Dagur - 11.04.1951, Qupperneq 5

Miðvikudaginn 11. apríl 1951
D AGUR
5
Þeir eru svældir útr eins og rakkar úr greni
Sagan um handtöku Clementis, fyrrv.
utanríkisráðlierra Tékka, sýnir vel
ógnarstjórnina fyrir austan „tjald“
I hríðinni - frásaga um erfiðleika
norðlenzks bónda
Nánari atvik að handtöku
Vlado Clementis, fyrrv. utanrík-
isráðherra Tékka, eru nú kunn
orðin. Er sú saga lærdómsrík. —
Birtist hún hér á eftir, í aðalatrið-
um eftir heimildum Parísarút-
gáfu Herald Tribune:
— Nú er hægt að segja frá því,
hvernig það bar að, er Vlado Cle-
mentis, fyrrum utanríkisráð-
herra Tékkóslóvakíu, var hand-
tekinn sem landráðamaður. Þetta
er lærdómsrík saga, sem sýnir á
dramatískan hátt, hvernig falinn
„terror“ og óttinn við að vera
svikinn af náunga sínum, gegn-
sýrir nú gjörvallt Sovét-heims-
veldið.
Var fanatískur kommúnisti.
Clementis hafði verið fanatísk-
ur kommúnisti.alla ævi. En samt
fór svo fyrir honum á kommún-
istabrautinni, að honum urðu ein
mistök á, og þessi mistök hafa nú
orðið honum að falli. í nokkra
mán. var hann „anti-fasisti fyrir
tímann“. Hann talaði gegn naz-
ismanum í útvarp frá London
1940 til landa sinna i Tékkóslóva-
kíu, þegar Stalín og Hitler voru
enn í form]egu bandalagi. Þetta
var „frávik“ og Kremlherrarnir
gleyma ekki auðveldlega.
Seint á árinu 1949 var Cle-
mentis í Bandaríkjunum, sem
fulltrúi þjóðar sinnar hjá Sam-
einuðu þjóðunum og þá komu
fram blaðafregnir, eftir áreiðan-
legum heimildum, að valdamenn-
irnir í Moskvu hefðu krafizt þess
að Clementis yrði „hreinsaður“
burt. Clementis harðneitaði því
þá, að nokkur fótur væri fyrir
þessum fregnum, og blöðin vestra
birtu myndir af honum, þar sem
hann hélt í hendina á Andrei
Vishinsky, og brostu báðir blítt.
Treysti Gottwald .
Clementis vissi samt vel að
hann var í hættu staddur. En for-
seti Tékkóslóvakíu, Klement
Gottwald, —r mikill vinur hans
um mörg ár, — hafði sent konu
Clementis til fundar við hann í
New York, með skilaboð þess
efnis, að ekki mundi gengið að
honum við heimkomuna. Cle-
mentis treysti orðum vinar síns,
og hvarf heim.
En hann var brátt settur af
sem utanríkisráðherra. Við því
mun hann hafa búizt. En hann
var ekki handtekinn. í þess stað
var honum fengið lítilsvert starf,
sem efnahagslegur ráðunautur
ríkisbankans. Eigi að síður hertu
Moskvamennirnir greipina að
hálsi hans, þótt hægt færi fyrst.
Vernd Gottwalds varð því minna
virði, sem jengur leið. Snemma á
þessu ári barst Clementis njósn
um það, að örlög hans hefðu ver-
ið ákveðin á æðstu stöðum. Eina
leiðin til bjargar væri - að flýja
land.
Flóttinn ráðgerður.
Innanríkisráðherrann, Daniel
Okali, er mágur Clementis og
þeir voru vinir og samherjar,
enda var Okali líka kommúnisti
alla ævi. Mágarnir ráðgerðu nú
flóttann. Ákveðið var að Cle-
mentis skyjdi takast ferð á hend-
ur til Bratislava, til þess að ræða
þar um útflutning trjákvoðu við
Okali. Hinn síðarnefndi hafði um-
ráð yfir flugvél, og ætlunin var
að fljúga til Vestur-Þýzkalands,
en leita síðar til Belgrad.
