Dagur - 17.01.1951, Qupperneq 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 17. janúar 1951
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi er 1. júlí.
PR.ENTVERK ODDS BJÖRNSSONAR H.F.
Iðnaðurinn úti um landið
og stjórnarvöldin
FYRIR ARI EÐA SVO urðu nokkrar umræður
í blöðunum um leyfisveitingar gjaldeyrisyfirvald-
anna til bókaverzlana í landinu. Þá kom í ljós' m.
a., að allar bókaverzlanirnar bér á Akureyri
höfðu ekki fengið neitt viðlíka mikil leyfi hjá
þessum yfirvöldum, til bóka- og blaðakaupa er-
lendis frá, og ein miðlungs bókaverzlun í Reykja-
vík. Nú um áramótin hafa aftur orðið nokkrar um-
ræður um gjaldeyrisleifaveitingar til einstakra
fyrirtækja í sunnanblöðunum. í þeim umræðum
hafa verið birtar tölur, sem sýna, að allur járn-
iðnaðurinn hér á Akureyri — samtals 8 fyrirtæki
með um 70 manns í þjónustu sinni líefttr ekki
fengið nema lítið brot af þeirri leyfisúpþhseð, sem
einu miðlungsfyrirtæki í Reykjavík var veitt.
Sunnlenzka fyrirtækið fékk efnivörur erlendis
frá, fyrir sem svaraði 25.400 krónum á hvern
starfsmann, en fyrirtækin hér fengu 2400 krónur.
Má því geta nærri hver muni vera hlutur járn-
iðnaðarins hér samanborið við jámiðnaðinn í
Reykjavík í heild. Má yfirleitt kalla það furðu-
legt, að unnt skuli hafa verið að halda hér gang-
andi þessum iðnaði á sl. árum, þegar eins er að
búið og reynslan sýnir. Verður þó ekki um það
deilt, að þessi iðnaður er hin mesta nauðsyn fyrir
framleiðsluna til sjós og lands. T. d. er hún mikil
nauðsyn fyrir hina vaxandi togaraútgérð héðan
o. s. frv.
YFIRLEITT er það stefna gjaldeyrisyfirvald
anna, að birta almenningi ekki neinar skýrslur
um það, hvaða aðilar baða sig í náðarsól þeirra, og
hverjir verða að hafast við í forsælunni. Það er
hrein undantekning ef fram koma opinberlega
upplýsingar um leyfisveitingar í einstökum at-
vinnugreinum eða til einstakra fyrirtækja. En í
þau fáu skipti, sem almenningi gefst kostur að sjá
slíkar tölur, eru þær allar á þá leið, sem hér hefur
verið rakið um leyfisveitingar til járniðnaðar-
manna og bóksala. Allt landið utan höfuðborgar-
innar er kannske hálfdrættingur við eitt fyrirtæki
í Reykjavík eða þaðan af vesælla. Þeir, sem kunn-
ugir eru þessum málum, munu tæpast telja að þær
tölur, sem fyrir liggja, um leyfisveitingar til járn-
iðnaðarmanna og bóksala á liðnum árum, séu nein
tilvjljun, eða einangrað fyrirbrigði, heldur séu
þær allgóð mynd af framkvæmd gjaldeyrismál
anna og þeirri stefnu, sem ríkt hefur með þjóð-
inni í verzlunar-, iðnaðar- og siglingamálum
tmdanfarin ár. Og forustumenn þeir, sem þessum
málum hafa stjórnað, gátu með stolti séð nokkurn
hlutann af árangri verka sinna nú á dögunum, er
stjórnarvöldin tilkynntu að af 52 millj. króna
stóreignaskatti hefðu 44 milljónir verið lagðar á í
; Reykjavík. Hér eru tölur, sem tala, svo að ekki
verður um villst.
| % •
NÚ ER EKKI NÓG MEÐ það, að iðnaðurinn úti
um landið eigi erfiðara uppdráttar en iðnaður höf-
uðborgarinnar vegna skilningsleysis gjaldeyrisyf'
irvaldanna. Aðdi-ættir allir eru í reyndinni dýrari
úti um landið en syðra. Þar hefur „óskabarn
þjóðarinnar, gegnt sínu hlutverki til þess að full-
,komna áhrifin af stefnu gjaldeyrisyfirvaldanna.
