Dagur - 22.12.1950, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Föstudaginn 22. desember 1950
Frá bókamarbaðftnum
Sökum rúmleysis í blaðinu
þessa síðustu daga fyrir jólin
verður mjög að stikla á stóru,
þegar getið skal þeirra bóka, sem
borizt hafa til umsagna þessa
síðustu daga að kalla, eða hafa að
öðrum kosti, fáeinar þeirra, þok-
azt af einhverjum ástæðum til
hliðar, þannig, að þeirra hefur
ekki verið getið fyrr en nú.
ÞÝDD OG FRUMSAMIN
SKÁLDRIT.
Þrjár bækur hafa blaðinu ný-
lega borizt frá bókaútgáfu Pálma
H. Jónssonar hér á Akureyri: Af
heiðarbrún, Ijóðabók Heiðreks
Guðmundssonar og verður þeirr-
ar bókar getið af öðrum hér í
blaðinu í dag. Við Maríumenn
eftir Guðmund G. Hagalín, eins
konar smásagnaflokkur, er
myndar þó eina heild með nokkr-
um hætti, — „sögur af okkur tólf
félögum á Maríu og af einu að-
skotadýri", eins og höfundur
kemst sjálfur að orði í undirfyrir-
sögn bókarinnar. Eru þessar
bráðsmellnu sögur tileinkaðar
félögum höfundar frá sjó-
mennskuárunum, enda segir
hann, að ósjaldan hafi það boi'ið
við, að hann kæmist í þeirra hóp
í hugarheimum. Beztu kosta
Hagalíns sem rithöfundar gætir
þarna, að mér finnst, mun meira
en í ýmsum síðari bókum hans,
enda brugðið upp fjölmörgum
skýrum og skemmtilegum smá-
myndum af lífi og starfi sjó-
manna og fólksins við sjávarsíð-
una vestra. Þá er það sænska sag-
an af Lars Hárd eftir Jan Fride-
gárd, þýdd af Skúla H. Magnús-
syni. Talsverð stund hefur verið
lögð á að kynna ísl. lesendum
þessa sögu sem eitthvert andlegt
stórvirki og höfund hennar sem
eitt öndvegisskálda Svía, og víst
hefur sagan sína kosti, en að öllu
samanlögðu fæ eg ekki séð, að
um merkisrit sé að ræða og því
síður um „eitt af höfuðritum
sænskra bókmennta“. íslenzka
þýðingin er vægast sagt léleg og
prentunin gallaðri en almennt er
orðið, því að fjölda stafa ýmist
vantar alveg ,eða eru svo óskýrt
mótaðir á pappírinn, að þeir eru
ekki læsilegir, og það jafnt í
miðjum orðum sem annars stað-
ar, og má hver hæla slíku jem
vill fyrir mér.
Þá skal hér síðast í þessum
flokki getið bókar, er nefnist Tvö
leikrit, eftir Sigurjón Jónsson,
er Iðunnarútgáfan í Rvík gefur
út. Eg sé, að einir tveir listdóm-
arar Reykjavíkurblaðanna hafa
verið að hrósa kverinu, en vefst
þó talsvert tunga um tönn, þegar
að því kemur að finna hólinu ein
hvern stað, og þykir mér það sízt
furðulegt. I fyrra leikritinu er t.
d. Síðu-Hallur látinn sitja rót-
laus í öndvegi sínu allan 2. þátt
út, án þess að mæla orð frá vör-
um, fyrr en í lok þáttarins, og þá
aðeins örfá orð, enda naumast
vonlegt, að slíkur höfðingi og
spekingur kæri sig um að leggja
orð í belg, annar eins endemis
þvættingur og fer þar fram í
kringum hann. En strax í upp-
hafi næsta þáttar er hann heldur
en ekki búinn að fá málið og
barmar sér þá ákaft með sterkum’
orðum og upphrópunum í tungl-
skini úti á túni yfir syni sínum
vegnum, en skilur svo lík hans
þar eftir, að því er virðist í
fyllsta reiðuleysi og gengur í bæ-
inn „til þess að íala við Jóreiði
mína“. Lík Þiðranda gleymist al-
veg, enda virðist höfundurinn
sjálfur hafa gleymt því, að hann
lét bisa því alblóðugu og ekki al-
veg dauðu (síðar korrar það og
deyr) inn á sviðið í upphafi þátt-
arins og leggja það þar fyrir fæt-
ur áhorfenda. Síðar er þess að
engu getið, unz griðkonurnar,
sem drápu piltinn fyrr um nótt-
ina, bregða sér snöggvast út í
þrumuveðrið og náttmyrkrið (á
sviðinu), rétt áður en tjaldið
fellur, til þess að kyssa líkið og
svo einnig til að sækja sverðið,
sem vígið var unnið með, til þess
að „lauma því aftur á sinn stað“.
