Dagur - 23.02.1949, Qupperneq 4

4
DAGUR
Miðvikudaginn 23. febrúar 1949
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Atgreiðsla auglýsingar, innheimta:
Marínó H. Pátursson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími lfiG
ltlaðic kemur út á hverjum miðvikudegi
Áreaneurinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi er 1. júlí
FRENTVERK ODl>» BJORNSSONAR H.F.
-
Ólikir valdhafar
NÚ SKÖMMU eftir áramótin tilkynnti mat-
vælaráðherra Breta þingheimi þau tíðindi, að
stjórnin hefði ákveðið að auka innflutningskvóta
brezku kaupfélaganna um allt að 7% á nokkrum
matvælategundum. Ennfremur upplýstist við um-
ræður í þinginu, að fleiri breytingar hefðu verið
gerðar á kvótaúthlutunum ríkisvaldsins og hefði
hlutur kaupfélaganna og fyrirtækja þeirra verið
aukinn allverulega og færður til samræmis við
hlutdeild þeirra í heildarverzlun landsins. T. d. var
sykurskammtur þeirra til kökugerðar aukinn úr
11% í 22%% með hliðsjón af því, að þau seldu á
árinu 1948 20—25% af þeim sykri, sem fluttur var
til landsins eða unninn heima. Þessar upplýsingar
úr brézka þinginu sýna, að það þykir réttlátt og
sanngjarnt þar í landi, að hluttaka almennings í
kaupfélagsverzluninni sé sá mælikvarði, sem
kvótaskipulag ríkisvaldsins verður að hlýta. Það
þykir ekki frambærilegt í brezkum stjórnmálum,
að einkareksturinn haldi fyrirstríðskvótum sínum
af innfiutningnum með boði ríkisvaldsins. Hann
heldur honum því aðeins að fólkið í landinu haldi
áfram að trúa honum fyrir verzlun sinni. Þegar
augljóst er orðið, að almenningur leitar í vaxandi
mæli til kaupfélaganna til þess að fá nauðsynjar
sínar, þykir skylt að taka tillit til þess við útdeil-
ingu innflutningsleyfa og auka kvóta kaupfélag-
anna í samræmi við hina auknu verzlun.
ÞETTA FORDÆMI Breta er í fyllsta máta at-
hyglisvert fyrir íslendinga. Hér er innflutnings-
verzlunin enn í viðjum fyrirstríðskvótanna að því
bezt verður vitað, því að þrátt íyrir ítrekaðar
áskoranir og ítrekuð loforð valdhafanna, hefir það
skipulag, sem hér er haft á skiptingu innflutníngs-
ins ekki fengist kunngert opinberlega. Þó er aug-
ljóst af reynslunni, að öllu er haldið sem mest
óbreyttu ár frá ári, kröfum samvinnumanna um
aukinn kvóta í ýmsum vöruflokkum, er ekki sinnt
og það prédikað fyrir landslýðnum, að þessar
kröfur — byggðar á sömu forsendum og kröfur
brezku samvinnumannanna — séu hið mesta
óréttlæti og þjóðfélaginu háski búinn ef þeim yrði
fullnægt.
ÞAÐ ER ATHYGLISVERT í þessu sambandi,
að það er jafnaðarmannastjórn í Bretlandi, sem
þannig réttir hlut brezku samvinnuhreyfinngar-
innar, á sama tíma og viðskiptamálaráðherra jafn-
aðarmanna hér og aðrir valdamenn flokksins um
verzlun og viðskipti, standa með málsvörum
einkahagsmunanna gegn auknu réttlæti í skipan
innflutningsverzlunarinnar, sbr. samfylkingu í
Fjárhagsráði og ríkisstjórn á sl. ári til þess að
halda núverandi verzlunarfyrirkomulagi sem mest
óbreyttu. í Bretlandi gagnrýndu þingmenn íhalds-
flokksins fyrrgreindar ráðstafanir ríkisstjórnar-
innar ,en þingmenn VerkamannaflokksinsogSam-
vinnuflokksins stóðu saman um lagfæringarnar.
Kröfur samvinnumanna hér og í Bretlandi eru
í eðli sínu hinar sömu. En mennirnir í valdastól-
unum hér og þar eru næsta ólíkir. Það gerir gæfu-
muninn fyrir brezkan almenning.