Þegar búið er að binda leyfisveitingar til kaupa á
vörum erlendis, og siglingarnar
til landsins, við eina höfn, fer að
halla undan fæti fyrir þau fyrir-
tæki, sem aðrir landsmenn hafa
komið á fót' og eiga líf sitt undir
nokkrum erlendum efnivörum og
sæmilega greiðum siglingum. í
greinargerð járniðnaðarmanna
um viðskiptin við gjaldeyrisyfir-
völdin, sem birt er annars staðar
í blaðinu, er greint frá því, að
þeir hafa mátt sæta járnkaupum
frá innflytjendum í Reykjavík
vegna efnisskortsins hér, og
greiða 13—20% hærra vcrð fyrir
vöruna en ella, vegna flutnings-
kostnaður frá Reykjavík norður.
Þetta er ekkert einsdæmi. Það
þykir nú orðið sjálfsögð hefð, að
landsmenn greiði slíkan skatt til
höfuðborgarinnar og fyrirtækja
þar, sem nokkurs konar refsingu
fyrir að halda við byggðinni úti
um landið. Ríkið gekk lengi vel á
undan í þessari starfsemi með því
að selja einkasöluvörur dýrari
•úti á landi en í Reykjavík. Marg-
víslegir hagsmunir standa að
þessari starfsemi. Má í því sam-
bandi mina á, að sunnlenzkir út
gerðarmenn hafa nýlega beitt sér
gegn því að olíuverð yrði jafnað
um landi. Vex þeim ekki í augum
að stéttarbræður þeirra hér um
slóðir þurfi að greiða um 70 krón-
um rrieirá fyrir lestina en þeir
sjálfir. Sama er að segja um kol-
in, og fjölda margar aðrai' vöru-
tegundir. Dýrtíðin úti um landið
er mun meiri á flestum sviðum en
í Reykjavík. Þannig hefur höfuð-
borgarstefnunni tekizt að snúa við
ástandinu, sém ríkti fyrir stríð.
Þá var ódýrara að lifa úti á landi
en í Reykjavík og þá hófst þi'ó-
unarskeið iðnaðarins hér.
Nú er svo að sjá, sem gjald-
eyrisyfirvöldunum og „óskabarn-
inu“ ætli að takast í samein-
ingu, að koma þessum atvinnu-
vegi á kaldan klaka.
STUNDUM velta landsmenn
því fyrir sér, hvort þingmenn
landsbyggðarinnar séu ekki helzt
til athafnalitlir í þessum stórkost-
lega þýðingarmiklu málum. Það
er vissulega ekki einskis virði
fyrir kjördæmi þeirra, að þau
hljóti sanngjarnan skerf af vegafé
ríkisins, en hitt er þó margfalt
veigameira atriði, að landsbyggð-
in hljóti eðlilegan hlut af gjald-
eyri þjóðarinnar og að verzlun
og iðnaður fái að dafna þar til
jafns við. atvinnugreinar höfuð-
staðarins. í íþessum málum öll-
um — og eru siglingamálin þar
með talin — sýnist Alþingi fui'ðu
lega áhugalaust, á meðan nefnd-
irnar ráða ráðum sínum og bera
hlut landsmanna fyrir borð.
FOKDREIF AR
Þegar enginn iiirðir peningana
Eg sá nýlega í dönsku blaði, að
þar í landi liggja góðgerðarfélög,
stofnanir og jafnvel ríkið, með
tugi eða hundrúð þúsunda af reiðu
fé ,sem eru happdrættisvinningar,
sem engir hafa vitjað um. A. m. k.
eitt íbúðarhús, margir bílar, ra£-
magiistæki í eldhús í tugatali og alls
konar annar varningur bíður þess,
að eigendurnir gefi sig fram. Vafa-
laust mun eitthvað af þessum varn-
ingi ganga út, en ekki allur. í þessu
sambandi riijaöist það upp fyrir
mér, að um hver áramót, þegar
maður gerir lireint í hirzlum sín-
um, kóma í leitirnar fleiri eða færri
happdrættismiðar, sem maður hefur
í augnabliksléttúð keypt á árinu.