Slík er loka-„replikkan“, og þar
með lýkur þessu drama, en síð-
ara leikritið, „Brennuvargurinn",
er dramatískt mjög á sama veg.
ÆFINTÝRALEG FERÐABÓK.
Jón Eyþórsson hefur _sháfað
á íslenzku bók Norðmárínsins
Thor Héyerdahl: Á Kon-Tiki yfir
Kyrráhafý ög " 'Draupnisútgáfan
(Valdimar Jóhannsson) gefið
bókina vel og snyrtilega út. Eg
vildi geta skrifað lengra mál en
nú er unnt um þessa bráð-
skemmtilegu og fróðlegu ferða-
bók, bví að hún á það skilíð að
verða keypt og lesin. En í sem
skemmstu máli er það að um efni
hennar að segja, að þar er rakin
ævirítýralég föf á basalfleka ýfir
Kyrrahaf þvert; fjarri öllum sigl-
ingaleiðum og við hin verstu skil-
yrði, en sú ferð var fárin í því
skyni að renna stoðum undir þá
tilgátu, að Inkar frá Perú hafi
numið land á Suðurhafseyjum og
siglt á flekum sínum þangað yfir
hafið, en fram að þessu höfðu
fræðimenn talið, að óhugsandi
væri að komast þá viðsjálu og
óralöngu leið á þann frumstæða
hátt. Heyerdahl svaraði þessari
gagnrýni á þann hátt að bregða
sér sjálfur á slíkum farkosti yfir
hafið árið 1947, en í fyrra kom
ferðabók hans út og hefur vakið
mikla og verðskuldaða athygli
víða um heim og verið þýdd á
allar höfuðtungur. En lesið bók-
ina sjálfir. Sjón verður þar sem
oftar sögu ríkari.
BARNA- OG UNGLINGA-
BÆKUR.
Sjaldan les eg, nú orðið, bækur
þær, sem einkum eru ætlaðar
börnum eða unglingum, og mun
margur mæla, að mér sé það
vorkunn nokkur. Þó geta ýmsar
slíkar bækur verið bráðskemmti-
'legt og fróðlegt lestrar- og íhug-
unarefni, einnig fyrir þá, sem
teknir eru að hvítna í vöngum.
Og víst kemur það fyrir, ef eg lít
í slíkar bækur á annað borð og
fellur af þeim bragðið, að eg læt
hvergi nema í höggi staðar, fyrr
en eg hef lesið þær spjaldanna á
milli. Og þannig fór mér nú á
dögunum, þegar eg komst yfir
sögubók Arnar Snorrasonar:
„Þegar við Kalli vorum strákar“,
og fór að rýna í hana af tilviljun.
Þessar frásagnir eru nefnilega
skráðar með bráijsnjöllum og
haglegum penna, kímnigáfa höf-
undar, hávaðalaus en hnyttin,
leynir sér hvergi, — orðaval
hans, athuganir og efnisval miss-
ir ekki marks. í stuttu máli sagt:
Mér þóttu þessar strákasögur
hnossgæti hið mesta og vil stór-
um heldur fara með þeim félög-
um á veiðar, á færi, í jakahlaup
eða kappastríð, en flestum full-
orðnum á maðkafjörur hinna al-
varlegu og hátíðlegu bókmennta
skáldmenna þeirra og skörunga,
sem eru að þokast með annarri
kynslóð „hinna fullþroskuðu"
inn í skugga þriðju heimsstyrj-
aldarinnar.
Margt er sér til gamans gert
heitir dálítið safn af gátum,
leikjum, þrautum og öðru slíku,
sem Hróðmar Sigurðsson hefur
safnað og forlagið Iðunn í Rvík
gefið út. Þarna er lýst í stuttu og
glöggu máli ýmsum þjóðlegum
þrautum og leikjum, svo sem
listinni „að kveðast á“ og fjöl-
mörgu öðru, sem feður okkar og
mæður, forfeður og formæður
höfðu sér til skemmtunar í alda-
raðir, og við þekkjum að nokkru
frá uppvexti okkar, þeir, sem nú
eru miðaldra orðnir. Kverið er
snoturt og innihald þess þjóðlegt
og skemmtilegt, svo að það á víst
skilið, að því sé til haga haldið.
