Dagur - 15.11.1950, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 15. nóv. 1950
D A G U R
BÓKAMARKAÐ
Fögur er foldin
j kaldhyggjumaður á ferð, þó að
slíkt va?ri hin mesta fjarstæða, er
Ræður og crindi eftir dr.
Rögnvald Pétursson. —
Bókaútgáfa Menningar-
sjóðs, Reykjavík 1950.
Það var álit sumra manna og Pessl
heyrði eg þess ósjaldan getið, anc^
meðan eg þekkti minna til, að dr.
Rögnvaldur Pétursson mundi
vera lítill trúmaður. Og satt er
það, að ekki bar hann hversdags-
lega á sér yfirskyn guðhræðsl-
unnar, og komið gat það fyrir, að
hann væri nokkuð gráglettinn, ef
hann komst í kast við hræsni og
hégóma. En ekki þurfti lengi að
kynnast honum til að komast að
annarri niðurstöðu. Það gat eng-
um dulizt, sem heyrði mál hans,
að þar var óvenju traustur og
mikill alvörumaður í stólnum, og
þannig var frá ræðum hans
gengið, að þær voru í senn
gagnhugsaðar og svo fallega sett
ar fram, að unun var á að hlýða.
Það var hér sem oftar, að menn
kunna eigi að greina hinn skíra
málm frá hvellandi bjöllu sýndar
guðrækninnar. Einmitt þeir, sem
hafa boðskap að flytja, eru öðr
um næmari fyrir tómahljóði yfir-
borðsháttarins, sem er utanað
læstur og iðulega styðst eigi við
annað en hefð og vana. Miklir
trúmenn flytja eigi annað en það,
sem sannfæring býður og lífs
reynsla, hugsun þeirra og vit,
hefir gert að hluta af þeim sj álf-
um. Aðeins með því móti hefur
boðskapurinn gildi fyrir aðra,
syo mikið eða lítið, sem sá per-
sónuleiki hefur ,er bak við hana
stendur.
Dr. Rögnvaldur var bæði fjöl
þættur gáfumaður, en þó um leið
frábærlega heilsteyptur og
ógleymanlegur vinum sínum.
Bak við kuldahjúpinn, sem hann
stundum brá yfir sig, var hlý og
ástúðleg sál, drenglynd og dug-
mikil, hrifnæm og víðsýn. Hann
var í senn íhaldssamur og fram
sækinn, vildi varðveita í langtum
ríkara mæli en menn gerðu sér
almennt ljóst, allt, sem hann fann
gott í helgum ritningum fortíðar-
innar og dró þá föngin víða að,
ekki sízt úr lífsreynslu og spak-
mælum síns eigin kynstofns. En
hinu vildi hann hispurslaust
varpa fyrir borð, er honum þótti
bera vitni um tímabundinn skiln-
ing, og eigi framar eiga erindi til
nútíma kynslóðarinnar og vera til
fyrirtafar í sannleiksskrúði
mannkynsins. Hann vildi prófa
allt og halda því, sem gott er.
Að vísu var hann skapmaður
nokkur og kappsamur, ef í það
fór. En vel kunni hann þá stjóm
á geði sínu og undir niðri var
hann allra manna sáttfúsastur og
samvinnuliprastur, svo fremi að
það kostaði engan afslátt á sann-
færingu hans. Hugsjónin var hon
um allt, og það var aldrei lát á,
að hann boðaði það eitt, er hann
hugði sannast. Hitt mun hann
hafa tekið sér nær en menn ætl-
uðu, ef slíkir hlutir þurftu að
kosta persónulega óvild eða tor-
tryggni manna á meðal, því að
víðskyggni og þjóðholli
skildi reyndar hin ýmsu
sjónarmið og hafði ríka samúð
með lífsbaráttu alls hins íslenzka
þjóðarbrots vestan hafs.Heyrðieg
engan mann kveðja á jafn áhrifa-
mikinn hátt þá, sem uppgáfust í
baráttunni, og kom þar til greina
hin víðtæka þekking hans á
högum fólksins og hin ríka sam-
úð með örlögum þess. Stafaði því
tortryggnin gegn honum öllu
meir af misskilningi á trúarboð-
skap hans, en hinu, að eigi kynnu
menn að meta mannkosti hans.