Skömmu áður en flóttinn
skyldi framkvæmdur, varð Cle-
mentis var við að njósnað var um
fsrðir hans. Hann breytti þá áætl-
uninni og stakk leynilögregluna
af, fór með járnbraut til Brati-
slava. Lestin stanzaði nokkrar
klst. í Brno, nálægt landamærun-
um, og þar hlýtur Clementis að
hafa fundizt sem snaran væri að
þrengjast að hálsi sér, því að á
meðan hann beið í lestinni, bár-
ust honum boð um að Okali mág-
ur hans hefði verið handtekinn og
sakaður um landráð, í Bratislava.
Eltingaleikurinn hafinn.
Þá mun Clementis hafa gert sér
ljóst, að eltingaleikurinn var haf-
inn. Fyrst reyndi hann að kom-
ast yfir landamærin einn síns
liðs, með því að fara um skógana
á landamærum Bæheims og inn
í Austurríki. En eftirlitið við
landamærin var of strangt og
hann varð að hverfa frá við svo
búið. Hann ákvað þá að hætta
öllu á eitt spil. í landamærabæn-
um Znaim var kommúnistafor-
ingi, sem var gamaþ félagi hans
og vinui', frá árunum fyrir stríð.
Reynandi var að leita hjálpar
hans.
Clementis tókst að komast til
Znaim og þar hitti hann vin sinn
á skrifstofu hans um morguninn.
Vinur hans brást honum ekki, en
sagði honum að koma aftur
nokkru síðar og þá mundi hann
hafa tilbúna til framkvæmda
áaetlun um flótta hans inn í Aust-
urríki. Clementis eyddi nokkrum
klukkustundum í kvikmynd-
ahúsi í bænum, og kom á tilsett-
um tíma á skrifstofu vinar síns.
En þar lauk opinberum ferli hans.
Lögreglan hafði haft nánar gætur
á þessum vini hans, og hann var
þegar í haldi. Á skrifstofu hans
beið öryggislögreglan eftir fórn-
arlambi sínu.
Gotíwald afneitar vini sínum.
Gottwald forseti hefur ekki
engur neitt raunverulegt vald,
enda greip hann það til bragðs, að
afneita vini sínum og saka hann
um landráð og svik. Þó höfðu
þeir tveir verið félagar og- vinir
um áratugi. En Gottwald gerði
þetta til þess að bjarga höfuðleðri
sjálfs sín. Þannig urðu endalok
Vlado Clementis, sem nú er ann-
að tveggja grafinn eða á leiðinni
til grafar.
Lærdómsríkt fyrir lýðræðismenn.
Sagan um endalok tékkó-
slóvakíska utanríkisráðherrans
er lærdómsrík fyrir alla lýðræðis-
menn. Lýðræðisskipulagið fæðir
stundum af sér ýmis fyrirbrigði,
sem til vansæmdar eru og menn
eru óánægðir yfir . En óhugsandi
er að í nokkru lýðræðislandi gæti
annað eins gerzt og hér hefur
verið lýst, er maður, sem til
skamms tíma var utanríkisráð-
herra lands síns, er hundeltur
landshornanna í milli og minnir
helzt á hrædda kanínu, sem blóð-
hundar eru á hælunum á.
Það fer ekki hjá því, að þessar
blóðugu aðgerðir, er gamlir
kommúnistaforingjar eru svældir
út eins og rakkar úr greni og síð-
an drepnir, að erlendu valdboði,
lýsi betur en mörg orð, hvernig
yfirbygging kommúnismans er
holgrafin innan frá. Vissulega hef
ur óttinn, sem greip Clementis, er
blóðhundarnir lokuðu hringnum
um hann, líka gert vart við sig í
brjóstum þeirra, sem að eltinga-
leiknum stóðu. Hvenær kemur
röðin að þeim?
Hreingerningar
Beztu lireingerningamenn
bæjarins. Flýtir og vand-
virkni fylgjast að.
Pantið í síma 1147 frá G—7,
nema laugardaga og sunnu-
daga, eða hjá Kristni Agn-
ars, Eiðsvallagötu 14.
Vegna brottflutnings
úr bænum, er til sölu fram
til 15. þ. m. nokkur reið-
hjól á öllu nýju, og ve
standsett. — Einnig dekk,
allar sortir og stærðir, og
slöngur. NÝKOMIÐ: Sæti,
bögglaberar, bætur o. fl.
Þeir, sem eiga hjól í aðgerð,
sæki þau. — Geri við hjó
til 20. þ. m.
