Dagur - 07.08.1952, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Fimmtudaginn 7. ágúst 1952
Sjötugur:
Jón H. Þorbergsson á Laxamýri
1
Hugleiðingar
Hjörleifs bónda Jónssonar á Gilsbakka
í tilefni af sextugsafmæli lians 2. ág. 1950
í fyrradag til sólarlags þá var ég verkamaður
og vann þá fyrir spesíu og nærri hálfum dal,
svo hvíldist ég með vclþóknun. í gær var ég svo glaður,
því glöggt eg heyrði saklausra barna minna hjal.
f dag er ég sem konungur með vinahóp að verði,
sem vakta mína göngu, já næstum fótmál hvert,
með lof fyrir það allt, sem ég aldrei raunar gerði,
en ýinsum þótti gagnlegt og næsta mikilsvert.
Á morgun verð ég kannske að mestu leyti gleymdur,
en minningarnar tíni ég £ reynslu minnar sjóð,
og má svo fara, að þar verði margur hlutur geymdur,
sem minni á hrunda vörðu á ferðamannsins slóð.
Eg bý mig svo á ströndinni, bíð þar cftir fari
og byr, sem greiðir förina yfir hafið þvert.
Eg ber fram eina spurningu, býst ekki við svari:
— Báturinn mun koma og flytja mig — en hvert?
Síðastl. fimmtudag varð bænda-
höfðinginn, Jón H. Þorbergsson á
Laxamýri, sjötugur að aldri.
Hann er fyrir margra hluta sakir
einn af merkustu mönnmn í
bændastétt, þjóðkunnur fyrirlcs-
ari, rithöfundur og forvígismað-
ur um margvísleg menningar- og
hagsmunamál landbúnaðarins.
Hann er fæddur að Helgastöð-
um í Reykjadal og er af kunnura
þingeyskum bændaættum kom-
inn. Hann hóf snemma nám í
lífsins skóla, bví að hann vai-ð að
fara að heiman 10 ára að aldri og
sjá fyrir sér sjálfur upp frá því.
Slík lífsreynsla er ekki léttbær,
a. m. k. mun yngri kynslóðinni í
dag virðast svo, en þeir sem kom-
ust heilir og höldnu upp úr þess-
um harða skóla, til þroska og
manndóms, munu samt telja, að
hann hafi styrkt þá og stælt og
mannað á marga und, þótt annars
væri farið á mis. Og furðu marg-
ir af beztu sonum þjóðarinnar
hafa þannig hafizt af sjálfum sér
til virðingar og forráða. í þeim
hópi er Jón á Laxamýri. Saga
hans er lærdómsrík dæmisaga
um fátækan sveitapilt, sem brýzt
áfram af eigin rammleik, til fjár-
hagslegs sjálfstæðis fyrst, en síð-
an til menntaheima erlendis og
flutti nýjar hugmyndir og ný
viðhorf um byggðir landsins.
Á unglingsárum sínum dvaldi
Jón í Fnjóskadal og síðar í
Reykjadal. Vann hann þá um
skeið hjá Ingólíi lækni Gíslasyni,
þeim merka manni, sem mun
hafa hvatt hinn unga mann til
þess að framast erlendis. Ingólf-
ur læknir bar Jóni síðan vel sög-
una og minntist hans mjög lof-
samlega síðar meir. Hjá læknin-
um nam Jón ýmis bókleg fræði,
þ .á. m. tungumál og vmdirbjó
utanför, sem hugur hans stóð til.
Árið 1906 réðist hann til náms-
farar til Noregs og dvaldi hann
næstu árin við bóklegt og verk-
legt nám í Noregi og á Skotlandi.
Mun enginn íslenzkur bóndi hafa
farið jafn oft utan til þess að
kynnast nýjungum og víkka
sjóndeildarhring sinn, sem Jón
Þorbergsson, því að hann hefur
farið utan 8 sinnum alls og
dvalið samtals 5 ár á Norður-
löndum og Bretlandi.
Eftir heimkomuna hóf Jón að
ferðast um byggðir landsins til
þess að leiðbeina bændum um
ýmisleg efni, er hann hafði num-
ið erlendis, einkum þó sauðfjár-
ræktina, sem hann hafði lagt
sérstaka stund á í Skotlandi.