Nú hefir dr. Þorkell Jóhann
esson valið úr ræðum hans og
erindum í allmikla bók, sem
Menningarsjóður hefur gefið út.
Þessi bók hefur hlotið fallegt
nafn: Fögur er foldin, og er hún
404 bls. að stærð í postillubroti
og hin vandaðasta að öllum frá-
gangi. Fegurst af öllu er þó sjálft
innihald bókarinnar, en það er
boðskapur, sem á erindi til allra,
hver lína þrungin af spaklegri og
drenglyndri hugsun. Mun enginn
hugsandi maður sjá eftir að kaupa
þessa bók og lesa oft. Hún flytur
heilsusamlegan boðskap, ekki
mærð eða orðagjálfur, heldur
leiðsögu manns, sem var óvenju
fjölmenntaður, hafði hlotið víð
tæka lífsreynslu, sá vítt of ver-
öld hverja, og var, sökum vits
muni sinna og mannkosta, fædd-
ur foringi í andlegum efnum. —
Boðskapurinn er fyrst og fremst
þessi: Vertu maður, sannur,
drenglyndur og æðrulaus í hverri
raun og þá mun guð hjálpa þér.
Þó maðurinn falli í baráttunni
fyrir sannleikanum, er það eng-
inn ósigur, ef hann fellur áfram!
hugsast gat.
Það var að vísu jafnan áhrifa-
mikið að hlusta á dr. Rögnvald
Pétursson í ræðutsól. En þegar
ræðurnar eru prentaðar,' sést þó
bezt hvílíkt snilldarverk þær eru
margar hverjar, eigi aðeins að
mannviti, heldur einnig að gerð.
Jafnframt því sem þær eru
nungnar af spaklegri hugsun,
auðugar að líkingum og dæmum,
sem sótt eru hvaðanæva í bók-
menntir fornar og nýjar, hvílir
yfir þeim trúarleg alvara og ljóð-
ræn fegurð, sem grípur hugann
fastatökum.
Ýmsir halda, að ræðugerð sé
skrifstofuverk, sem hvorki þurfi
listatök né verulega hugsun. Og
satt kann það að vera, að allt of
margar kirkjuræður eru þannig
samdar. En sannleikurinn er sá
að snjöll ræða er miklu meira
listaverk en miðlungs skáldsaga
og kostar stórum meiri andlega
orku, kunnáttu og vitsmuni.
Snjallar ræður eru því góðar
bókmenntir.
Eg er ekki í neinum vafa um
það, að margar prédikanir í þessu
ræðusafni eru með því allra
bezta, sem gert hefur verið
þeirri grein í íslenzkum bók-
Passíusálmarnir í nýrri útgáfu
Nýlega bárust mér í hendur
Pessíusálmarnir í nýrri og ný-
stárlegri útgáfu. Þá minntist eg
þess og vil votta það, að margar
af mínum dýrmætustu endur-
mínningum bernsku- og ungl-
ingsáranna eru bundnar við þessa
bók. Það var þá, þegar hvert
mannsbarn á heimilinu átti sína
Passíusálmana, þessa dýrmætu
bók, sem margir ,eða flestir, litu
á sem helgan dóm, og báðu um
að láta fylgja sér í gröfina. Og
svo kom fastan með, þann hátíð-
lega sið, að hver maður söng á
sína sálma, einn sálm á undan og
eftir hugvekjunni, svo að allt
heimilisfólkið sameinaðist þannig
í söngkór á hverjum degi á há-
tíðlegri stund, sem snerti barns-
hugann djúpt í þeirri fullvissu að
þetta væri ofar og æðra hinu
hversdagslega lífi. Og það Var
líka svo. Hin sameiginlega guð-
ræknisstund heimilisins hafði án
alls efa djúptæk áhrif á heimilis-
lífið og þjóðlífið allt. Þess vegna
er sárt' til þess að vita, að slíkar
stundir séu horfnar úr lífi heim-
ilanna. En í slíkri mynd, sem við
eldra fólkið minnumst þeirra
koma þær ekki aftur. En út-
varpið gæti máske endurvakið
menntum og munu sumar þessar jþær . nýrri mynd) og betur við
heimilanna hæfi en klukkustund>
ar langar útvarpsmessur. En það
er önnur saga.
