Dagur - 13.08.1947, Blaðsíða 4

4
Miðvikudagur 13. ágúst 1947
Er kollhúfutímabilið liðið?
Jj^JÁRHAGSRÁÐ er setzt á lággirnar í hötuð-
staðnum og fær í hendur mikil völd og íhlut-
unarrétt — ekki aðeins um rekstur þjóðarbúsins
í heild, heldur einnig beinlínis að kalla um starf
og tilveru hvers einstaks þjóðfélagsþegns. Með til-
komu hins nýja fjárhagsráðs eru ýmis önnur og
eldri ráð og nefndir, sem mikil umsvif og völd
hafa haft á síðustu tímum í þessu litla þjóðféiagi,
úr sögunni og hverfa af sjónarsviðinu. Gjaldeyris-
nefnd, viðskiptaráð, nýbyggingarráð og hvað þær
heita nú allar þessar nefndir og öll þessi ráð, sem
ráðið hafa öllu ráðleysinu, er ríkt liefir í atvinnu-
og viðskiptamálum þjóðarinnar undanfarin ár —
auðvitað þó undir yfirstjórn og umsjá sjálfrar ný-
sköpunarstjórnarinnar saélu. Vissulega mun allur
almenningur gráta þurrum tárum yfir móldum
allrar þeirrar ráðsmennsku ráðleysisins, er ein-
kennt hefir þetta liðna tímabii.
þAR MEÐ er þó engan veginn sagt, að tilkomu
hinna nýju ráðsmanna, fjárhagsráðsins, sé
fagnað með sérstökum innileik. Elaft er eftir gáf-
uðum. og mikilsmetnum kaupsýslumanni, sem
jafnframt er iðnaðarmaður — hér í bænum, að
hann hafi sagt eitthvað á þessa leið, þegar hann
var spurður í vetur, hvort honum líkuðu ekki vel
ráðstafanir þær, sem þá voru á döl inni á Alþingi,
að leggja niður hinar mörgu nefndir og ráð og
láta fjárbagsráð eitt koma í staðinn: — Ætli það
verði ekki eitthvað líkt með þetta eins og strarnn-
rofana nýju, sem farið er að nota í minni iðn-
grein: — Þegar einum hnappnum er þrýst niður,
sprettur annar upp í staðinnl Þessi hnyttiyrði rifj-
ast óneitanlega óþægilega upp lyrir mönnum,
þegar það fregnast, að ein fyrsta ráðstöfun hins
nýja fjárhagsráðs hafi verið sú að stofna til sér-
stakrar, allfjölmennrar undirnefndar, er fara skal
með gjaldeyris- og innflutningsmálin í umboði
og undir yfirstjórn fjárhagsráðs sjálfs. Sú ráðstöf-
un kánn að vera nauðsynleg, en ekki er hún
skemmtileg byrjunarathöfn, né líkl^g ráðning
hinna fegurstu drauma um einfalt og sterkt
stjórnarfar, er stingi greinilega í stúf við koll-
húfutímabilið, — en þannig mætti með réttu ein-
kenna stjórnarhætti síðustu ára, þar sem ein koll-
húfan var upp af annari, og hægri höndin vissi
aldrei, hvað sú vinstri gerði — og jafnan voru
lagðar kollhúúfur við hverjum vandal
Á UÐVITAÐ VELTUR hér - cins og ætíð áð-
ur — mest á framkvæmdinni sjálfri, einstakl-
ingunúm, mönnunum, sem falin er framkvæmd
hinna nýjuráðstafana. Vissulegahafavelviijaðirog
mikilhæfir menn veriðvaldir til hinnar þýðingar-
miklu ráðsmennsku. Til sumra þeirra ber þjóðin
áreiðanlega mikið trayrst, þótt það inuni hins veg-
ar mál manna, að söfnurinn sé nokkuð misleitur,
eins og gengur. En hvað sem því líður, skal það
sagt hér í fyllstu alvöru, að fjárhagsráð má ekki
bregðast ýtrustu og ströngustu kröfum, sem til
þess eru gerðar. Segja má með fýllsta rétti, að líf
og tilvera okkar íslendinga sem fjárhagslega full-
veðja og stjórnarfarslega frjálsrar þjóðar sé undir
því komin að vel og réttlátlega sé farið með það
geysilega vald yfir athafnalífi, verzlun og fjármál-
um, sem þessari einu stofnun hefir verið fengið í
hendur. Öll þau hvimleiðu, sýktu ogspilltu sjón-
armið, er alltof oft virðast hal'a ráðið gerðum fyr-
irrennaranna í þessum greinum, verða að hverfa
úr sögunni. Flokksleg eða persónuleg h'lutdrægni,
DAGUR
Og hlæja berjablá.“
LÁBERIN eru að verða fullsprott-
in, og fyrstu hóparnir leggja leið-
ir sínar út úr bænum til berjatínslu.