Þessu fyrirlestra- og leiðbeininga
starfi hélt Jón áfram í 10 ár, 1909
—1919 og lagði grundvöll að
margs konar framförum og um-
bótum í sveitum landsins. Jafn-
framt fyrirlestraferðunum ritaði
hann um málefni laridbúnaðarins'
í blöð og tímarit og hefur hann,
haldið áfram að láta til sín
heyra á þeim vettvangi allt fram
á þennan dag. Mun Jón tvímæla-
laust vera einn hinn afkastamesti
rithöfundur í bændastétt. Auk
fjölmargra greina og greina-
flokka í blöðum og tímaritum,
hefur hann skrifað og gefið út
rit og bæklinga um ýmis málefni
landbúnaðarins, svo sem um
hirðingu og kynbætur sauðfjár
(1912—1915), Um hrossasölu
(1916), Frá Skotlandi (1915),
Landnám (1930), Tímamót (1934)
og afmælisrit Búnaðarsambands
Suður-Þingeyinga (1949). Jón
naut nokkurs styrks frá Búnað-
arfélagi íslands til fyrirestra-
ferða sinna, en stærsta hlutinn af
ferðum hans átti eldlegur áhugi
hans fyrir framfaramálefnum
lands og þjóðar og bændastéttar-
innar sérstaklega, enda mun far-
areyrir frá opinberum aðilum
oftast hafa verið af skornum
skammti. Jón var og um langt
skeið einn af útgefendum og að-
alstuðningsmönnum búnaðar-
blaðsins Freys og hann var einn
af aðalhvatamönnum að stofnun
Tímans.
Jón Þorbergsson réðist ungur í
það stórvirki að kaupa höfuðból-
ið Bessastaði á Álftanesi og þar
bjó hann í 11 ár og varð á þeim
tíma í hópi kunnustu og vinsæl-
ustu bænda á Suðurlandi og þrá-
faldlega kjörinn til margvíslegra
trúnaðarstarfa fyrir þá. Jón gerði
ýmsar umbætur á Bessastöðum,
lagði þangað síma, gerði akfæran
veg, byggði útihús og sléttaði
tún. Kostaði hann og miklu til
viðhalds íbúðarhúss og kirkju og
bjuggu Bessastaðir lengi að
dugnaði og framfaraáhuga Jóns.
En þótt hagur Jóns blómgaðist
allvel á Suðurlandi, stóð hugur
hans jafnan til stórbúskapar á
heimaslóðum norður í Þingeyjar-
sýslu, og þegar kostur var að fá
höfuðbólið Laxamýri, stóðst hann
ekki mátið, keypti jörðina, flutti
norður og hefur búið þar með
mikilli sæmd alltaf síðan.
Jón hefur hér nyrðra eins og
syðra gefið sér tíma til þess frá
búskap sínum og umbótum á
Laxamýri að vinna að félags-
málum bænda og skrifa
hvatningar- og leiðbeiningar-
greinar um ýmis málefni land-
búnaðarins. Syðra var hann
frumkvöðull að stofnun Búnað-
arsambands Kjalarnessþings og
stofnandi hins merka nýbýla-
félags Landnáms, sem markaði
nýja stefnu í nýbýlamálunum.
Nyrðra beitti hann sér fyrir
stofnun Búnaðarsambands Suð-
ur-Þingeyinga ásamt Hallgrími
bróður sínum og fleiri góðum
héraðsbúum. Búnaðarþingsfull-
trúi Þingeyinga var hann um
langt skeið og fjölmörgum trún-
aðarstörfum öðrum hefur hann
gegnt fyrir sveit sína.
Jón H. Þorbergsson á Laxa-
mýri er einn af vormönnum
þessarar aldar, hann flutti ungur
nýjar hugmyndir og nýja þekk-
ing til landsins, og hann sparaði
ekki fé né fyrirhöfn til þess að
brýna fyrir landsmönnum að ís-
lenzkur landbúnaður ætti mikla
framtíð fyrir sér og mörg tæki-
færi ónotuð. Hann hefur lifað að
sjá marga drauma -snte rpgljajst-.Qg
náð að fylgja mörgum áhuga-
málum fram til sigurs. En enn í
dag sér hann hvarvetna óleyst
verkefni og enn á hann — þrátt
fyrir 70 ár — eldlegan áhuga
fyrir framfara- og menningar-
málum þjóðarinnar og nennir vel
að láta í ljósi skoðun sína, hvar
sem slíkt málefni ber á góma.
Hann er sjálfstæður í orðum og
athöfnum, fer sínar götur og seg-
ir skoðun sína hispurslaust
hverjum sem er, enda er hann
drengskaparmaður og laus við
hrekkvísi, og jafnan hefur hann
einhvern sannleik að segja sam-
ferðamönnunum, sem þeim er
hollt að hlýða á.
Á 70 ára afmæli þessa norð-
lenzka bændahöfðingja, senda
fjölmargir landsmenn úr öllum
fjórðungum honumoghinniágætu
húsfreyju hans, Elínu Vigfús-
dóttur frá Gullberastöðum,
hjartanlegar kveðjur og árnað-
aróskir.