FOKDREIFAR
Erum við að dragast aftur úr?
FYRIR STRÍÐIÐ var Akureyri
upprennandi iðnaðarbær í þjóð-
félaginu. Þá var talið, að hag-
kvæmt væri að reka iðnað hér.
Bærinn lá vel við samgöngum,
hér var ódýrara að lifa en víða
annars staðar og rekstur hag-
kvæmari. Ýms blómleg iðnfyrir-
tæki risu þá á legg. Er þessari
þróun hér lokið? Erum við að
dragast aftur úr í iðnaðinum? Eg
lagði þessar spurningar fyrir
mætan borgara, sem er mjög
kunnugur þróuninni í iðnaðar-
málum bæjarfélagsins og horfun-
um nú. Hann sagði ástandið nú
vera hörmulegt á marga lund.
Fyrirtæki, sem góðan vélakost
hefðu til nytsamlegrar fram-
leiðslu, .ynnu ekki með hálfum
krafti lengur. Þessu veldur
tvennt: vinnuaflsskortur og hið
dæmalausa „eftirlit" ríkisvalds-
ins.
SÍÐAN FYRIR styrjöldina hef-
ir margt breytzt til hins verra í
iðnaðarmálum bæjarins. Það er
búið að snúa taflinu við, þannig,
að það er nú orðið dýrara að lifa
úti á landi en í Reykjavík. Því
veldur einkum siglinga- og inn-
flutningsfyrirkomulagið. Lands-
menn verða nú að kaupa flestar
vörur sínar úr pakkhúsum
Reykjavíkur. Greiða fragt og
annan kostnað við flutninginn út
á hafnirnar. Afleiðingin er sú, að
varan er dýrari hingað komin en
í Reykjavík. Innflutningurinn er
að mestu í höndum reykvískra
fyrirtækja og æ erfiðlegar gengur
fyrir fyrirtæki úti á landi að fá
áheym hjá ríkisnefndunum, sem
leyfisveitingunum ráða. Allt þetta
fargan — svo og lakari samgöng-
ur á sjó en fyrir stríð — hafa tor-
veldað aðstöðu iðnfyrirtækja hér
og hamlað því að þróunin hafi
haldið áfram í sama dúr og fyrr.
Og svo er það e. t. v. erfiðasta
vandamálið: Fólkseklan. Það er
vafalaust, að ekkert samræmi
hefir verið í innflutningi véla og
framleiðslutækja á ýmsum svið-
um og vinnuaflsins, sem til er í
landinu á hverjum tíma. Enda
nýtast ekki tækin til fulls. Mjög
víða skortir fólk til starfa, ekki
aðeins í landbúnaði og sjávarút-
vegi, heldur einnig í iðnaðinum,
sums staðar mjög tilfinnanlega.
Þetta er vandamál, sem þarf að
leysa, hver svo sem úrræðin
verða.
FYRIR AKUREYRI er ástand-
ið verzlunar- og innflutningsmál-
um ákaflega varhugavert. Ef rík-
isvaldipu tekst með ráðstöfunum
sínum að skapa það ástand, að
miklum mun hagkvæmara og lík-
legra til árangurs sé að stofna
iðnfyrirtæki og annan atvinnu-
rekstur í Reykjavík en úti á
landi — og það ástand er nú að
skapast — þarf ekki að spyrja um
eftirleikinn. Þá dregst iðnaðurinn
hér saman, nýjum fyrirtækjum
verður trauðla komið upp hér.
Hinnar dauðu handar ríkisrekstr-
arins og nefndanna er þegar farið
að gæta mjög verulega í atvinnu-
málum bæjarins. Þessi hönd gref-
ur undan undirstöðum heilbrigðs
og vaxandi athafnalífs, lokkar
fólkið burtu til Reykjavíkur og
annarra staða, sem betri aðstöðu
og betri kjör bjóða.