Loks er það „Ævintýraeyjan“
falleg unglingabók, skreytt fjölda
ljómandi mynda. Iðunnarútgáfan
sendi mér hana á dögunum, en
eg segi mínar farir ekki sléttar
að því leyti, að vinur minn og
nágranni á skemmtilegasta aldri
og bókhneigður vel, sá hana hjá
mér og leizt hún svo ævintýra-
leg, að eg gat ekki á mér setið að
lána honum kverið strax, svo að
hann gæti tekið land við ævin-
týraeyna, áður en sjálft jólaæv-
intýrið byrjar. Eg get því ekki
skeggrætt um hana að sinni, en
óska öllum, sem kynnu að sjá
hana í þessum leiðangri, sem og
.öðrum þeim, sem lesa þessar lín-
ur, gleðilegra jóla.
J. Fr.
Heiðrekur Guðmundsson: Af
heiðarbrún. Kvæði. Bókaút-
gáfa Pálma H. Jónssonar —
Akureyri.
Það er enginn viðvaningsbrag-
ur á þessum ljóðum og í þeim
finnst enginn hortittur. Er það
hið minnsta hrós, sem um þau
verður sagt. Höfundurinn hefur
áður gefið út Ijóðabók: Arfur ör-
eigans, fyrir fáum árum og bárust
mér báðar nýlega í hendur. Eg
las þær í einni striklotu, byrjaði
á þeim aftur og las þær í annað
sinn til enda mér til stórmikillar
ánægju.
Heiðreki er Ijóðagerð í blóð
borin, enda hefur hann alizt upp
í andrúmslofti, þar sem orðsins
list var höfð að leik og iðju hvers-
dagslega, svo að þar hefur veður-
næmur hugur hans snemma
teygað ótæpt af Suttungsmiði.
Munu allir synir Guðmundar á
Sandi vera liðtækir í betra lagi
til skáldskapar og er þeim þó eigi
vandalaust að halda þar vel á
hlut sínum, sem faðirinn reisti
sitt ramgróna óðal í Bragatúnum,
er seint mun fyrnast eða fölvast
í íslenzkum bókmenntum. Merki-
legast er þó, að hér gætir minni
beinna áhrifa en við hefði mátt
búast, og heldur hver sínu.
Guðmundur Friðjónsson stóð
föstum fótum í íslenzkri mold og
trúði á sáluhjálp starfsins og
stritsins, þar sem menn hirtu sinn
deilda verð í sveita síns andlitis
af ávexti jarðar, og höfðu ekki
við annan að sakast en sína eig-
in atorku, en leit tortryggnum
augum á liðsflutninga þá hina
miklu úr sveitunum út að sjávar-
mölinni, þar sem menn bjuggust
við skjótunnari og auðveldari
gróða af sjávarafla eða verzlun-
arbraski. Hann var einstaklings-
hyggjumaður og unni heitast því,
sem íslenzkt var, en fyrirleit alla
múgmennsku að erlendri fyrir-
mynd, og vænti einskis fagnaðar
af öfundarhug þeirra, sem rót-
lausir þyrpast um torg og stræti
borga og bæja til að berjast þar
um stórgróðann.
Þó hlaut þessi þróun að gerast
hér sem annars staðar með aukn-
um mannfjölda og breyttum at-
vinnuháttum, og varð þá heldur
ekki stýrt hjá þeim vandamálum,
sem hvarvetna fylgja því, þegar
þjóðir hverfa óðfluga frá tiltölu-
lega einfaldri bændamenningu,
að stóratvinnurekstri eða iðnaði
bæjanna. Þá fer margt á ringul-
reið og verri yfirsýn um það,
hvers menn raunverulega afla.
Þar af spretta hin eilífu Hjaðn-
ingavíg um Mammon ranglætis-
ins.
Heiðrekur Guðmundsson er
skáld, sem lifir þessa byltingu.