Það er vel farið, að þessi bók
var gefin út. Allir þekktu og við-
urkenndu hinn ágæta íslending,
manninn, sem framar öðru unni
íslenzkum menningarerfðum og
barðist með eldlegum áhuga fyrir
viðhaldi þeirra meðal landa sinna
í dreifingunni vestan hafs. En
prestinn þekktu færri, hinn bjart-
sýna og dugmikla brautryðjanda
frjálsrar hugsunar í trúarefnum
meðal þessa fólks. Meðan hann
var prestur Unitarasafnaðarins í
Winnipeg, var sá söfnuður aldrei
fjölmennur og næsta mjög horn-
augum litinn af hleypidómum
þeirra, sem hugðu, að hér væri
eintóm vantrú á ferðinni og nið-
urrif á helgum trúarsannindum.
Slíkur hefur löngum verið skiln-
ingurinn á því, þegar vikið hefui'
verið af fjárgötum vanans og
fjallað um trúarbrögðin á frum-
legri og sjaldgæfari hátt en al-
gengt er. Lá við að Únitaranafnið
væri talið með smánarheitum um
skeið, og þá myndaðist sú þjóð-
saga, að hér væri vantrúaður
ræður verða sígildar.
„Fögur er foldin“ er því bók,
sem á erindi til allra hugsandi
manna, ungra sem gamalla. Þess-
ar ræður munu menn um langan
aldur geta lesið sér til sálubótar.
Þær eru gæddar þeirri kynngi
hugans og því lífi samúðar og
skilnings á örlagabaráttu stríð-
andi lýða, að þær munu finna
hljómgrunn í sálum allra sann-
leikselskandi manna. Þær eru
göfgandi, hvatning til manndóms
og dáða.
Og þegar eg nú hef þessa bók
hér á skrifborðinu fyrir framan
mig ,er hún mér ekki sízt kær
fyrir það, að í henni er sem eg
endurheimti vin, er eg hef lengi
saknað og sem mér fannst allt of
snemma hverfa út yfir hinn mikla
hafsjó dauðans. Hér lifir andi
hans sterkur og þróttmikill og
flytur enn sinn bjartsýna og
drengilega boðskap. Þannig lifir
sérhver fleyg hugsun, þó að duft-
ið hverfi aftur til jarðarinnar.
Eg ætla bókinni stað í hillunni
hjá Jóni Vídalín og Haraldi Ní-
elssyni. Svo ólíkir sem þessir
menn voru um ýmsar skoðanir,
voru þeir þó hvor öðrum líkir um
andlegan skörungsskap, djarfa
hugsun og ást á sannleikanum.
Bcnjamín Kristjánsson.
Því miðtir er hætt við að Pass-
íusálmarnir séu að týnast unga
fólkinu. Öll börn fá þó að sjálf-
sögðu að heyra þá nefnda, ef
ekki heima, þá í skólunum. —
Jafnan gei'ði eg mér það að reglu
að koma með sálmana á föstunni
í kristindómsstundirnar, og lét
börnin líka koma með sálmana
annað hvort sína eigin, eða þá
sálma, sem til voru á heimilinu
hjá hinni eldri kynslóð, og varð
þessi venja m. a. til þess, að mörg
börn eignuðust sálmana. Og oft
hef eg grennslast um Passíu-
sálmana í skólunum norðanlands
og fundið það, að enn eiga þeir
sterk ítök í hugum fólksins og að
varla er það heimili til, sem ekki
á sálmana, þótt mikið skorti nú
á að hvert mannsbarn eigi þá
mundi auðga unga fólkið meir
en sumt hið fánýta fræðslustagl
lítilsverðra hluta, sem allt of
miklum tíma er varið til.
