Dagur - 21.05.1952, Blaðsíða 5

jtliðvikudaginn 21. maí 1952
DAGUR
5
Bevanisminn vinnur á í brezka
Yerkamannaflokknum
Séra Jakob Kristinsson
- AFMÆLISKVEÐJA -
Aneurin Be\ an bíður eftir því að fá tækifæri til
þess að hrinda Attlee og Morrison af stóli
Uppreistarmaðurinn Aneurin
Bevan í brezka Verka-
mannaflokknum, lætur æ
meira að sér kveða og sumir
spá því að hann eigi eftir að
leggja þá Attlee og Morrison
að velli. f nýlegu NY Herald
Tribune ræðir Ned Russell
þessi mál, í fréttagrein frá
London, og er hún lauslega
endursögð hér á eftir.
Brezki Verkamannaflokkurinn
er að færa sig til vinstri — nær
opnum faðmi Aneurins Bevan. —
Þetta er hæg hreyfing, en stöðug.
Og hún framkallar minni sárs-
auka hjá andstæðingum Bevans
en búast mátti við. Það er eins og
menn hafi tilfinningu fyrir því að
þetta sé óhjákvæmilegt og óum-
flýjanlegt, og að breytingin muni
um garð gengin mun fyrr en lík-
legt mátti kallast fyrir nokkrum
mánuðum.
Hefur sigrað Gaitskell.
Nokkur nýleg atvik innan
Verkamannaflokksins sýna að
hvaða marki Bevanisminn er
hættur að vera nafn á óttalegri og
hættulegri hreyfingu og að hann
nálgast að hafa fengið á sig virðu-
leikablæ. Gleggstá dæmið — frá
sjónarmiði flokksmanna — er sú
ákvörðun þingflokksins að skuld-
binda Verkamannaflokksstjórn í
framtíðinni til þess að afnema
gjald það, sem íhaldsstjórnin hef-
ur ákveðið að menn skuli greiða
fyrir vissar tegundir lækninga og
meðala. Allt á að færast í sama
horf og var meðan Bevan sjálfur
var heilbrigðismálaráðherra. Hér
er um að ræða ofanígjöf við Hugh
Gáitskell, sem var fjármálaráð-
herra í gömlu stjórninni og var
búinn að afnema noklcur réttindi
skv. tryggingalögunum áður en
íhaldsstjórnin tók við.
Ðeilan um tryggingarnar ásamt
með þeirri sannfæringu Bevans,
að endurvigbúnaðaráætlun stjórn
arinnar væri óframkvæmanleg í
þeirri mynd, sem Attlee ætaði að
framkvæma hana, vai-ð til þess að
Bevan sagði af sér embætti í r'ík-
isstjórn Verkamannaflokksins ög
klauf nærri því flokkinn fyrir ári
síðan.
í fyrstu atrennu virtist Gaitskell
vera ofan á og standa nærri þvi
að erfa leiðsöguembættið af Att-
lee. Bevan var í hálfgerðri útlegð
og virtist ekki eiga mikinn fjölda
stuðningsmanna. En nú er hlut-
vefkum skipt. Fylgismönnum
Beváns virðist fjölga ört og eng-
inn talar lengur um það í alvöru
að Gaitskell sé líklegur til þess að
að taka við stjórnartaumum
flokksins. Álit hans í flokknum
viÆist fara minnkandi.
Ósigur Shinwells.
Annað atvik, sem litla athygli
vakti þó, bendir ekki síður til
þess, hvert stefnir. I Durham
héraði eru mestu kolanámur
landsins. Tveir af hörðustu and-
stæðingum Bevans stýrðu verka-
lýðssamtökunum þar. Það eru
þeir Sam Watson, einn af leiðtog-
um námumannasambandsins, og
Shinwell, fyrrum landvarnarráð-
herra. Námumennirnir sam-
þykktu fyrir skömmu — gegn
vilja þessara leiðtoga sinrfa, — að
bjóða Bevan heim í júlí, til þess
að halda aðalræðuna á sumar-
stefnu, sem námumenn þar halda
árlega.
Þannig hefur Bevan enn aukið
áhrif sín meða'l verklýðsfélaganna
en til þess að ná völdum í flokkn-
um verður hánn að eiga sterka
stuðningsmenn þar. Af hinum
„sex stóru“ verkalýðssamtökum
Breta, hefur eitt þegar gengið í
lið með Bevan. Það er samband
afgriðslufólks í búðum og ann-
arra verzlunarstarfsmanna, sem
tók hreina afstöðu gegn endur-
vígbúnaðaráætluninni. En þetta
er aðeins eitt félag. Meira þarf til
ef Bevan á að geta náð forustu
flokksins úr höndum Attlee og
Morrison.
