekki
reglulegur flokksmaður, en sótti
alla flokksfundi og fylgdi flokkn-
um í öllum stefnumíálum. Blaðið
Tíminn, sem stofnaður var árið
eftir (1917) gerðist strax málgagn
flokksins, og sterkasti baráttu-
maður hans varð Jónas Jónsson
frá Hriflu.
Fljótt komf það í ljós, að íbúar
höfuðstaðárins voru flestir and-
vígir Framsóknarflokknum. Hef-
Og oft hefur hann markað áðal- hreyfing, sem nefndi sig „óháða
stefnur þjóðmálanna. | bændur“ og báru þeir fram' sér-
En memnrmr, sem ekki hafa stakan lis'ta við iandkjorið Sá
skynjað fegurð hlaðarmnar, og !istf fékk einn mann kjörinn Q(r
ekki skdið að „gott er að skja ’ var það Sigurður Jónsson, bóndi
sæll í búi“ og sem fífilbrekka, { Yztafelli.
gióin grund hefur ekki megaaðj Þannig lágu þá spilin, þeo-ar
að vekja ástir li já, hafa Jagt sig kjördæmakjörið fór fram. Nokk-
alla Iram til þess að hamða á ! ur Upp]ausn virtist veJa f gömlu
móti áhrifum og hugsjónum . flbkkunum og ný umbrot í að-
Framsóknarflokksins, og þar sigi. Sumir frambjóðendur í
með að draga úr áhnfum lrrnna nokkium kjördæmum, er Vifðu
áður fylgt görnlu flokkunum,
yrkja buðu sig nú fram utanflokka;
náðu nokkrir þeirra kosningu.
Þegar kosningaúrslitin urðu
kunn, kallaði þáverandi ráð-
herra Alþingi saman til auka-
fundar, í byrjun desembermán-
aðar. Jafnframt sagði hann af sér
raðherrastöðunni. Mun hann
ekki hafa talið sig eiga nægilegt
þingfylgi.
Ferðin til þings var nokkuð
tafsöm í þá daga. Frá Akureyri
var farið með „íslandi" til Seyð-
isfjarðar. Þar var beðið í 11 daga
eftir „Botníu“, sem kom frá
Danmörku til Seyðisfjarðar og
þaðan til Reykjavíkur. Þegar til
Reykjavíkur kom, hafði þing
verið sett á ákveðnum tíma, en
störfum frestað þar til „Botníu“-
þingmeninrnir komu. Munu
þeir hafa verið 9.
Það var vitiað, að fyrsta verk
þingsins hlyti að vera það að
dreifðu byggða
mannanna, sem
landið. Og þeirn hefur tekist
þetta að nokkru leyti„ meðal
annars með því að gera kosninga-
lög þjóðarinnar að óskapnaði.
Og áhrifin og afleiðingarnar eru
auðsæ í stjórnmálaöngþveitinu,
sem nú ríkir.
Fólkið úr hinum dreifðu
byggðum landsins strey m ir í
stríðum straumum til Reykja-
víkur og nágrennis hennar, og er
þetta bein afleiðing af mörgum
stjórnmálaaðgerðum andstæð-
inga Framsóknarflokksisn. Én
eigi rætur íslenzks þjóðernis ekki
að slitna, þá er sú eina vonin, að
aðdráttarafl hlíðarinnar, fífil-
brekkurnar og grónu grundirnar
verði nægilega sterkt til þess að
stöðva brottflutinginn þaðan,
jafnframt því, að þeir sem þar
búa verði ekki beittir stjórn
málalegu misrétti. Þetta er öll-
um Framsóknarmönnum ljóst,
og ekki síður okkur, sem í bæj-
(Framhald á 5. síðu).