Glöð og hress barnsandlit, með eftir-
vaentingu í augum. skima út um blik-
andi bílrúður, og sprækir fætur taka
á sprett út um lyngmóa, hálsa og
heiðadrög. Allavega skræpóttar og lit-
skreyttar berjafötur eru með í förinni.
Mörgu hýru og heiðríku auga, sem
aldrei hefir illt séð, er rennt til kynja-
myndanna ævintýralegu, sem skreyta
belgina. Og fimar og ákafar hendur,
sem aldrei hafa saur sópað, lesa ávext-
ina fögru og gómsætu, sem sólin og
hásumarið bera á nægtaborð sitt —
jafnvel hér norður við heimsskauts-
bauginn kalda. Fjöldi unglinga og full-
orðins fólks er með í hópnum, og ein-
staka hærukollar lúta á stöku stað
niður að berjunum og lynginu. Æsku-
roði hleypur þá á ný á hrukkótta
vanga, hjörtun taka að slá örara um
sinn, og gamlar minningar byrja að
hvísla hugljúft þagnarmál.
SJÁLFSAGT er berjasöfnunin ekki
aðalatriði eða höfuðtilgangur
slikra leiðangra út í náttúruna — ekki
nú orðið að minnsta kosti. Hin
knappa sykurskömmtun hefir séð fyr-
ir því, að fólk þykist naumast geta
hagnýtt sér berjaforðann eða geymt
hann með eðlilegum hætti. En útiver-
an sjálf er jafn holl og unaðsleg fyrir
því, einkum þó þeim, sem snúast ann-
ars hversdagslega um sjálfa sig í götu-
rykinu, eða lúta innifölir yfir pennum
og ritvélum, eldavélum og matarílát-
um og alls konar öðrum kopum og
kirnum inniverka og stofustarfa. Slíku
fólki er útiveran sannkölluð náðar-
stund og guðsgjöf. Og þrátt fyrir allt
sólskinsskapið og sumarhlýjurta, sem
berjabláminn blæs okkur í brjóst,
minnir hann okkur í hina röndina á
þá staðreynd, að sumri er þegar tekið
að halla og haustið bíður okkar.á
næstu grösum, svo að bráðum eru síð-
ustu forvöð fyrir bæjarfólkið að viðra
sig úti um heiðar og haga og gerast
börn í annað sinn með berjafötu í
hönd og eftirvæntingu gróandans og
langdegisins í hjarta.
Vísarnir, sem verða skógur.
RJÁPLÖNTUENAR í girðingunni,
sem Skógræktarfélag Eyfirðinga
hefir komið sér upp hérna handan við
Pollinn, láta fæstar mikið yfir sér,
enda lítt vaxnar úr grasi enn sem
komið er. Alllangt er nú síðan eg
heyrði fyrst um það getið, að félagið
hefði afgirt þarna talsvert stórt land-
svæði, breitt belti með fram Pollin-
um endilöngum að austanverðu, og
hyggðist gróðursetja þar nokkrar þús-
undir trjáplantna árlega. Mig hefir
lengi langað til þess að skoða þennan
gróðrarreit, en það var þó fyrst nú á
laugardaginn var, að eg kom því í
verk að skreppa þangað. Landið er
miklu fjölbreytilegra og fegurra en eg
hafði áður gert mér í hugarlund, skjól-
góð gil og hvammar, grundir, hjallar
og hlíðar. Mannaverkin þarna leyna
enn mjög á sér, en sé gengið um reit-
inn, kemur berlega í ljós, að mikið og
gott starf hefir þegar verið unnið á
þessum stað, — sáning, sem vissulega
mun bera fagran og mikilsverðan
ávöxt í skauti framtíðarinnar. Auðvelt
er að gera sér í hugarlund, hvílík bæj-
arprýði, yndisauki og menningarbót
það muni verða, þegar fagurt skógar-
belti vex þarna upp og girðir alla
höfnina okkar að austanverðu. Allir
góðir bæjarbúar þyrftu að leggjast á
eitt með forráðamönnum skógræktar-
félagsins að friða, prýða og rækta
þennan reit og koma hugsjón þeirri,
sem fyrir brautryðjendunum vakir, í
framkvæmd sem allra fyrst. Skólamir
ættu að hvetja æskulýðinn til þess að
taka mikinn og góðan þátt í þessu
starfi. Ymis félög og stofnanir í bæn-
um ættu að leggja þar hönd á plóginn,
og loks ættu allir einstaklingar bæjar-
félagsins að leggja sinn skerf af mörk-
um til þessarar landgræðslu. Framtíð-
in mun vissulega kunna þeim miklar
þakkir, sem hófust þarna handa, og
eins hinum, sem veita þar góðu mál-
efni liðveizlu í tæka tíð.