Samkvæmt orðanna liljóðan á mið-
um þessum, á fyrir löngu að vera
búið að draga, en þótt það sé þar
skrifað, er samt engin trygging fyrir
því að það sé rétt. Oftar skeður hitt,
að drætti er frestað, stundum oft.
Eigendur miðanna átta sig ekki á
þessu og fleygja þeim eða týna. Og
loksins, þegar dregið er, hafa þeir
enga hugmynd um, hvort þeir hafa
unnið eða ekki. Líkur eru fyrir því,
að þeir sjái aldrei auglýsinguna um
vinningsnúmerin, því að birtingin
er með ýmsum hætti, stundum í út-
varpi aðeins, stundum í einu blaði
eða tveimur, og vel má vera, að sum
happdrætti séu aðeins auglýst á
símastaurum. Að minnsta kosti er
það svo, að árlega kaupi ég miða
í einhverju happdrætti, sem ég síð-
an fæ aldrei að vita/ livort dregið
hefur verið í eða ekki. Það er nauð-
synlegt að gera breytingu á þessum
happdrættismálum. í fyrsta lagi
þarf að fyrirbyggja að liægt sé að
fresta drætti. í öðru lagi þarf að
skylda þá, sem til liappdrættis
stofna, að auglýsa rækilega vinn-
ingaskrána.
Happdrætti ríkisins ckki til
fyrirmyndar
í sambandi við vinningaskrárnar
má geta þess, að ríkisvaldið, sem á
að að hafa yfirumsjón happdrætt-
anna, og er auk þess sjálft með
stórhappdrætti, ér engin fyrirmýnd
um að auglýsa vinningaskrá sína.
Eg á nokkra miða í þessu happ
drætti, en ég hefi ekki hugmynd
um, livort vinningur liefur nokkru
sinni fallið á (lau númer. Ég lief
livergi séð vinningaskrána auglýsta.
Meðan verið var að selja fólki þessa
happdrættismiða, skorti ekki aug-
lýsingarnar, en þegar málið snýr að
fólkinu og frá ríkisvaldinu, þá er
annar háttur á Iiafður. Þá altekur
sparnaðarandinn forsjármennina
svo, að þeir gleyma skyldum sínum
gagnvart viðskiptamönnum happ-
drættisins, og líklegast er, að ástand-
ið lijá þeim sé eins og hjá Dönum,
og að þeir liggí með stórar fjárfúlg-
ur, sem enginn finnst eigandinn að,
af því að vinningaskráin hefur ver-
ið svo hörmulega illa auglýst.
Göngum við til náða ríkir eða fátækir?
Ég vil skora á forráðamenn ríkis
sjóðshappdrættisins að bæta ráð
sitt að þessu leyti og auglýsa nú
rækilega um land allt þá vinninga,
sem ekki liefur verið vitjað um til
þessa, og síðan alla skrána við hvern
drátt, svo að allir megi íyrirhafnar-
lítið ganga úr skugga unt það, livort
þeir hafi gengið ríkir eða fátækir til
náða daginn, sem dregið er.
Léleg aðbúð í hesthúsinu.
BÓNDI í héraðinu kvartaði
fyrir nokkru við blaðið yfir lé-
legri aðbúð í hesthúsinu Caroline
Rest og sagði hesta sína hafa orð-
ið innkulsa af dvöl þar. Taldi
hann bænum skylt að hafa hest
húsið í sómasamlegu ásigkomu-
lagi, og er sjálfsagt að taka undir
það meðan bærinn viðurkennir
skyldu sína til þess að hafa hest
hús þetta í miðbænum. Nú sé eg
að Dýraverndunarfélagið og
Hestamannafélagið Léttir hafa
skrifað bæjarstjórninni um málið
og óskað þess að viðgerð á húsinu
verði látin fara fram tafarlaust.