Þessi nýja útgáfa af Passíu-
sálmunum er nýstárleg að því
leyti, að aftan við sjálfa sálmana
er samantekinn og prentaður
svonefndur orðalykill, þ. e., að
öllum orðum Passíusálmanna,
sem tekin eru sem höfuðorð, er
raðað eftir stafrofsröð. Undir
hverju orði eru síðan tilfærðir
peir staðir í Passíusálmunum,
íar sem orðið kemur fyrir, þann-
ig, að tekin er upp sú ljóðlína,
sem það stendur £....,“ segir í
formálanum, sem Björn Magn-
ússon prófessor hefir ritað, en
hann hefur tekið saman orðalyk-
ilinn. Mun þetta algerð nýjung
hér, og eru því Passíusálmarnir
hin fyrsta bók, sem þannig er
hér gefin út, og er sá viðburður
merkur, og sálmunum maklegur.
Er þessi útgáfa sálmanna því
fremri öðrum fyrir þá, sem
kynnast vilja efni sálmanna og
orðfæri rækilega, og því hand-
hæg til notkunar í skólum.
í þessu nýja sniði eru Passíu-
sálmarnir nú gefnir út af Snæ-
birni Jónssyni bóksala í Rvík, og
er útgáfan helguð minningu for-
eldra hans, en þau voru alla æfi
í Saurbæjarprestakalli á Hval-
fjarðarströnd, þar sem sr. Hall-
grímur Pétursson þjónaði og' orti
sálmana. Virðist útgáfan vönduð
að öllum frágangi og virðuleg og
útgefandanum til mikils sóma.
Er þess að vænta að sem allra
flestir vilji eignast þá.
Sn. S.
TIL SOLU
eru á verkstæði Jóns Sig-
urjónssonar Glerárgötu
3B notaður en mjög
vandaðar borðstofumubl-
ur, svo sem 1 borð, 6
stólar, buffet og tauskáp-
ur o. fl.
eins og fyrir hálfri öld.
En það á hvert mannsbarn
íslandi að eiga Pessíusálmana
slíkur helgur bókmenntagim
steinn sem þeir eru. Foreldrar
eiga að gefa börnum sínum þá,
segja þeim ögn frá höfundi
þeirra, geta þess að ættfeður og
mæður þeirra hefðu sungið þá á
ári hverju í tvær aldir, og kenna
þeim svo eitt og eitt af fegurstu
versunúm. Ofan á það eiga svó
skólarnir að byggja. Ekki aðeins
barnaskólarnir. Framhaldsskól-
unum veitti ekki af að freista
þess að sækja á djúpmið Passíu-
sálmanna, til hinnar líkingar-
auðugu og sígildu lífsápeki og
björtu og heitu trúar á sigurmátt
sannleikans og réttlætisins. Það
Dagur fagur
prýðir veröld alla
heitir síðasta bókin eftir Jón
Bjömsson, höfund „Mattur jarð-
ar“.
Bók þessi er yfir 300 blaðsíður
að stærð og að mörgu leyti merk
skáldsaga. Höfundur tekur til
meðferðar mörg vandamál líð-
andi stundar, og frásögnin er
spennandi.
Grunntónn bókarinnar er óbif-
andi trú á landið, hina gróandi
jörð, og hlutverk þeirra manna
og kvenna, sem hafa valið hér
það hlutskipti að berjast hinni
góðu baráttu í sveitum landsins.
Mótorhjóla-skúr,
tiffæranlegur, úr nýju efni,
til sölu.
Afgr. vísar á.
Akureyringar! — Nú er kom-
inn timi ti lað gcfa fuglunum.
— Látið þá ckki líða skort í
vetrarhörkunum! —