Bevan held.ur því sjálfur fram,
að leiðtogar félaganna og flokks-
ins séu orðnir einangi-aðir frá
fólkinu og eigi ekki traust þess
lengur. Ef honum tekst að sanna
þessa kenningu sína, t. d. með því
að fella einhvern kunnan leið-
toga, má segja að hann verði vel
á veg kominn að ná takmarki
sínu.
Afstaðan til Þýzkalands.
Þriðja atvikið, sem varpar Ijósi
að stjórnmálaþróuninni í Bret-
landi, afstöðu Verkamannaflokks
ins og vöxt Bevanismans, var
samþykkt miðstjórnarinnar um
stefnuna gagnvart endurvígbún-
aði Þýzkalands og áætlununum
um sameiginlegar varnir Evrópu.
f þessu máli snerist flokksstjómin
öndverð gegn Morrison, sem varð
utanríkisráðherra eftir Ernest
Bevin. Gegn mótmælum Morri-
sons, var gerð samþykkt í þrem-
ur liðum um þessi mál: 1) Fjór-
veldin ræði við Rússa um öll mál
varðandi frjálsar kosningar í öllu
Þýzkalandi, áður en nokkur af-
staða verður tekin um endurvíg-
búnað Þýzkalands. 2) Vestur-
Þjóðverjar sjálfir fái að segja til
um það í kosningum, hvort þeir
eru samþykkir endurhervæðingu.
3) Aðildarríki Atlantshafsbanda-
lagsins, og þá einkum Frakkland,
fái tryggingu fyrir því að þau
sitji fyrir Þýzkalandi um vopna-
sendingar frá Bandaríkjunum.
Gildi þessarar samþykktar er
þríþætt. í fyrsta lagi inniheldur
hún herfilegan ósigur fyrir Her-
bert Morrison, sem er einn ske-
leggasti andstæðingur Bevans. í
öðru lagi hefur hún afmarkað
svið, þar sem bæði Bevan og
nokkrir af andstæðingum hans
geta tekið’höndum saman í mik-
ilvægu utanríkismáli, í þeirri
vissu að margir jafnaðarmenn,
bæði í Bretlandi og á meginland-
inu, eru þeim sammála. Loks er
þarna vakið mál, sem hæglega
getur spillt því að áframhald
verði á þeirri samstöðu í utan-
ríkismálum, sém einkennt hefur
brezku flokkana báða í 12 ár.
Harðnandi flokkabarátta.
Með því að þoka sér þannig
hægt og hægt til vinstri, er
Verkamannaflokkurinn að kom-
ast í aðstöðu, sem honum þykir
jafnan flokkslega bezt. Hann
fjarlægist íhaldsflokkinn æ meira
og nálgast að geta háð pólitíska
baráttu af harðfylgi, bæði um
innanríkis- og utanríkismál. —
Flokkurinn virðist stefna þangað,
sem Mr. Bévan bíður albúinn að
taka við stjórnartaumunum. Og
vissulega sjást þess merki, að
sumir af andstæðingum hans,
sem fyrir nokkrum mánuðum
virtust líklegir til þess að ganga
með sigur af hólmi, eru nú miklu
ósigurstranglegri en fyrr.
Sjötugur er í dag vinsæll og
víðkunnur Eyfirðingur, séra Jak-
ob Kristinsson, fyrrum fræðslu-
málastjóri.
Hann er fæddur í Syðri-Dals-
gerðum 13. maí 1882 og voru for-
eldrar hans Kristinn bóndi Ket-
ilsson frá Miklagarði og Salóme
Hólmfríður Rálsdóttir bónda á
Hánefsstöðum í Svarfaðardal, af
ætt hins. nafnkunna galdraklerks,
séra Jóns Halldórssonar á Völl-
um (Hrólfungar). En forfeður
séra Jakobs í föðurætt hafa flest-
ir búið inni í Eyjafirði, um það
bil þrír tigir ættliða, og telja
fróðir menn ,að hann sé kominn
í beinan legg af Grími Kamban,
)eim er fyrstur manna byggði
Færeyjar og blótaður var sauð-
ur fyrir þokkasæld. Var sonar-
sonur hans, Þórólfur, í för með
Hrafna-Fióka út hingað, og hefur
hann einkum orðið frægur í sög-
unni fyrir það, hversu hann leit
fremur á kosti landsins en ókosti
og sá bezt allar hinar bjartari
hliðar þess. Auðun, sonur hans,
bjó fyrstur manna í Saurbæ í
Eyjafirði. Hann var tengdasonur
Helga hins magra. Ætla menn, að
hann hafi verið Freysdýrkandi.
En mjög þótti allur ættleggur
Helga magra blendinn í trúnni,
og svo mun þetta vera um oss
Eyfirðinga enn þann dag í dag.
