Dagur - 16.07.1952, Blaðsíða 4

4
D A G U R
MiSvikudaginn 1G. júlí 1952
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Simi 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudcgi.
Árgangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
Prentverk Odcls Iíjörnssonar h.f.
Tvær síefnur í olíusölumálum
ÞEIR ERLENDU olíuhringar,
sem íslendingur ber fyrir brjósti,
hafa starfað hér nyrðra um ára-
tugi, mjög með sama hætti og án
þess að endurbætur á olíuverzl-
uninni fylgdust með tímanum.
Meðan þeir ornuðu sér við „ein-
okunareldinn", sem ísl. talar um,
var ekkert gert til þess að efna
hér til aðstöðu til þess að taka á
móti olíuförmum frá útlöndum.
Höfðu þeir þó nægilegt bolmagn
til þess. Það er fyrst eftir að hin
ungu samtök kaupfélaganna á
sviði olíuverzlunarinnar koma til
sögunnar, að sést hilla undir
slíka aðstöðu. Með henni fengist
stærsta endurbótin á olíuverzl-
uninni og að henni stefna sam-
vinnufélögin. Þessi árangur á
skömmum tíma, og sú staðreynd,
að olíusala samvinnumanna hef-
ur komið af stað verðlækkun á
olíu og knúið olíufélögin til þess
að gefa viðskiptam. sínum sama
afslátt og kaupfélagsmenn fá,
sannar gildi samvinnustarfsins á
þessum vettvangi. Skrif íslend-
ings sýna glögglega, að þessi af-
sláttarpólitík er olíufurstunum
þvert um geð. Þeirra hugur
stendur allur til þeirra tíma, er
þeir voru hér einir um hituna og
þurftu ekki að óttast neina sam-
keppni. En sú tíð er liðin og
kemur aldrei aftur og engar
harmaþulur í íslendingi munu fá
fólkið til þess að afhenda þann
rétt, sem það hefur með samtök-
um sínum eignast.
EINHVERJIR olíufurstar munu nýlega hafa
verið á ferð hér nyrðra og haft viðkomu á rit-
stjórnarskrifstofu íslendings. Þeir munu hafa
hvíslað í eyra blaðsins, að tími sé til kominn að
hefja áróður gegn vaxandi vinsældum olíuverzl-
unar samvinnufélaganna. Árangurinn af heim-
FOKDREIFAR
Meira um nýnorskuna og ritninguna, svo að alkunn rit séu
tungumálakennslu á fslandi. nefnd?
sókninni birtist svo öllum lesendum sl. miðviku-
dag og er þar reynt að svara ritstjórnargrein hér
í blaðinu 28. maí si., er fjallaði um olíuverzlun
samvinnufélaganna almennt og þá óhrekjanlegu
staðreynd, að samvinnuverzlunin hefur lækkað
olíuverðið hér um slóðir. Þessu una hin gömlu og
grónu olíufélög augsýnilega illa og er þá gripið til
þess ráðs, að reyna að gera ráðstafanir samvinnu-
félaganna tortryggilegar. Var víst ekki annars von
úr þeirri átt.
ÞRJÚ ATRIÐI eru uppistaða íslendingsgreinar
þessarar. Hið fyrsta, að endurgreiðsla til við-
skiptam. olíusöludeildarinnar, er KEA hefur tekið
upp, sé engin nýlunda, annað, að olíusalan gefi
raunverulega engan arð og KEA yfirfæri endur-
greiðsluna frá öðrum viðskiptum og sé tilgangur-
inn sá einn „að skapa glundroða í verzlunarmál-
unum“, og þriðja atriðið er, að endurgreiðsla KEA
sé „afsláttur á pappírnum", því að hann sé færður
í stofnsjóð félagsmanna. Skrítin málafærzla er
þetta og heldur lítið smekkleg í málgagni, sem tel-
ur sig bera hag almennings fyrir brjósti. Það er að
sjálfsögðu rétt, sem sagt var hér í blaðinu 28. maí
sl., að endurgreiðsla kaupfélagsins til viðskipta-
manna olíusöludeildai'innar, sem undanfarin tvö
ár hefur numið 5 aurum á hvern lítra, er algjör
nýlunda hér um slóðir. Þetta er í fyrsta sinn, sem
hinn almenni notandi á þess kost að fá olíu og
benzín keypt á hreinum samvinnugrundvelli. —
Þetta grundvallast á því, að Olíufélagið h.f., sem
samvinnufélögin standa að, hefur undanfarin ár
greitt Jcaupfélögunum, sem við það skipta, arð af
viðskiptum ársins, og er þá ekkert eðlilegra en að
sá arður gangi til viðskiptamanna kaupfélaganna.
