Dagur - 07.09.1949, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 7. septembcr 1949
Fimmtugur:
VILHJÁLMUR ÞÓR
forstjóri Sambands íslenzkra samvinnufélaga
Þann 1. þ. m. varð Vilhjálmur
Þór fimmtugur, — aðeins fimm-
tugur, þó ótrúlegt mætti þykja
um mann, sem hefir skilað því-
líku dagsverki.
Vilhjálmur er fæddur 1. sept.
1899 að Æsustöðum í Eyjáfirði,
sonur Þórarins bónda þar Jónas-
sonar frá Sigluvík og konu hans
Ólafar Þorsteinsdóttur Thorla-
cius. Barn að aldri fluttist Vil-
hjálmur með foreldrum sínum til
Akureyrar og ólst því þar upp.
Að sjálfsögðu gekk hann í barna-
skóla Akureyrar, en sat lítið á
skólabekk eftir að barnaskóla-
náminu lauk. Lífið og starfið
varð hans skóli, því að hann fór
óvenjulega ungur að vinna fyrir
sér.
Árið 1912 réðist Vilhjálmur til
Kaupfélags Eyfirðinga, þá tæp-
lega 13 vetra gamall, var hann í
fyrstu sendisveinn, síðan búðar-
maður, þá skrifstofumaður og
loks fulltrúa framkvæmdastjóra,
þá enn innan við tvítugt. Þetta
var óvenujulega skjótur frami,
en reynslan sýndi, að hann var í
alla staði verðskuldaður. Þegar
Vilhjálmur kom að KEA, var
Hallgrímur Kristinsson, hinn
mikli samvinnufrömuður, fram-
kvæmdastjóri félagsins og Sig-
urður bróðir hans fulltrúi hans
og hægri hönd. Munu þeir
bræður báðir hafa fljótt veitt
dugnaði og starfshæfni hins unga
sveins athygli og fengið hið bezta
traust á honum, enda fólu þeir
honum vandasöm störf fyrr en
búast hefði mátt við eftir aldri.
Hann fyrir sitt leyti hefir og hlot-
ið að vera næsta námfús og margt
af þeim bræðrum lært.
Á útmánuðum árið 1916 hélt
Sambandið námskeið hér á Ak-
ureyri, er stóð mánaðartíma. Var
námskeið þetta fyrirrennari og
fyrsti vísir Samvinnuskólans. Það
mun aðallegar hafa verið ætlað
fyrir yngri starfsmenn kaupfé-
laganna, en þó sóttu það fleiri
þeirra á meðal eg. Þar var Vil-
hjálmur Þór einnig, þá 16 ára og
yngstur þátttakenda. Kennarar
voru Sigurður Jónsson í Yzta-
felli, er kenndi sögu samvinnu-
hreyfingarinnar o. fl. með fyrir-
lestrúm og Hallgi'ímur Kri.stiris-
son, er kenndi bókhald. Fékk eg
þá persónulega reynslu fyrir því,
að auk annarra kosta, var Hall-
grímur afburða góður kennari,
svo að mig furðar ekki, þó að
það, að komast undir sérstaka
handleiðslu hans þegar á barns-
aldri, yrði giftudrjúgt, einkum
þegar meðfæddir hæfileikar vís-
uðu einnig veginn. Þarna á nám-
skeiðinu vorum við Vilhjálmur
sessunautar og veitti eg 'honum
því töluverða athygli. Gekk hann
að náminu af feikna kappi, eink-
um að læra bókhaldið sem bezt
og setja sig inn í það. Hygg eg að
hann hafi lært meira í bókhaldi á
þessum mánuði, heldur en max-g-
ir, sem það nám stunda, gera á
heilum vetrum. Var mér þá þegar
ljóst, að þessi unglingur, sem við
hlið mér sat, var hinn efnilegasti
og líklegur til mikilla vei'ka, þó
mig grunaði ekki þá, að þeirra
yrði jafn skammt að bíða.
Þegar Hallgrímur Kristinsson
tók til fulls við foi’stöðu S. í. S. og
Sigurður bróðir hans varð fram-
kvæmdastjói'i K. E. A., varð Vil-
hjálmur Þór fulltrúi hans, tæpra
19 ára gamall og gengdi því starfi
um hríð. Varð hann þá nákunn-
ugur öllum rekstri kaupfélagsins.
sem þá var oi'ðið stæi-sta kaupfé-
lag landsins og' umfangsmesta
fyrirtæki á Akureyri.