ÞESSI ÓHEILLAÞRÓUN hefir
verið að ágerast síðustu árin,
einkum með vaxandi „eftirlit“
ríkisins á öllum sviðum. Það er
sorglegt tímanna tákn, að ekki
skuli hafa verið meiri alvara í
stjórnarsáttmálanum en það, að
enginn mun hafa orðið þess var,
að reynt væri að efna það samn-
ingsatriði, að ríkið skyldi taka
fullt tillit til annarra landshluta
við staðsetningu stórfyrirtækja á
vegum þess. Reynslan virðist ætla
að verða þveröfug við þessi fyrir-
heit. Helzt er svo að sjá, sem ríkið
ætli beinlínis að auka enn gífur-
lega fjárfestinguna í Reykjavík
og nágrenni hennar, á sama tíma
og ráðstafanir þess draga mátt úr
athafnalífi annarra landshluta.
Þegar þannig er markvisst unnið
af þeim, sem völdin hafa, er
naumast að furða þótt einhvers
staðar sjáist merkin. Sorglegast
er e. t. v., að fulltrúar þeir, sem
kjördæmin úti á landi senda fyrir
sig á Alþingi, skuli vera svo upp-
teknir í flokkaþvargi og smámál-
um, að þeir reyna ekki einu sinni
að spyrna við fótum. Skyldu
landsmenn senda þá alla á þing
aftur?
Furðulegir verzlunarhættir.
RÍKISVALDIÐ rekur marg-
háttaða verzlun og hefir einka-
sölu í sumum greinum, svo sem
tóbakseinkasölu og áfengisverzl-
un. Höfuðstöðvar þessara einka-
sala er í Reykjavík. Af þessu
virðast sumar þeirra draga þá
furðulegu ályktun, að þeim beri
að selja varning sinn öðru verði
til Reykvíkinga en annrra lands-
manna. Tóbakseinkasalan t. d.
selur tóbaksvörur öðru verði til
Reykvíkinga en annarra lands-
mnana. Sígarettupakkinn kostar
þar 10—15 aurum minna en hér.
Þetta ríkisfyrirtæki lætur okkur
borga kostnaðinn við flutning
vörunnar hingað í stað þess að
jafna verðinu og selja þegnunum
vörur sínar sáma verði á öllu
landinu. Þessir verzlunarhættir
eru ósvífnir og óþolandi. Ríkis-
einkasala á að gera öllum þegn-
um þjóðfélagsins jafnhátt undir
höfði. Þótt heimkynni ríkisfyrir-
tækis sé í Reykjavík réttlætir það
engan veginn það sjónarmið, að
aðrir landsmenn verði að greiða
sérstakan skatt til þess að fá
einkasöluvöruna flutta til ann-
arra verzlunarstaða. Þetta ástand
hefir viðgengist í mörg ár og ættu
landsmenn ekki að þola það leng-
ur. Fáist einkasölur ríkisins ekki
til þess að, gera öllum þegnum
þjóðfélagsins jafn hátt undir
höfði, verður Alþingi að fyrir-
skipa þeim það. Það er skylda
þingmanna utan af landi, að sjá
til þess að þetta óþolandi misrétti
verði tafarlaust leiðrétt.
Ógætilegur akstur.
Brekkubúi skrifar:
„MÉR ÓGNAR að sjá hversu
sumir bifreiðastjórar aka ógæti-
lega nú í hálkunni niður Hamar-
stíginn hér uppi á Brekkunni.
Gatan er í allmikilli brekku og
hefir nú um sinn verið eitt svell á
köflum. Margt barna er jafnan að
leik þar og í næsta umhverfi. —
Gæti farið svo, að þeir, sem hrað-
ast aka þar niður, yrðu of seinir
að stöðva bifreið sína ef á þyrfti
að halda. Þessum mönnum liggur
sjaldnast það á, að þeir geti ekki
vel viðhaft ítrustu varfærni á svo
varasömum stað.
Um leið og eg beini tilmælum
um varfærni til bifreiðastjóra, vil
eg bera upp þá spurningu fyrir
bæjarverkfræðingi, hvenær hann
telji tíma til kominn að gera götu
þessa sæmilega úr garði, þ. e.
hlaða hana upp og ganga frá
henni. Virðist mér það verk hafa
dregist helzt til lengi.“
Ný smokingföt,
á meðalmann, til sölu í
Odclagötu 1.

Eru samkvæmisföt nauðsyn
í skólunum?
Kona hér í bæ skrifar:
„Ég hef einu sinni áður skrifað yður nokkrar lín-
ur varðandi barnaskólann, nú langar mig til að
minnast á eitt atriði viðvikjandi framhaldsskólum
bæjarins.