Um tvær leiðir er þar að velja: Felögin geta skipt
endurgreiðslunni í milli olíukaupendanna í réttu
hlutfalli við viðskipti þeirra, og virðist það eðlileg
asta aðferðin, og hún var viðhöfð af KEA, eða þau
geta fellt þessa endurgreiðslu Olíufélagsins við
annan útborgaðan arð til félagsmanna sinna, og
munu ýmis önnur kaupfélög hafa haft þann hátt
á. Af þessu sést, að fullyrðing íslendings um að
endurgreiðslan til olíukaupendanna sé tekin af
arði af öðrum viðskiptum er hrein fjarstæða, sem
heimildarmenn blaðsins hafa fundið upp hjá sjálf-
um sér. Um hið þriðja atriðið er það að segja, að
tilgangslítið mun að segja samvinnumönnum að
stofnsjóður þeirra sé „fánýt líftrygging". Mun víst
nýlunda að nota orðið fánýti í þessu sambandi.
Stofnsjóður kaupfélagsmanna er gild eign, sem
almenningur kann vel að meta. Árlega greiðir
kaupfélagið hér tugi þúsunda úr þessum sjóði til
félagsmanna sinna og jafnan góða vexti af inn-
stæðu hvers félagsmanns. Mörg dæmi eru um,
hvert gildi þessi sparifjársöfnun almennings hef-
ur haft fyrir fjölskyldur félagsmanna, er sérstaka
erfiðleika hefur borið að höndum. Almenningur
lítur ekki á slíka tryggingastarfsemi sem fánýta
þqtt forríkir olíufurstar taki sér slík orð í munn
og hvísli þeim í eyra trúnaðarmanna sinna.
Þorst. Þ. Víglundsson skólastj.
skrifar blaðinu á þessa leið:
„MÉR ÞYKIR ritstjóri „Dags“
orðinn bæði langorður og harð-
orður við mig vegna tillögu
minnar varðandi nýnorskunám í
framhaldsskólum okkar.
Meginefni greinarinnar í Fok-
dreifum 2. júlí miðar að því að
sanna fáfræði mína um norskt
mál og málþóf annars vegar
ásmat fljótfærnislegum ályktun-
um, en hins vegar allt hið
mikla, sem ritstjórinn veit um
þessa hluti. Þessu öllu ber mér að
taka með þolinmæði. Sízt af öllu
vil eg taka trúna á eigin vit og'
þekkingu í þessu máli frá mínum
kæra ritstjóra „Dags“. Mér er það
einnig margkunnugt, hversu
brjóstvit, þótt í ríkum mæli sé, á
oít erfitt með að halda sjálfs-
kenndaröflum, sem bærast í
brjósti okkar mannanna, í hófleg-
um skefjum.
Meginrök sín og þekkingu í
þessum efnum öllum byggir rit-
stjórinn á 20 ára gömlum tölum
eða skýrslum og þykist þar með
hafa pálmann í höndunum.
Viljum við íslendingar láta
byggja á 20 ára gömlum tölum og
skýrslum dóma og ályktanir um
skólakerfi og rekstur okkar í dag
og önnur menningar- og fræðslu-
störf, svo og atvinnulíf og fram-
leiðslu?
Mundi ekkert hafa breytzt í
þessum efnum með Norðmönn-
um sl. 20 ár? Hvaða áhrif hafði
styrjöldin á þjóðerniskennd og
þar með móðurmálskennd norsku
þjóðarinnar? Hvað hefur gerzt
þar í þeim efnum eftir styrjöld-
ina? Getum við dregið fjöður yf-
ir öll þau ár harmþrunginnar
baráttu og þjóðernistilfinningar?
Ef við berum lítið skyn á þá hluti,
ber okkur að segja og skrifa þar
um hið allra minnsta. — Ekki
meira um það hér.
Þetta óska eg að árétta:
í Noregi eru töluð tvö tungu-
mál, skyld á ýmsa lund, norska
(nýnorska) og danska (ríkismál).