Þorgeir Lúðvíksson,
Hafnarstræti 23
(bakhús).
Kraftbrauð
fást nú hjá okkur.
Brauðgerð
Kr. Jónssonar & Co.
Skemratiklúbburinn
ALLIR EITT
Dansleikur verður lialdinn
að Hótel Norðurland laug-
ardaginn 14. þ. m., kl. 9
síðdegis.
Borð ekki tekin frá.
Stjórnin.
Frásaga sú, sem hér fer á
eftir, er sýnishorn af erfið-
leikum þeim, scm bændur
hér norðanlands hafa átt við
að stríða af völdum tíðar-
farsins í vetur. Hermann
Stefánsson bóndi að Bakka á
Tjörnesi skráði að ósk frétta-
ritara Dags í Húsavík.
MÁNUDAGINN 5. marz sl., í
stórviðrinu, sem þá gefði, lenti
eg í nokkrum vandræðum og
jafnvel hættu með fé, sem úti var.
Eg ætla að segja frá þessu eins og
pað gekk til, af því að um þetta
var talsvert talað og eg hef orðið
aess var, að ekki er alltaf farið
rétt með, þegar ýmsir segja frá,
eins og gengur, og einnig hef eg
orðið þess var, að af sumum er
Detta talið sjálfskaparvíti, nefnil.
að hafa fé úti að nóttu til um
petta leyti vetrar.
Eg, og Gunnar Maríusson, í
Húsavík, sem fé höfum hér á
Bakka, höfum haft þá venju
marga undanfarna vetur, að láta
fullorðið fé, sem ætlað er að
bjarga sér mikið úti, liggja við
opin hús allan veturinn. Engin
sjóhætta er hér íyrir fé í öllu
venjulegu tíðarfari. Þetta hefur
aldrei komið að sök, en okkur
finnst féð halda betur holdum, af
því það hefur jafnari kviðfylli
með þessu lagi.
FJÁRHÚS OKKAR standa á
lágum bakka hér neðst á túninu,
við ' Bákkakrókinn, sem. er lítil,
'kföpp vík innan við Bakakhöfð-
ann. Mitt fjárhús er norðan við
Bakkaána, hin sunnan við hana.
Þess vegna hefur mitt fé vanist á
að leita út fyrir Bakkahöfðann,
því að þai' er oft góður þari. —
Venjulega kemur það sjálft norð-
an yfir höfðann, ef veður versn-
ar, nema eins og nú í þessu til-
felli, að alveg ófært veður geri,
þá sezt það að undir bjarginu við
höfðanefið að norðan. Þar er hell-
isskúti og allgott skjól, jafnvel í
norðan- og norðaustanátt. Vestur
og norðvestur af höfðanum fellur
út af mjög víðáttumiklum skerja-
flúðum, allt að hálfum kílóm.
með stórstraumsfjöru.
SUNNUAGINN 4. MARZ var
meinlaust veður. Loftvog stóð
fremur hátt og féll lítið eða ekki.
Veðurspáin var ekki verri en hún
hefur oft verið. Þegar eg hafði
gefið fénu seinnigjöf á sunnudag-
inn, gekk eg frá opnu húsi eins
og venjulega, og þegar eg var
kominn heim fyrir stundu, sá eg
að féð rann út yfir höfðann. Full-
orðinn forustusauður ræður fyrir
og treysti eg honum alltaf nokk-
uð.
Á mánudagsmorguninn mátti
heita hér óstætt norðaustan stór-
viðri og hríðin og kófið svo mikið,
að, ekkert sást frá sér nema nið-
ur fyrir fæturna. Eg vonaði að
féð hefði komizt í húsið, en það
var nú ekki, húsið var tómt.
Lagði eg því yfir höfðann, þó ekki
væri alltaf gott að standa á tveim-
ur fótum. Féið var í skútanum
eins og ég þjóst við, en nú voru
allar leiðir ófærar með það heim.