Hann á allar sínar menningarlegu
rætur í sveitinni, en flytur það-
an og á mölina, þar sem hann ef
til vill vænti sér frjálsara lífs, en
verður stundum eins og fangi í
búri. í skuggsjá minninganna
gleymist stritið í sveitinni, en sól
hennar og angan fyllir vitund
hans, og þar er glíman háð, svo
að oft má ekki á milli sjá um það,
hvort hann vann meira eða tap-
aði. Þessi togstreita verður hon-
um drjúgt yrkisefni og bregður
tregablöndnum blæ yfir ýms
kvæði hans, jafnframt því sem
hugur hans verður bundinn
mörgum þeim vandkvæðum og
viðhorfum, sem óhjákvæmilega
leita á huga þeirra manna, sem
öðrum fremur hugsa og kenna til
í stormum sinna tíða. Hann yrkir,
þegar honum er „þungt í hug“.
Ljóðin eru knúin fram af þjáning
eins og flest það, sem bezt hefur
verið gert í andlegum efnum. Þau
eru viðbragð gegn vonbrigðum
og ömurleika hversdagsins:
Eg kveð þér ljóð, unz hugui hlæv
og hrunda boi'gin rís
og sólin gegn um sortann brýzt,
þú söngva minna dís.
Heiðrekur Guðmundsson er
annað og meira en óaðfinnanleg-
ur „hagasmiður bragar“, sem
hefir næman smekk á efni og
orðavali. Hann er hið bezta skáld.
Kvæðin eru ort af djúpri hugsun
og ríki'i tilfinningu. Samúð hans
er ávallt með lítilmagninum, en
yfirleitt lítur hann skyggnum
augum á mannlífið og lætur ekki
blindast af neinni einsýni eða óf-
stæki. Þó að í fyrri bókinni séu
mörg prýðisvel ort kvæði, gætir
yfirleitt meira útsýnis í hinni síð-
ari og stærri átaka. Þar eru mikil
kvæði og mögnuð eins og t. d.:
Galdra-Loftur, Hefnd, í bifreið-
inni og Eg bið ekki um aðstoð og
önnur snillileg eins og t. d.: Móð-
ir mín í kví, kví, Helga í ösku-
stónni, Gamalt ævintýri og Dag-
renning. En mörg smákvæðin eru
líkra undra hugþekk, fægð og
sorfin og hitta vel í mark.
Það er óhætt að vænta mikils
af þessum höfundi. Hann hefur
þegar skipað sér í veglegt sæti á
skáldabekk og mig grunar að
honum eigi enn eftir að vaxa ás-
megin.
Benjamín Kristjánsson.
Passíusáhnar Hallgríms Pét-
urssonar með orðalykli eftir
Björn Magnússon prófessor.
Snæbjörn Jónsson. Rcykja-
vík 1950.
Engin íslenzk bók hefur verið
oftar gefin út en Passíusálmarnir,
milli 60 og 70 sinnum, og hafa
komið margar útgáfur sum árin
og virðist þetta allt seljast, og er
þá vonandi að eins sé lesið. En
víst er um það, að margir unna
þessum þróttmiklu og spaklegu
ljóðum enn og kunna meira eða
minna í þeim og rifja þau upp í
huga sér við ýmis tækifæri.
Þessi útgáfa er að því leyti frá-
brugðin öðrum, að henni fylgir
mikill orðalykill, sem Björn
Magnússon, prófessor, hefur sam-
ið af sinni alkunnu elju og vand-
virkni, og er hann drjúgur helm-
ingur ritsins. Er þessi orðalykill
saminn þeim til hagræðis, sem
handgengnir eru Passíusálmun-
um, til þess að þeir geti svo að
segja á augabragði fundið hvaða
vers er í hugann kemur jafnvel
þó að þeir muni ekki nema slit-
ur úr því. Eru öll höfuðorð tekin
og raðað eftir stafrofsröð og síð-
an tilfærðir þeir staðir í sálmun-
um, þar sem orðið kemur fyrir.
Má þá óðar sjá í hvaða sálmi og
versi leita ber að þeim hending-
um, sem í hugann koma og þá
hægt að ganga úr skugga um að
rétt sé. Getur þetta orðið mjög til
að auðvelda notkun sálmanna og
festa þá betur í minni. Hygg eg
því að mörgum muni þykja vænt
um þetta, og að það geti orðið til
að auka þekkingu manna á hin-
um fegurstu og dýrustu perlum
Passíusálmanna, og er þá til-
gangi útgefandans náð.
Utgáfan er í alla staði liin feg-
ursta, eins og allt sem Snæbjörn
(Framhald á 8. síðu.)