Bæði málin eru nú fastmótuð.
Vegna skyldleika þeirra annars
vegar og kostnaðarins við að
nota tvö ritmál hins vegar, eru
nú lögð drög að því að sameina
málin í eitt ritmál. Eg gæti með
mörgum rökum sannað, að „rík-
ismálið“ norska er svo að segja
ómenguð danska, en norski
hreimurinn er harðari og þrótt-
meiri en danska linkan. Sú rök-
færsla kostar langt mál, sem eg
veit, að ritstjóra „Dags“ hnussar
við. Mundi hann ekki sjálfur
vilja bera saman málið á t, d.
Heimskringlu í danskri og svo
norskri ríkismálsþýðingu? Eða þá
Hérna á borðinu hjá mér ligg-
ur dönsk lestrarbók, sem notuð er
í framhaldsskólum í Danmörk.
Bókin er gefin út árið 1950. Hans
Jörgen Hansen fræðslumálastjóri
í Kaupmannahöfn og tveir aðrir
danskir fræðimenn völdu efnið í
bókina.
í bók þessa er tekinn orðréttur
kafli úr bókinni „Kátum pilti“
eftir Björnson. Þessi kafli á að
sanna dönskum æskulýð, hversu
fyrirmyndardönsku Björnson
skrifað, og hversu danskt norska
ríkismálið er. Hvað segir ritstjóri
,,Dags“ um slíka sönnun? Þurfum
við í rauninni fleiri vitna við?
Kaflinn er 8 blaðsíður í bókinni
og í honum er vísað niður til
skýringar á 17 orðum samtals í
öllum kaflanum, eins og t. d. hér
væri um að ræða kafla úr Njálu í
íslenzkri lestrarbók, sem annars
væi'i tekinn saman úr nútíðar-
bókmenntum okkar. Þrátt fyrir
nauðsynlegar skýringar á nokkr-
um orðum, hygg eg að við ritstj.
„Dags“ myndum sammála um, að
Njála væri skrifuð á góðri ís-
lenzku.
EG LÆT ÞETTA nægja til að
sanna það, að ritmál Björnsons
var og er danska, hvað sem ritstj.
,,Dags“ segir og hversu hneyksl-
aður, sem hann er. Sama er að
segja um ritmál Ibsens, Jónasar
Lie, Kiellands o. fl. Þeim var sár
vorkunn, þessum mönnum. Þeir
þekktu ekki annað.
Rétt mun það vera, að vel get-
ur átt sér stað, að tveir Norð-
menn úr fjarlægum landshlutum
skilji ekki hvor annan fyrst í
stað ,ef þeir tala hratt byggðar-
mál sitt. Mun slíkt einsdæmi úr
lífi þjóða eða veraldarsögunni?
Slíkt gerist og getur gerzt í fjöl-
mörgum löndum, enda þótt hið
eiginlega mál sé rnótað og fast í
tali og skrift.
Austfirðingur hitti einu sinni
Hornstrending. Ekki kváðst hann
hafa skilið nærri þll orð í máli
Hornstrendingsins. Töluðu þeir
þó ekki báðir íslenzku? Var
ástæðan fyrir því, sem á milli
bar um orðaval þessara landa
okkar, sú, að íslenzkan væri ekki
og sé fastmótað mál í tali og riti?
Þessum ummælum er lokið af
minni hálfu, nema eitthvað sér-
stakt tilefni gefizt til. En fróðlegt
þætti mér að vita, hversu lengi
ritstjóri „Dags“ hefur dvalið í
Noregi og þá hvar, ef hann ann-
ars hefur þangað komið. — Þökk
fyrir birtinguna. Þorsteinn Þ.
Víglundsson.“
DAGUR vísar til fyrri um-
mæla sinna um þetta mál og telur
(Framhald á 7. síðu).
’ATýyk
Hver hefir lengstar fiéttur?
Svíar eru annálaðir fyrir rannsóknir og skýrslu-
gerðir á öllunr mögulegum og ómögulegum hlutum.
