Dagur - 13.08.1947, Blaðsíða 5

5
I
Miðvikudagur 13. ágúst 1947
DAGUR
ODD NANSEN:
SVO AÐ VIÐ GLEYMUM ÞVÍ EKKI
IjEGAR EG ætlaði að hringja
heim til konu minnar frá'
Ramlösa í Svíþjóð í byrjun maí-
mánaðar 1945, til þess að segja
henni að mér liði vel og liefði
verið leystur úr fangabúðum
Þjóðverja, þá komst eg að raun
um það, að eg var búinn að
gleyma símanúmerinu mínu
heima — númerinu, sent við
höfðum haft svo árum skipti!
Símamærin á miðstöðinni varð
að lijálpa mér að finna þetta
númer, svo að eg gæti hringt
heim.
Eg fæ enn sting í hjartað, þeg-
ar eg minnist þessa smávægilega
harmleiks — þessa óvænta ósam-
ræmis í öllum þeim straumi
ósegjanlegs feginleiks og lagnað-
ar, sem um okkur lék. Þessi litlí
atburður orkaði á mig eins og
yfir mig hefði borið á ný hvarfl-
andi skugga hins þunga böls, er
nú hafði þó verið rekið á flótta
fyrir al'lri þeirri birtu og lífs-
magni, sem tekið var að leika urn
mig í nýrri og betri veröld.
Ef til vill lftfir slíkt óvænt og
furðulegt minnisleysi einhvern
tíma gert þér glennu líka, kæri
lesari. Látum okkur þá hugga
hvorn annan með því, að stund-
um getur gleymskan verið góð
og miskunnsöm dís, er leyfir
okkur að gleyma því, sem okkur
er ekki hollt að muna. Og margt
er vissulega til af því tagi. Sjálfur
er eg t. d. búinn að gleyma ýmsu
því, sem þessi dagbókarblöð frá
liðnum árunt minna mig nú á,
þegar eg les þau aftur í fyrsta
sinn. Og þó mari eg viðburðina
nægilega glöggt til þess að gera
mér sjálfum ljóst, að ýmsir þeirra
voru verri en svo, að þeim verði
með orðum lýst, eða hægt sé að
gera sér fulla grein fyrir þeim í
endurminningunni, þegar frá
líður. Og þó eru þjáningar mín-
ar og félaga minna aðeins smá-
munir í samanburði við það, sem
svo margir aðrir hafa séð og
reynt í þeim fangabúðum, þar
sent ástandið vaf verst. Ven julegt
mannlegt ímyndunarafl getur
aðeins skilið þau ósköp, er þav
gerðust, að vissu marki. Það er
sízt íurðulegt, þótt minnið
bregðist, þegar svo stendur á, og
ennþá minna undrunarefni er
það, að jreir, sem aldrei
hafa reynt neitt slíkt, geti ekki
gert sér í hugarlund, hvað raun-
vernlega fór þar fram. Hinir, sem
reyndu þetta sjálfir, geta jafnvel
ekki áttað sig á því framar eða
trúað sínum eigin minningum.
Þeim hefir beinlínis verið það
lífsnauðsyn að losna við jressar
minningar, svo að þeir gætu-veitt
viðtöku nýjum og bjartari áhrif-
’um. Slík gleymska er miskunn-
söm, en hún má þó alldrei, aldrei
breytast í tómlæti né ábyrgðar-
laust skeytingarleysi.
En til er önnur tegund
gleymsku — og annars konar
langminni.
Auðvitað gleymum við því
aldrei, að við höfuð háð stríð

Oddur Nansen, sonur hins heimsfræga landkönnuðar og
mannvinar Friðþjófs Nansen, er sjálfur stórgáfaður rithöfund-
ur, sem virðist hala erft ýmsa beztu eiginleika hins mikla föð-
ur síns. Oddur Nansen hefir nýlega gefið út dagbók sína, er
hann skráði árin, sem hann dvaldi í fángabúðum Þjóðverja nú
í síðustu heimsstyrjöld. Eftirmáli þessarar bókar, er hér verð-
ur jrýddur eftir brezka tímaritinu THE NORSEMAN, er
snjöll og álirifamikil lnigvekja og varnaðarorð, sem eiga er-
indi til allra niitímamanna, svo jrrungin sem þ'au eru af sið-
ferðilegri alvöru og sannfæringarkrafti: Við megum ekki
gleyma reynslu og llærdómum undanlfarinna styrjaldarára, J>ví
að hinn sami harmileikur ófrelsis og andlegrar áþjánar, sem J>á
var leikinn svo víða í heiminum, er enn að gerast í návígi við
okkur að kalla: Á Spáni, í baltisku löndunum, í Suð-austur
Evrópu, í Síberíu og llangtum víðar er dýrsleg grimmd og
nauðung alls ráðandi, engu síður en í fangabúðunum þýzku.