Bæjarráð samþykkti að „láta
(Framhald á 5. síðu).

Sitt af hvoru tagi
Hvaðan koma appelsínurnar?
Appelsínurnar, sem við fengum fyrir jólin voru
sannarlega kærkomin sendingr Það var á við dýr-
legan sólskinsdag að geta sezt niður og gætt sér á
hinum gullna ávexti í svartasta skammdeginu og
kuldanum. Appelsínurnai' komu frá Spáni, en önn-
ur lönd, sem rækta appelsínur eru: ítalía, Palestína,
Kalifornía, Brazilía og Suðui'-Afríka. Appelsínurn-
ar þroskast á ýmsum tímum árs, en það hefur það
í för með sér, að þær eru á markaðinum allt árið
um kring. Um næringargildi þeirra er það að segja,
að 84% eru vatn. Við neyzlu fást úr hverju kílói 550
hitaeiningar. Appelsínurnar teljast til allra beztu
C-vítamín-gjafa, og er talið, að 100 gr., þ. e. ein
meðal stór appelsína, fullnægi dagsþörf okkar af
C-vítamíni, þ. e. 50 mg. Það má því með sanni
segja, að þær séu á við sólskin og ekki eru undur
þótt við, sem búum norður við heimskaut, fögnum
slíkri sendingu í svartasta skammdeginu.
ELDHÚSIÐ.
Matarbrauð með hveitiklíði.
1 bolli rúgmjöl. — 2 bollar hveitiklíð. — 3 bollar
hveiti. — 7 matsk. sykur. — 1 tesk. salt. — 3 tesk.
gerduft. — Mjólk eftir þörfum.
Allt hnoðað vel saman. Búin til tvö brauð. Þeg-
ar brauðin eru bökuð, eru þau smurð að ofan með
volgu vatni.
Ódýrar kleinur.
1 kg. hveiti. — 100 gr. smjör. — 250 gr. sykur. —
2 tesk. hjartarsalt. — 2 stk. egg. — 2 pelar mjólk. —
1 tesk. kardemommur.
Kleinurnar eru búnar til á venjulegan hátt.
Rúgbrauð.
3 kg. rúgmjöl. — 2Vz 1. vatn (sjóðandi). — 1 tesk.
salt. — 1 tesk. edik.
Hnoðað eins og venjulegt brauð og látið í lokaðan
brúsa. Látið standa á heitum miðstöðvarofni um
IV2 sólarhring.
Bakað við lágan hita í 10—11 klst. Haft í ofnin-
um Vi sólarhring.
Húsráð.
Gamlar ferðatöskur, sem orðnar eru snjáðar og
ljótar má lífga upp með því að bera á þær sauma-
vélaolíu og núa henni vel inn í þær. Útlit töskunnar
vérður allt annað og betra eftir þessa meðferð.
Vaxblettir.
Eftir jólin getur oft að líta vaxbletti hév og hvar
í heimilum okkar. Þessa bletti viljum við gjarna
losna við. Hér eru nokkrar ráðleggingar.
Af línoleumdúk: Vaxið er fyrst skafið af með
hníf og síðan er bletturinn hreinsaður með benzíni.
Þegar dúkurinn er orðinn þurr er bónað yfir blett-
inn.
Af gólfábreiðu: Reynið fyrst að ná eins miklu af
vaxinu burt og mögulegt er. Síðan er bletturinn
hreinsaður, fyrst með benzíni og þar á eftir með
sjóðandi vatni.
Af öskubökkum, kertastjökum o. þ. h. úr málmii
Vaxið má ekki skafa af hlutunum vegna þess að við
þagð rispast þeir. í þess stað eru þeir lagðir í sjóð-
andi vatn, þurrkaðir og fægðir að því búnu.