Það mun nú vera orðin venja hér, að unglingarn-
ir mæti í samkvæmisklæðnaði á stærri hátíðum
skóla sinna. Drengirnir geta mætt í dökkum föt-
um en stúlkurnar verða að mæta í síðum sam-
kvæmiskjólum. Mér finnst þessar skemrritanir gætu
verið hátíðlegar þó 14—17 ára unglingsstúlkur væru
ekki neyddar til að kaupa kjól fyrir mörg hundruð
krónur, sem svo er ekki nothæfur til annars.
Annað er svo athugandi í þessu sambandi. Á
heimilum þar sem mörgum börnum þarf að hjálpa
til framhaldsnáms, er svona aukakostnaður ókleyf-
ur, og mega þá sumar þessara ungu stúlkna, (sem
ekki hafa efni á að kaupa síðan kjól) sitja lieima,
og er það sannarlega ósanngjarnt fyrir svona tildur.
Að endingu þakka ég kvennadálkinum mörg orð
í tíma töluð.“
—x—
r
Osmekkleg útvarpsræða
Benedikt Gröndal blaðamaður flutti erindi til
íslenzkra hlustenda erlendis s. 1. sunnudag. f erindi
þessu gerði hann sig sekan um framúrskarandi ó-
smekklegan málflutning, svo að ekki sé meira sagt.
Erindi þessi eru að jafnaði nokkur konar spjall
um daginn og veginn, drepið er á það, sem gerzt
hefur í þjóðlífinu að undanfÖrnu, og ræðumenn
leggja nokkuð til frá eigin brjósti til útskýringar
fréttunum. í þessu sambandi gat ræðumaður um
mæunveikisfaraldurinn, sem hér hefir geysað, og
sagði að veikin væri í daglegu tali nefnd „hengil-
mænusótt“. Afþessumunduhlustendurerlendishafa
átt að ráða það, að einungis hengilmænur og aum-
ingjar legðust í veiki þessari, að hún væri nánast
hystería í mannfólkinu en ekki alverlegur sjúkdóm-
ur. Slíkur málflutningur á þessumvettvangieraum-
legur og andstyggilegur. Mætti upplýsa mann
þennan um þau sannindi, að á erlendu sjúkrahúsi
liggja nú 7 sjúklingar héðan að heiman, og skýrslur
lækna þar sýna, að ekki mun um neinn aumingja-
skap að ræða hjá því fólki, heldur alvarlegan sjúk-
dóm, svo alvarlegan, að óvíst er að allir þeir sjúkl-
ingar fái heilsu og þrótt aftur. Þá hefir veikin orðið
til þess að leysa upp heimili hér í þessum bæ, víða
liggur fólk enn þungt haldið og hefir legið mánuð-
um saman. Svo mætti lengi telja. Erfiðleikar og
hörmungar af völdum mænuveikinnar eru yfrið
nægir. Vera má að einhverjum útvarpssnökkurum
þyki það sæmilegt að hæðast að þeim, en almenn-
ingur mun telja slíka boðbera eiga lítið erindi í út-
varpssali.
----o---
Konurnar í Reykjavík ræða við skömmtunarstjóra.
Kvenréttindafélag íslands beitti sér fyrir almenn-
um kvennafundi í Reykjavík nú mu helgina. Þar
ræddu konurnar um vandamál heimilanna, ástand-
ið í verzlunarmálunum, skömmtunina o. fl. Ein-
dregnar áskoranir voru samþykktar í þessum mál-
um og eru þessar helztar: Konurnar víttu þær ráð-
stafanir Alþingis í dýrtíðarlögunum síðustu, að
leggja aukaskatt á rafmagnstæki til neimilanna.
Þær kröfðust meiri vefnaðarvöruinnflutnings og af-
nám skaffiskömmtunarinnar. Konurnar ítrekuðu
fyrri samþykktir um óréttmæti þess að engin kona
skyldi vera í nefndum þeim og ráðum, sem stjórna
Innflutnings- og skömmtunarmálum. Þá mótmæltu
þær innflutningi bíla á sama tíma og mikil lskortur
nauðsynjavöru er í landinu. Skömmtunarstjórinn
og einn meðlimur Fjárhagsráðs mættu á fundinum
og munu hafa fengið varmar móttökur.