Nýlega hafa þeir látið fara fram rannsókn á því,
hvaða kona í landinu hafi lengstar fléttur. Þetta er
að sjálfsögðu ekki venjuleg rannsókn, heldur mætti
fremur kalla þetta samkeppni, og er keppt í tveim
aldursflokkum. í A-flokki eru telpur og í B-flokki
fulltíða konur. Af þessari samkeppni hefur komið
í ljós, að fléttur eru algengari heldur en flestir
álíta, og eru þær einkum á telpum innan 15 ára
aldurs og svo aftur konum yfir fertugt. Á milli 15—
40 ára er gloppa — á þeim árum eru flestar með
stutt hár.
í telpuílokkinum var lengsta fléttan, sem af frétt-
ist 80 cm., og í B-flokki, það er meðal hinna full-
orðnu, fundust fléttur, sem voru 105 cm. langar.
Hvernig skyldi samanburðurinn vera hjá okkur?
Gaman væri að frétta af löngum fléttum hjá les-
endum kvennadálksins og vita, hvort við gætum
ekki slegið hinar sænsku kynsystur okkar út á
þessu sviði.
EIN BLÚSSA — MARGAR BLÚSSUR.
Ameríkumenn eru manna hugkvæmastir í fram-
leiðslu kvenfatnaðar eins og raunar á fjölmörgum
öðrum sviðum. Nýlega hefur frétzt af blússum, sem
þeir eru farnir að framleiða, sem þannig eru gerðar,
að ermai' eru settar á sjálfa blússuna með rennilás.
Með hverri blússu er hægt að kaupa stuttar ermar,
hálfsíðar ermar og langar, og getur sama blússan
þannig orðið 3 mismunandi flíkur, allt eftir því
hvaða ermum er rennt í handveginn. Þetta er óneit-
anlega bæði skemmtileg og hagkvæm uppáfinning
og vonandi, að hér sé ekki aðeins um söguburð að
ræða — eða blaðamannaskvaldur — heldur raun-
veruleika, sem við eigum eftir að kynnast af eigin
reynd.
GOTT SALAT — FLJÓTGERÐ OLÍUSÓSA.
Ef þú átt heima soðnar kartöflur, lauk, tómata,
agúrku og eitthvað fleira af grænmeti, geturðu út-
búið ágætis salat á skömum tíma. 1 egg er hrært í
skál með tæpum bolla af matarlími. Olíunni er
hellt saman við í mjórri bunu og hrært vel í á
meðan.
Þessi sósa er bragðbætt með salti, pipar, sykri og
sítrónusafa eða súrmjólk (má nota edik). Græn-
metið er skorið í smábita eða sneiðar og öllu bland-
að saman við. Þetta er ágætis „mayonnaise“, þótt
allt eggið sé notað og olían hrærð í bunu, en ekki
í dropatali, eins og oftast er kennt. Soðið grænmeti
og hrátt fer ágætlega saman, og það er hægt að nota
ótal tegundir í þetta salat, sem mun áreiðanlega
smakkast vel. — Salat þetta má bæði nota á kvöld-
borð, *eins er það mjög gott með heitum réttum,
bæði fisk- og kjötréttum.
Þeir se meru á „græn“-fæði ættu að reyna það
með soðnu blómkáli, það á sérlega vel saman og
gerir ekkert til, þótt bæði soðið og hrátt blómkál
sé í salatinu. Yfirleitt er það því betra, því fleiri
tegundir, sem í því eru. as. j
HEIMSÓKN SKAGFIRZKRA KVENNA.
Hér var á dögunum á ferð fjölmennur hópur
skagfirzkra húsmæðra, á vegum kaupfélaganna á
Hofsósi og Sauðárkróki. Þessi hópför kvenna var
hingað til Eyjafjarðar og til Þingeyjarsýslu og voru
heimsóttir merkir og fagrir staðir og fyrirtæki skoð-
uð. Þessar hópferðir kvenna, ekki sízt úr sveitunum,
eru að verða vinsæll þáttur í fræðslu- og upplýs-
ingastarfi margra kaupfélaga. Konurnar njóta þess
í senn ,að lyfta sér upp og yfirgefa amstur búsýsl-
unnar, koma á nýjar slóðir og kynnast um leið
stai-fsemi samvinnufélaga í nágrannabyggðunum. —
Þetta er starfsemi, sem kaupfélögin almennt ættu
að gefa gaum og raunar við hér líka, sem gjai'nan
fáum slíkar heimsóknir, af því að hér er ýmislegt
(Framhald á 7. síðu).