—o—
Erft hefur séra Jakob þokka-
sæld og bjartsýni þessara for-
feðra sinna, og landnámsmaður
er hann eins og þeir. Víða hefur
hann staldrað við úti fyrir opnum
anddyrum
grísks og Gyðings,
guðs og manna,
spámanns spakvitrings
og spurt til vegar.
Sagt gæti hann líkt Gangráður
forðum:
Fjöld ek fór,
fjöld freistaðak,
fjöld of reyndak regin.
Spor hans hafa legið víða um
heimskringluna, austur til Indía-
lands og vestur um Vínland hið
góða. En meira er þó um hitt
vert, hversu víðförull hann hef-
ur verið í andans heimi. Þar hef-
ur hann ekki alltaf hirt um að
þræða hvert Almannaskarð,
heldur verið sá fullhuginn, sem
brotizt hefur frá sókn hinna
vinnandi vega á þau klifin, sem
ýmsum mundu þykja vonlaus eða
ófær með öllu.
En ein hefur verið hans leiðar-
stjarna, svo að hvorki hefur hann
lent á refilstigum né í tröllahönd-
um, og er það sannleiksástin. Sú
stjarna skín hæst á himni andans,
eins og pólstjarnan yfir veglausu
úthafinu, og svo mikil hefur verið
trú séra Jakobs, að hann hefur
þorað að beita henni fyrir vagn-
inn sinn, öruggur um, að þá
miðaði helzt áfram. Slík hefur
verið' sannfæring allra andlegra
leiðtoga.
—o—
f merkilegri ritgerð: Milljón ára
stríðið (Játningar, 1948) hefur sr.
Jakob Kristinsson gert snilldar-
lega grein fyrir bjartsýni sinni.
Ekki dyljast honum fremur en
öðrum vitrum mönnum brota-
lamirnar, margar og stórar, á ráði
mannkynsins. En hann gerir skil-
merkilega grein fyrir orsökum
þeirra og sýnir fram á, að jafnvel
níðingsverltin eru stundum ekk-
ert annað en skuggar stórra hug-
sjóna. „Undir fárgi fortíðararfs
og áróðurs illra hvata munu víð-
ást gróa góðar hugsanir og þrár,
eins og græn grös undir fönn. Og
fáir munu vísvitandi gefa sig illu
á vald, nema með hálfum huga og
undiröldu uggs og kvíða, sem
verður, þegar minnst varir, að
hafsjó þjáninga. Fær hins vegar
nokkur maður nokkurn tíma
samvizkubit af því að verða góð-
um mönnum eða máleínum að
liði, ellegar þegar honum tekst að
sigrast á eigingirni eða illum
hvötum sjálfs sín? Og hvenær
njótum við mestrar lífsfyllingar
og sælu? Þegar við gleymum
okkur gersamlegá í hreinum
kærleika til Guðs eða manna eða
göfugrar hugsjónar og beitum
hugsun og vilja í þágu þessa kær-
leika. Þá erum við heilir og
óskiptir pienn í samræmi við
dýpsta eðli okkar.
Enn segir hann: „Sönn og vax-
andi hamingja finnst aldrei nema
með einu móti: að maðurinn lifi í
samræmi við innsta eðli sitt, tengi
sig upp á við og leitist við að vera
samverkamaður hins hæsta.
Hann verður að beita gaumgæfni
við að leggja lið því, sem bezt er
og göfugast í honum sjálfum, ekki
þó með þeirri hugsun að verða
einungis sjálfur hamingjusamari
við það, heldur af löngun til að
geta hjálpað öðrum viturlegar og
betur og stutt hvarvetna hið
fagra, sanna og góða. Að vinna að
vaxandi manngildi, göfugri.skap-
gerð ætti að verða inngrónust
viðleitni allra manna, tignasta
verk allra verka.... Vaxtar-
möguleikar okkar eru efalaust
undursamlegir.“
Þannig hljómar og hefur alltaf
hljómað hin göfugmannlega rödd
séra Jakobs Kristinssonar. Hann
hefur lítt tamið sér að þylja um
heiftarreiði guðs og eilífa for-
dæmingu yfir landsfólkinu. En
trúa mundi hann því með höfundi
Fóstbræðra sögu, að guð hafi
kristna menn sonu sína gert en
ekki þræla. Einnig mundi hann
með Goethe vera hneigður til að
ætla, að fjandinn tapaði alltaf
síðasta leiknum (Faust).
—o—
Ýmislegt hefur á daga séra
Jakobs drifið, sem ekki verður
upp talið í þessari stuttu grein.