Ef við lokum 'augunum fyrir jieirri hiy'ggilegu staðreynd, er-
um við að leika sama fávíslega strútsleikinn eins og við lékum
fyrir styrjöldina og í upphafi hennar, meðan við þóttumst
ekki vita, hvað Nazisminn er í eðli sínu og töldum okkur óvið-
komandi, hvað áhangendur hans höfðust að. Og þá getur
áþjánin og hörmungarnar hremmt okkur óviðbúna í annað
sinn, eins og Jiegar J>ýzki innrásarherinn brauzt inn í griðland
norsku J>jóðarinnar eins og þjófur á nóttu.

gegn Nazismanum, við gleymum
ekki hinni andlegu álmyrkvun,
gleymum því ekki, hversu misk-
unnarlaust var j>á traðkað á öllu
því, er við áttum helgast og bezt,
frelsinu og sjálfsákvörðunarrétti
Jrjóðanna. Við sórurn þess dýra
eiða að unna okkur engrar
hvíldar, fyrr en þessari djöful-
legu martröð væri aflétt og
morðingjunum stökkt á flótta.
Við munum þetta vel.
Með ótrúlegum fórnum unn-
um við sigur í þessari styrjöld.
Unnum sigur? Ef til vill má um
það deila, en hitt er víst, að enn
er of snemmt að lvalda að sér
hönduin. Á Spáni situr harð-
stjóri enn að völdum, þúsundir
inanna þjást ennþá í helvíti
fangabúðanna J>ar, og enn fleiri
þúsundir lifa í útlegð og frið-
leysi. Okkur er vel kunnugt um
Ungfrú Sigríður Ármann

•krafti réttlátrar reiði — í krafti
og nafni lýðræðisins, sem við
höfum barizt fyrir. Og vafalaust
eru mótmæli okkar ekki þýðing-
arlaus með öllu.
En hvað þá um F.istlánd, Lett-
land og Lithaugaland? Hvernig
eru sex miljónir frelsisiunnandi
fólks leiknar þar? Er okkur alls-
endis ókunnugt um örlög þeirra?
Og hver gengur fram til varn-
ar hinum ógæfusamasta af ölfum
ógæfusömum þjóðflokkum? —
Þjóðflokknum, sem tvímælalaust
hefir þjáðst rnest og fórnað flestu
á liðnum árum; — þjóðflokikn-
um, sem enn er þó alls staðar of-
sóttur og landrækur; — þjóð-
flokknum, hvers nafn er blóði
skráð á síður mannkvnssögunn-
ar. Hver gengur fram fyrir
skjöldu til varnar Gyðingum?
Mundu ekki á þessari stundu
vera að gerast ýmis þau tíðindi í
Ungverjalandi, Rúmeníu, Búlg-
aríu, Júgóslavíu — já, jafnvél í
Grikklandi og víða annars staðar
í heimnium, sem ekki eru alger-
lega samrýmanleg lýðræðishug-
sjón okkar? Er okkur það full-
ljóst, eða leggjum við nokkuð á
okkur ti‘l þess að vita það til hlít-
ar? Hvað er nú orðið af hinni
glaðvakandi lýðræðislegu sam-
vizkusemi okkar, náungakærleik-
anum og árvekni okkar í félags-
málum, sem er svo hávær og
brennandi í andanum, hvenær
Jretta. Og við andmælum þessu í sem Spánarmálin ber á góma?
Kannske rétdætiskennd okkar sé
aðeins ætluð Spánverjum, en
ekki þessum nágrönnum okkar í
anistri?
Sú gleymska, sem véldur því,
að við munum ekki eftir þessum
þjóðum og örlögum þeirra, er af
hinu illa, því að hið rétta nafn
hennar er tómlæti og hlut-
drægni. F.ða stafar þessi gleymská
okkar ef til vill af ótta? Ef svo er,
höfum við vissúlega ekki borið
sigur af hólmi í þessari styrjöld.
Því að varla hafa það verið slík
hræðslugæði — gleymska og
J>ögn til þess að halda friðinn við
ofbeldið — sem Roosevelt forseti
átti við, þegar hann talaði um
„frelsi frá ótta“.
(Framhaldj.
| x
— Fokdreifar
(Framhald af 4. síðu).
að stinga þessum kvörtunum algerlega
undir stól, fyrst það hefir verið beðið
að koma þeim á framfæri við rétta
hlutaðeigendur, en ekki virtist á hinn
bóginn svo mikil brögð að þessu, að
ástæða sé til að gera mikið veður út
af því. En allra hluta vegna virðist
eðlilegt, að flugmenn fljúgi ekki oftar
yfir þéttbýli en brýn nauðsyn krefur,
og sízt svo lágt að óþægindi eða jafn-
vel hætta geti stafað af. Og æfinga-
flug nemenda og óæfðra flugmanna
ætti að vera algerlega bannað yfir
byggðu bóli, ekki sízt hér ó landi, þar
sem óbyggð víðlendi eru alls staðar á
næstu grösum.