Að leggja með það eftir höfða-
bökkunum var ekki reynandi;
veðrið mundi hrekja það fram
af höfðanum. Austur fjöruna,
norðan við, var líka ófært, því
það var beint í veðrið, en þá
leið hafði ég kosið, því þá væri
hægt að reka skáhallt undan
veðrinu heim, yfir svonefnd
Meiriholt, austur af Bakkahöfð-
anum. Þriðja leiðin var að fara
með fjörunni eftir skerjunum,
vestan við höfðann, en nú var
næstum háflóð svo um það var
ekki að ræða. Eg bjóst líka við
að snjó myndi kyngja á skerin
jafnóðum og út félli svo þar yrði
illfært. Eg lét því féð vera þarna
og fór heim í þeirri von, að hráð-
lega drægi eitthvað úr veðrinu
svo hægt væri að koma því heim.
En veðrið hélzt eins. Ur hádeginu
fór ég svo aftur. Þá var rúmlega
hálffallið út, og þá var svo kom-
ið að flest féð var farið úr skút-
anum og suður með höfðanum.
Einar ííu kindur voru eftir, þar
á meðal Botni, forystusauðurinn.
Var nú ekki nema um eitt að
velja, að fara með þær á eftir og
reyna að hrafla hitt með í leið-
inni. Þetta gekk ekki sem verst
fyrsta sprettinn. Eg rakst á smá-
hópa, sem seztir voru að, því
færðin var slæm, þykk krapstella
á skerjunum alveg fram að sjó,
en nær höfðanum botnlaus ó-
færð og loftið þykkt af snjóburði
ofan af bökkunum. Botni réði
ferðinni og fór sem næst snjónum
í ýmsum krókum, en sjálfur sá
ég ekkert nema öftustu kind-
urnar, sem ég reyndi að láta
ganga sem hraðast.
ÞEGAR KOM suður fyrir syðra
hornið á höfðanum, þurfti eg að
beygja í austur, upp á Bakka-
krókinn, en þá kom þetta vitláusa
veður beint á móti og þá versnaði
vegurinn. — Sniónum lambdi
framan í kindurnar, svo að
þær urðu sjónlausar, og eítir
nokkra stund var allt komið sam-
an í hnapp. Og sá ég fljótt að
Botni var ekki í hópnum, hafði
rifið sig áfram og vissi ég ekki
hvað honum fylgdi. Þarna í
Króknum er mjög breitt fjöru-
borð með stórstraumsfjöru, og
víðast slétt, og vissi ég ekki hvað
framarlega ég var. Krapið var
ekki svo djúpt að féð settist að
þess vegna, heldur var það ein-
göngu veðurofsinn. sem stöðvaði
áframhaldið. Nú bjóst ég við að
komin væri háfjara, og ég fór
að sjá í huganum hvernig þetta
færi, þðgar aðfallið kæmi, ef ég
gæti ekki þokað skepnunum neitt
héðah, en það sýndist vera ó-
mögulegt eins og á stóð, fyrireinn
mann. Fór ég nú að leita að úr-
ræðum í huganum. Eg þóttist vita
að Gunnar hefði gefið sínu fé
hér fyrir hádegi og væri nú far-
inn heim. Sýndist mér helzta ráð-
ið að fara heim og síma til hans
og biðja um hjálp. Hann er dug-
legur og úrræðagóður og alvanur
að fara á milli á hverju sem geng-
ur. Sjálfur var ég orðinn fremur
illa til reika, blautur og búinn
að tapa öðrum skónum. Eg sneri
mér því að þessu, og fékk góðar
undirtektir, en bjóst við að menn
að innan yi'ðu nokkuð lengi á
leiðirini í þessu veðri. Og nú var
ég ekki viss um að féð væri allt,
og þá var um að gera að leita
fljótt út með höfðanum áður en
félli að. Fór ég því aftur, þegar
ég hafði farið í þurrt og var þá
klukkan um hálf fjögur, en eftir
almanakinu mundi háfjara vera
um kl. þrjú. Upp úr þessum túr
hafði ég fjórar ær og kom þeim
eftir nokkurt þóf í hópinn, sem
stóð á sama stað hreyfingarlaus.
Yar mér nú farið að lengja eftir
hjálpinni að innan. En nú var
hægt að merkja að farið var að
draga úr veðrinu. Fór ég nú að
reyna að átta mig á afstöðunni,
og fann það út, að ég var með
féð niðurundan djúpri gröf, sem
sker sundur bakkann skammt
norðan við fjárhúsið. Af nyrðri
bakka grófarinnar var rifið af
hjarnskafli nokkrum niður eftir
(Framhald á 7. síðu)