Sigurður Kristinsson tók sem
kunnugt er við foi'stöðu Sam-
bandsins eftir lát Hallgi-íms bi’óð-
ur síns og þui'fti þá að fá fram-
kvæmdastjóra að Kaupfélagi Ey-
fii-ðinga. Vilhjálmur var þá að-
eins 23 ára að aldri, en þó vorum
við, sem sátum í stjórn kaupfé-
lagsins, alveg sammála um að
velja hann til starfsins. Um það
var enginn efi eða hik. Ef til vill
hefir einhverjum fundist það
djai-ft teflt, að fela svo bamung-
um manni jafn umfangsmikið' og
vandasamt ábyrgðai-starf, en
fui'ðu fljótt held eg þó að allir
hafi órðið sammála um þáð, að
hann var einmitt rétti maðurinn.
Þegar Vilhjálmur Þór tók við
stjóm Kaupfélags Eyfii-ðinga ár-
ið 1923, voru að ýmsu leyti ei-fið-
ir tímar; kreppan, sem kom upp
úr heimsstyrjöldinni fyrri stóð þá
enn yfir; atvinnuvegirnir böi-ðust
í bökkum og margir áttu í fjár-
hagsöi'ðugleikum. Skömmu síðar
batnaði árferðið að vísu í bili, en
um 1930 reið svo hin ægilega
heimskreppa yfir með öllum sín-
um afleiðingum, sem flestum eru
emx í fersku minni. Örðugleikar
voru því nægir, en Vilhjálmur
var vandanum vaxinn og stæltist
aðeins við hverja þraut. Á meðan
hann var framkvæmdastjói'i
Kaupfélags Eyfii-ðinga batnaði
hagur félagsins stórlega og það
elfdist og færði út kvíarnar á öll-
um sviðum og styrktist inn á við.
Skuldir minnkuðu, vörusalan
jókst og nýjum vei-zlunai'greinum
var bætt við. Núvei'andi vei'zlun-
ai'hús K. E. A. var þá byggt og
fleii'i byggingum komið upp í
þágu starfseminnar. Þá var
Mjólkursamlagið stofnað, sem
síðan hefir vei'ið aðal lyftistöng
landbúnaðarins í héraðinu,
smjörlíkisgerð, frystihús, bakarí,
apótek og fleiri fyi-irtækjum
komið á fót á vegum félagsins o.
s. frv. Ekki var þó látið sitja við
það eitt, sem viðkom verzlunar-
í-ekstri eða atvinnumálum, held-
ur einnig munað eftir hinni and-
legu hlið; Menningarsjóður
Kaupfélags Eyfirðinga var þá og
stofnaður og hefir hann síðan
styrkt verulega ýms menningar-
mál í héi-aðinu, t. d. skólahús og
sundlaugarbyggingar. Þá var og
einnig hafin fræðslustarfsemi
innan félagsins o. s. frv. Fram-
kvæmd allra þessara mála hvíldi
á Vilhjálmi og var það allt
geypi mikið starf, auk yfii'stjórn-
ar hins daglega rekstuis. Ákvarð-
anir um ný fyrii-tæki og önnur
stæi'ri mál voru — og eru — að
vísu teknar af félagsstjórninni.
En Vilhjálmur sat fundi hennar
og stjómin hafði jafnan samráð
við hann um afgreiðslu mála,
enda var samvinna hans og
stjói'narinnar hin bezta. Eg held
því að það sé ekki ofmælt og að
eg geri félögum mínum í kaup-
félagsstjórninni ekki railgt til þó
ég segi, að Vilhjálmur átti lang-
samlega mestan þátt í fram-
kvæmdum félagsins á þessum ár-
um. Það var ekki einasta að hann
hefði fi-amkvæmdina á hendi, sem
séx-staklega hvíldi á hans hei'ðum,
heldur átti hann, að eg held, oft-
ast fi'umkvæðið, þegar um ný-
breytni og umbætur var að ræða.
Allt hans mikla starf í þágu
Kaupfélags Eyfirðinga verður því
seint ofmetið né fullþakkað.
En þrátt fyrir hið mikla stai-f,
sem forstaða kaupfélagsins krafð-
ist, gaf Vilhjálmur sig að fleii-u á
meðan hann var hér, þannig var
hann einn af forgöngumönnum að
stofnun Ki'istnesshælis og í stjórn
þess fyrstu árin. Hann var og
kosinn í bæjai'stjórn Akureyrar
árið 1934 og átti sæti í henni þar
til að hann flutti héðan. í stjórn
sjúkrahússins hér var hann um
skeið og fleix'i trúnaðai'störfum
gegndi hann fyrir bæ og héi'að.
Á þessum árum var hann og kos-
inn í stjórn Sambands íslenzkra
samvinnufélaga og átti sæti í
henni þar til hann varð forstjói'i
Sambandsins. Gekk hann að öll-
um þessum stöi'fum með sínum
alkunna dugnaði og áhuga.