„Arnsúgur í ílugnum“ — um
fiágnættið!
G SVO VAR það flugvélin — eða
flugvélamar — sem ýmsir bæjar-
búar hafa verið að kvarta yfir að rask-
aði stundum nætursvefni manna með
— að því er virðist — tilefnislausu
hringsóli rétt yfir húsþökunum svo
tímunum skiptir um og eftir miðnætt-
ið. Sumir segja, að þessir loftfarar hafi
verið ljóslausir, og víst er um það, að
þeir flugu stundum óþarflega lágt —
með öllum þeim mikla gný og hávaða,
sem fylgir þessum uppáhaldsfuglum
nútímans. Blaðið sér ekki ástæðu til
(Framhald á 5. síðu).
klíkuskapur, spákaupmennska,
hreppapólitík eða eiginhags-
munastreita verður í hvívetna að
víkja fyrir hagsmunum og þörf
heildarinnar, ef vel á að fara, að
svo miklu leyti sem hægt er að
forðast þessa mannlegu stórgalla
í opinberu lífi og þjóðfélagsleg-
um ráðstöfunum.
CANNARLEGA er illt og öm-
^ urlegt til þess að vita, að þeg-
ar á þriðja ári lýðveldisins ís-
lenzka skuli okkar málum komið
á þann veg, að jafnvel þeir stjórn-
málaflokkar, er annars telja sig
aðhyllast sem víðtækast lýðfrelsi,
athafnarétt einstaklinganna,
frjálsa verzlun o. s. frv., skuli
telja sig til þess neydda, vegna
yfirvofandi fjárhagshruns —
eða að minsta kosti að tak-
marka og skerða aillt slíkt frelsi
einstaklinga og félaga í landinu
meira en nokkur dæmi eru til áð-
ur í sögu þjóðarinnar, nema ef
vera skyldi á mesta blómaskeiði
einokunarverzlunarinnar ogkon-
ungsvaldsins. Þjóðin verður að
mega treysta því, að hér sé aðeins
um bráðabirgðaráðstafanir að
ræða — eins konar hernaðará-
stand, nauðvörn, sem einungis
verði beitt, meðan verið sé að
bjarga því, sem bjargað verður
úr þrotabúi þeirrar stjórnar-
stefnu, sem ráðið hefir lögum og
lofum í landinu undanfarin ár í
krafti bróðurlegrar samvinnu
íhaldsmanna og kommúnista.
Meðan þjóðin telur sig geta
treyst því, að unnið sé af fullri
einlægni, ráðdeikl og fyrir-
hyggju að því björgunarstarfi,
mun hún reyna að sætta sig við
þá annars óhæfilegu nauðung, að
sækja þurfi um leyfi reykvískra
ráðamanna til þess að byggja
kamar á Norðurlandi, kaupa og
gera út nýja fleytu, — að aðrir en
opinberir erindrekar fái ekki að
ferðast til útlanda, gjaldeyrir til
námsmanna erlendis verði nið-
urfelldur o. s. frv., svo að fáein
dæmi séu nefnd. Slíkir stjórnar-
hættir — ef til frambúðar ættu að
vera — mínna alltof frek'lega á al-
ræði ríkisvaldsins í Rússlandi t.
d., til þess að frjálsbornir menn
geti sætt sig við þá til langframa.
HEIMATILBÚINN KULDI.
Það er erfitt að eignast ísskáp nú á dögum, en
enginn ætti þó að deyja ráðalaus af þeim sökurn,
ef hann þarf t. d. að veita gestum sínum kalda
drykki eða annað þess háttar, sem frystiskápurinn
er annars notaður til. Fáið yður saltpétursúrt
ammoniak eða öðru nafni ammoniumnitrat. Það
fæst í lyfjabúðum og víðar. Með þessu efni er auð-
velt að búa til sterka og nothæfa kuldablöndu.