Lesandi skrifar:
OLLU FER AFTUR, sagði kerling-
in, þegar karlinn hennar veiktist
af heimabrugginu sínu. Jó, það má
með sanni segja, að ýmsu fet aftur nú
fr áReykjavík er komin til bæjarins og ætlar að sýna bæjarbúum list
sína í Samkomuhúsi bæjafins næstkomandi fimmtudagskvöld. —
Ungfrúin er einn bezti listdansari landsins. Hún dvaldi í Ameríku
i 2þ2 ár við nám við Chalif-dansskólann í New York, sem er frægasti
dansskóli Bandaríkjanna. Fylgdu henni hingað heim hin beztu
meðmæli kennara hennar fyrir elju og hæfileika við námið.
Ungfrú Ármann hefir haft listdanssýningar í Reykjavík og víðar
sunnanlands og hlotið blóm og heiður fyrir hvarvetna. Þarf ekki að
efa, að bæjarbúar munu fjölmenna á sýningar hennar hér.
JN.
Um víða veröld
Herkostnaður Norðmanna
375 millj.
HerkostnaSur Norðmarina nemur
samtals 375 millj. kr. Herinn íær 100
millj., flotinn 110, flugherinn 38,
strandvarnarliðið 10, Ioftvarnarliðið
10 og heilbrigðisþjónustan 2. 5 millj.
verða notaðar til raketturannsókna.
*
Borg fyrstu kjarnorkusprenging-
arinnar heldur friðarhátíð.
íbúar Hirosima, japönsku borgar-
innar, er fyrst allra borga var lostin
kjarnorkusprengju, gerðu hlé á við-
reisnarstarfi sínu 5. þ. mán. til þess að
hefja friðarhátíð til mirmingar þess að
6. áfjúst sl. voru tvö ár liðin, síðan
kjarnorkusprengjan lagði borgina í
rústir. Hátíð þessi á að standa i þrjá
daga, og verður þar fyrst og fremst
beðið til æðstu máttarvalda tilverunn-
ar, að þau hlífi mannkyninu við fleiri
styrjöldum og ógnum þeirra. 78150
lík fundust i rústum borgarinnar, en
13983 manna var auk þess saknað ett-
ir þessa EINU sprengingu. Öll borgin
að kalla hrundi í rústir, og aðeins fá
hús hafa enn verið endurbyggð.
Enginn þeirra, er særðust við
sprenginguna, dvelur enn í sjúkrahús-
um borgarinnar. Þrátt íyrir allar spár
og orðróm um hið gagnstæða, bendir
ekkert til þess, að vansköpuð börn
muni fæðast af völdum geislaverkana
eftir sprenginguna, eða nein sérstök
afbrigði né vanskapningar verða til af
þeim sökum, hvorki í dýra- né jurta-
ríkinu.
*
Brúðgumínn 60 árum eldri.
/ júlímánuði voru gefin saman í
hjónaband í Kansas City í Missouri
18 ára stúlka og 78 ára gamall maður.
Robert Lee Bucher, en svo heitir
brúðguminn, og Lilian kona hans hitt-
ust fyrst, er hann kom að heimsækja
foreldra hennar, er voru Ieiguliðar
hans. Bucher á fjögur börn og fjögur
barnabörn og segist hafa verið mjög
einmana síðan kona hans lézt fyrir 18
árum.
*
101 árs sauðaþjófur.
Elzti fanginn í fagnelsum Suður-Af-
ríku heitir Bayman James og er
hvorki meira né minna en 101 árs.
Hann var dæmdur fyrir skömmu í sex
mánaða fangelsi fyrir sauðaþjófnað.
í seinni tíð, og er mér þá efst í huga
skóhlífnaleysið. Hvergi fást karl-
mannsskóhlífar. Hvemig stendur á
því? Er hætt að framleiða þennan
lúxus, eða eru verzlanir hættar að
panta hann — eða hvað? Þetta er há-
bölvað ástand. Það verður þokkalegt
þegar blotnar um í haust og vetur, við
karlmennirnir sífellt blautir í fæturná,
ýmist með kvef eða lungnabólgu eða
hvort tveggja — og ætli margri hús-
móðurinni muni ekki þykja nokkurvá
fyrir dyrum, er húsbóndinn og gestir
hans vaða forugir inn um allar stofur
— ja, eða þó þeir koma — á sokka-
leistunum og hálsbrjóta sig á bónuð-
um gólfunum.
Nú er liðinn sá tími, að maður gat
farið á gömlu skóhlífunum sínum inn
á kaffihús og komið út á nýjum —
óvart auðvitað — nei, nú sjást varla
nokkurn tíma skóhlífar í forstofum,
þeir sem enn eiga þessi djásn skiljá'
þau aldrei við sig. Osköp er leiðinlegt,
hvað menn eru varir um sig og hrædd-
ir. — Jseja, eg skora á skóverzlanir
bæjarins að reyna að útvega okkur
karlmönnunum skóhlífar hið allra
fyrsta, annars hættum við að kaupa af
i 'þeim skó, en göngum bara á bússun-
1 um okkar.