Vilhjálmur Þór- hefir þannig
um ára bil verið fox'ystumaður
Rögnv. Sigurjónsson
hélt píanó-konsei't í Nýja-Bíó
1. þ. m. Ekki er um það að villast,
að listamaðurinn hefir tekið all-
miklum framförum síðan við hér
heyrðum hann seinast, einkum
hvað tónmýkt snertir og gætti
þess víða í túlkun hans á Chopin
og sums staðar með miklum
ágætum. Annars virðist mér
listamaðurinn njóta sín eðlilegast
í kraftleik. Yfirleitt fannst mér
hann gera Chopin bezt skil, en
Schubei't lökust. Hér er á fei'ðinni
maður með mikla tækni og er
ánægjulegt til þess að vita hve
mjög hefir öi'lað á heimsvísu
tækni meða lokkar hin síðari ái'.
Hitt oi-kar varla tvímælis að okk-
ar helztu hljóðfæraleikarar, Har-
aldur og Páll, halda fyllilega sín-
um enda sem sjálfstæðir túlk-
endur og það svo mjög að víða má
skyggnast um eftir þeirra jafn-
ingjum, enda er frumgáfan svo
sjaldgæf að furðulegt rná heita að
hún skjóti upp kollinum í jafn
smáu þjóðfélagi og voi'u, sem
raun ber vitni.
Að öllum ólöstuðum var aðsókn
að hljómleikum Rögnvalds minni
en æskilega hefði verið. Annars
er ekki nema sanngjai-nt að
minnast þess, að í hlutfalli við
stærð þessa bæjar eru hér fleiri
Eyfirðinga í umbótabai'áttu
þeiri-a og svo stutt saga Eyja-
fjarðar verður aldrei skráð, að
hans verði þar ekki að góðu get-
ið.
Og þó nutu Eyfirðingar hans
ekki lengi einir, því að árið 1938
fluttist hann burtu úr þessu hér-
aði og lók við öðrum störfum.
Hann var þá ekki enn fertugur að
aldri, en hafði þó skilað meira
dagsverki, heldur en flestum
auðnast á langri æfi.
Þau 11 ár, sem liðin eru síðan
Vilhjálmur Þór fluttist héðan,
hefir hann gengt ýmsum rnikils-
háttar störfum: verið fram-
kvæmdastjói'i íslandsdeildar
heimssýningai'innar í New Yoi'k,
aðalræðismaður íslands í Banda-
ríkjunum, bankastjóri Lands-
bankans, atvinnu- og utanríkis-
í'áðheri'a í ráðuneyti Björns
Þórðarsonar árin 1942—44 og frá;
ársbyrjun 1946 forstjóri Sam-
bands íslenzki-a samvinnufélaga.
Hygg eg að flestir samvinnu- •
menn landsins séu sammála um:
það, að þar sé réttur maður á.
réttum stað. Annai’s fjölyrði eg;
ekki um þessa mei'ku þætti í ævi;
Vilhjálms. Mín ætlun var aðeins;
sú, að minnast á ævi og störf hans
í þessu héraði.
Ái'ið 1926 kvæntist Vilhjálmur '
Rannveigu Jónsdóttur, ágætri
konu, sem hefir verið manni sín-
um stoð og stytta í lífinu. Þau
hjón eiga mannvænleg börn og
hið glæsilegasta heimili.
Eg nota þetta tækifæri til að:
þakka Vilhjálmi Þór ágæta sam-
vinnu á liðnum ánxm og óska
honum alli-a heilla á ókominni
æv.i. Og eg flyt honum einnig al-
úðar þakkir og árnaðaróskir Ey-
fii’ðinga.
aðkomu-konsertar að iiltölu en í
nokkrum öðrum bæ á landinu.
Fjarri sé mér að vilja draga úr
aðsókn að aðkomu-konsei'tum.
Hitt hefir sífellt legið í of miklu
þagnargildi, hvei'su mikið og
iaunar lítt skiljanlegt tómlæti
Akui’eyi'ingar hafa sýnt sinni eig-
in listastai'fsemi, því að sá sem
afrækir sjálfan sig getur aldrei
búizt við viðui'kenningu annars
staðar frá. Akureyi'i er víðfræg
fyrir fagurt umhverfi, og ætti því
að vera hér jarðvegur fyrir til-
svarandi, andlegt andrúmsloft, en
á það skoi'tir mikið að svo
komnu.
Björgvin Guðmundsson.
Pálminn og kirkjan
Um leið og cg þakka séra
Pétri hlýleg oi'ð í síðasta Degi,
vil eg taka fram, að mitt hlut-
verk var aðeins það, að af-
hcnda kirkjunni pálmann, en
vöxtur hans og prýði fyrst og
fremst að þakka frábærri um-
byggju minnar lxjartkæru,
látnu húsfreyju. Er sú einlæg
ósk mín, að pálminn minni sem
lengst á hana með því að prýða
kirkjuna. Snorri Sigfússon.
L--------------------------------- - -.x
Bernh. Stefánsson.