Hann lagði margt á gerva hönd í
uppvexti, svo sem fjölgáfuðum
mönnum er títt, og var orðinn vel
fullorðinn, er hann sneri sér að
langskólanámi. Hann tók ekki
guðfræðipróf fyrr en rúmt þrí-
tugur, líkt og séra Matthías. En
allmjög ganga þeir menn að námi
með þroskaðri dómgreind, sem
þannig eru váxnir úr grasi, held-
ur en börn og unglingar, og má
vænta þess, að hugsun þeirra
verði alla stund sjálfstæðari fyrir
vikið. Mikil og öi'lagarík áhrif
hafði það og á líf hans, að hann
var að loknu guðfræðinámi kall-
aður til prestsþjónustu hjá ís-
lehzkum söfnuðum í Saskatchew-
an í Canada. Þar öðlaðist hann
stórum meiri útsýn yfir andleg
mál, en að líkindum hefði orðið,
ef hann hefði sezt strax að hér
heima. Meðal annars kynntist
hann þar af lestri enskra rita
guðspekinni, sem hann varð þeg-
ar mjög hugfanginn af. Allar
hennar meginhugsjónir áttu vel
við eðlisgerð hans. Eins og Guð-
spekifélagið var mótað af anda
frú Annie Besant og annarra
stórviturra og mikilhæfra for-
ingja þess, var það fyrst og fremst
félag sannleiksleitenda, sem
hvetur menn til að leggja í bróð-
erni stund á samanburð trúar-
bragða, heimspeki og náttúruvís-
indi í því skyni að auka þekking
sína og þroska sál sína. En lögð er
dó umfram allt áherzla á hreint
Og göfugt líferni. Engum trúar-
brögðum, sem þroskavænleg eru,
ætti að verða mein að slíkum
félagsskap, heldur er hann ein-
mitt líklegur til að efla skilning
manna á gildi trúarbragða og
gera menn glöggsýnni á kjarna
þeirra allra, hina guðdómlegu
vizku, sem reynir að brjóta sér
leið um myrkviði mannlegra hugs
ana og kennda. Brotnar þetta ljós
með mörgum hætti í mishreinum
flötum mannlegra skapgerða, en
fáir spegla guðsmyndina skíra í
skuggsjá sálna sinnar.
Að þessum málum vildi séra
Jakob vinna. Og eftir að hann
kom heim gerðist hann um skeið
forseti íslandsdeildar Guðspeki-
félagsins og hóf útgáfu tímarits
guðspekinga: Ganglera. Má óhætt
fullyrða, að með þessu starfi hafði
séra Jakob víðtækari áhrif á and-
legt líf þjóðarinnar, heldur en þó
að hann hefði gerzt prestui' í
þjóðkirkjunni.
Guðspekifélagið í Reykjavik
var kannske aldrei mjög fjöl-
mennt, en það dafnaði vel undir
handárjaðri séra Jakobs. Inn í
það söfnuðust ýmsir gáfaðir
menn, sem ekki fundu andlegri
þörf sinni svalað í kirkjunni.
Samkomur þeirra voru með
virðulegum helgiblæ og þótti öll-
um unun að hlýða á mál séra
Jakobs. Hann var afburða ræðu-
maður og fyrirlesari og kom þar
allt til greina: svipmikil fram-
setning, frumlegt og skáldlegt
málbragð og sterk og hreimfögur
rödd, sem bjó yfir miklum sann-
færingarþunga. Þegar séra Jakob
tók til máls urðu allir að hlusta.
Og rómur hans var svo sterkur,
að hann heyrðist um allt landið.
Allir, sem létu sig andleg mál
nokkru skipta hlutu að taka eftir
málaflutningi hans, sem bæði var
með listrænum blæ en þó rök-
fimur í bezta lagi.
Það, sem mest hefur ávallt ein-
kennt séra Jakob Kristinsson er
hin fágaða og vandaða efnismeð-
ferð hans og glöggskyggni á aðal-
atriði. Hann lætur sér ekki
nægja, eins og við hinir, að hripa
jafnóðum á pappírinn þær skoð-
anir sem í hugann koma. Hann
veltir hverju máli fyrir sér með
ströngustu gerhygli og er ekki
ánægður fyrr en á röksemda-
leiðslunni verður hvorki fundinn
blettur eða hrukka. Er það holl-
usta hans við sannleikann, og
skapgerð hans vammlaus, sem
slíkar kröfur gerir. En skapstyrk
hefur hann ávallt átt nógan og
djörfung til að flytja hvert það
mál, sem hann hefur talið menn-
ingunni og sannleikanum lið að.
Og með því hefur hann sýnt ótví-
ræða foringjahæfileika sína í
andlegum efnum, hversu fundvís
hann hefur verið á þroskavæn-
legar hugmyndir, og hversu hátt
hann hefur bent yfir flatneskju
(Framhald á 7. bls.).