Blandið síðan þetta efni til helminga með vatni
(100 gr. ammoniaknitrat í hvern desilítraaf
vatni). Þegar efnið leysist upp í vatninú lækkar
hitinn svo mjög, að á 20 mínútum mun myndast
hér um bil 15 gráðu frost í upplausninni, eða
meira, ef vatnið hefir verið sérlega kalt í upphafi.
Aðferð þessi kostar dálítið fé upphaflega, en er
góð, þegar mikið liggur við. Og svo má vel láta
vatnið gufa upp úr blöndunni með því að láta
hana standa í víðri og grunnri skál og þá verður
duftið eftir, og er hægt að nota það aftur og aftur
— og með því móti verður þetta raunar sérlega
ódýr kæliaðferð.
POTTURINN BORINN Á BORÐ.
Eldlasta glerið svokallaða, sem fæst öðru hvoru
í verzlunum, er mesta þarfaþing, þótt sumar hús-
mæður liafi iitla trú á því, af því að þær hafa ver-
ið svo óheppnar að sprengja fyrstu pottana og
skálarnar, sem þær hafa eignazt úr þessu efni.
Auðvitað getur eldfast gler sprungið. Einkum
skyldu menn gæta þess vel að setja ílát úr því aldr-
ei á kalda hluti, meðan þau eru heit, eða hella
köldu vatni í þau, þegar þau eru nýtekin
út úr glóðheitum ofni t. d. — En ef hús
móðirin gætir nauðsynlegrar varfærni að þessu
'leyti, mun hún hafa mikið gagn og ánægju af eld-
fasta glertauinu sínu. Og ákaflega þægilegt er
það, að geta borið matinn fram í sama pottinum,
sem liann er búinn til í.
Það er líka þægilegt og auðvelt að baka í eld-
föstum skálium og formum, því að þá getur hús-
móðirin fylgzt . nákvæmlega með því, hvernig
baksturinn gengur á hverjum tíma og séð, hvort
^kakan verður hæfilega og fallega brún að neðan.
Nokkuð svipað er að segja um mat, sem á að baka
eða steikja í ofninum. En aldrei má þó setja
forrna, skálar eða önnur ílát yfir opinn eld, því þá
geta þau sprungið. Og gætið þess að þynna ekki
sósuna með því að hella kölduvatniíheitaskálina!
Sé húsmóðirin samt rög við að elda matinn
beinlínis í eldföstum glerílátum, getur hún látið
sér nægja að framreiða hann aðeins í slíkum ílát-
um. Þaðer skynsamlegtað eignast heilt matarstell
úr þessu ágæta efni, ef þess er nokkur kostur. —
Þessar glervörur eru ekki dýrari en leir eða postu-
lín — oft jafnvel ódýrari — og þær eru mjög sterk-
ar, þola ta'lsverð högg án þess að brot na.
DUGLEG KONA.
Lengi hefir það verið svo — og er enn — að
karlmenn hafa verið afkastameiri um öll ritstörí
en konur, en þó eru á því undantekningar. Hefir
íslenzk kvenþjóð veitt því eftirtekt, að einn hinn
afkastamesti íslenzki rithöfundur um þessar
mundir er kona, Elinborg Lárusdóttir?
Þessu til sönnunai- kemur hér liisti yfir útkomin
ritverk frú Elinborgar.
Sögur 1935. — Anna frá Heiöarkoti 1936. —
Gróður 1937. — Förumenn: Dimmuborgir 1939,
Efra-Ás-ættin 1940, Sólon Sókrates 1940. — Frá
liðnum árum 1941. — Stramdarkirkja 1943. —
Hvíta höllin 1944. — Úr dagbók miðilsins 1944.
— Símon í Norðurhlíð 1945. — M'iðillinn Haf-
steinn Björnsson 1946. — Gömul blöð 1947.
Þetta eru mikil afköst, en það sem betra er,
bækurnar eru skemmtillegar aflestrar, boðskapur
þeirra er jákvæður, þær hafa fengið góða dóma,
og nú skipar frú Elinborg sess með helztu rithöf-
undum þjóðarinnar.
Þær íslenzkar konur, sem ekki hafa lesið bækur
frú Elinborgar, ættu að gera það hið fyrsta, og
þær munu verða stoltar af kynsystur slinni, hús-
móðurinni, sem þrátt fyrir ótal anmir, er komin
framar mörgum þeim, er gefa sig að ritstörfum
eingöngu. A.