ÞÝÐINGARMIKIÐ járn-
brautarfyrirtæki í Bandaríkj-
unura, The Chesapeake and
Ohio Company, hefur ákveðið
að gefa starfsmönnum síniun
kost á að gerast meðeigendur
í fyrirtækinu. Lögð hafa verið
til hliðar 300.000 hlutabréf,
sem allir starfsmenn, er unnið
hafa 5 ár eða lengur hjá fyrir-
tækinu, hafa forgangsrétt að .
★
LISTAVERKASALAR í
Bandaríkjunuin segja, áð þar
sé keypt 2V'i sinnum meira af
málverkum nú, en fyrir 10 ár-
um síðan. Þessi aukni áhugi á
listum virðist vera meðal
fólks af öllum stéttum og ár-
Iega eyðir fólk um 10 milljón-
um dala til slíkra kaupa.-
BÆKUR
Litmyndir af íslenzkum
jurtum I. og II. hefti. —
Utg.: ísafoldarprentsm.
H. J.
lÁrið 1948 kom' útlítið heftf, lit-'
myndir af nokkrum íslenzkum
jurtum. Var það gefið út í sam-
ráði við fræðsíumálastjórnina, en
Ingólfur Davíðsson mag. valdi
plönturnar. Hverri mynd fylgdi
nafn á íslenzku og latínu og ætt-
arheiti. Einnig voru nokkur orð
um vaxtarstað o. fl. Á sl. ári kom
svq út II. hefti, og eru um 40
myndir í þeim báðum til samans.
Myndirnar í II. hefti hafa tekizt
betur, litirnir hreinni og eðlilegri,
einstök blóm sýnd sér svo og ald-
in. Hverri mynd fylgir allglögg
plöntulýsing og er hefti þetta því
hið aðgengilegasta og mikill létt-
ir fyrir þá, sem vilja læra að
þekkja algengustu plöntur eða
safna þeim. Ættu slík litmynda-
kver, sem þessi, að vera til á
hverju heimili, þar sem börn eru.
Með litmyndunum mætti vekja
hjá þeim ást og virðingu til gró-
anda og gi'óðurs og sýna þeim
fegurð og fjölbreytni í ríki blóm-
anna. Myndi það glæða skilning
og auka eftirtekt þeirra á nytsemi
og þýðingu jurtanna.' Þá væru
kver þessi, einkum II. hefti, ágætt
við gagnfræðakennslu og ætti
hver skóli að eiga þessi hefti eða
hafa aðgang að þeim, enda mun
það hafa verið tilgangurinn með
útgáfu þeirra, að nota þau sem
kennslutæki, bæði í skólum og á
heimilum. Er vonandi að fleiri
hefti komi út innan skamms og
að sem flestir njóti þessara lit-
mynda íslenzkra jurta.
Á. M. R.
Helluofn
til sölu.
Afff'r'. vísár á.
IÞROTTIR
Knattspyrnufélagið K. R. var í
knattspýfiiúlör hér.
Knattspyrnuféla? Reykjavíkur i
v)9r hértf knattápjjPnuför með 3.J
flokk um síðustu helgi. Fyrir “
þrem árum var .eg í því félagi og'
lærði mjög mildð af þjálfara þess
og hef verið rhikið í kunnings-
skap við félagið síðan, en 5. ágúst;
1949 var stöfriáð’ riýtt kriatt- -
spyrnufélag £ Reykjavík ‘sem'
heitir Þróttur..gg hef eg verið í:
því síðan og leikið með því.
K. R. spilaði fyrsta leik sinn
föstudaginn 25 .júlí við úrval úr
Þór og K. A. hér.
Maður gat haldið, að maður
væri að sjá 1. flokk K. R. og 4.
flokk úr Þór og K. A. spila, því
að þeir voru svo litlir, vað þeir
náðu ekki nerna upp í mitti á K.
R.-mönnum. Leikurinn endaði
með 3 : 0 fyrir K. R. eftir lélegan
leik, og hef eg aldrei séð strákana
í K. R. spila eins lélega og hér.
Markmaðurinn hjá Þór og K. A.-
liðinu bjargaði alveg markinu,
hann hefur mjög góð úthlaup, en
staðsetti sig ekki nógu vel í
markinu.
K. R. spilaði annan leik simi
laugardaginn 26. júlí við 2. flokk
hér og endaði sá leikur með jafn-
tefli, 3 : 3. Hefði sá leikur ver-
ið sanngjarn 3 : 1 fyrir K. R., því
að þeir fengu 2 klaufamörk á sig.
Dómararnir á þessum leikjum
voru mjög lélegir.
Síðast spiluðu K. R.-ingarnir
við 2. flokk aftur og unnu Akur-
eyringarnir með 2 : 1.
Vil eg taka það fram, að margir
hér í bænum héldu að K. R. væri
með ólöglegan flokk eftir stærð
á mönnum, en þetta er hreint og
beint 3. flokkur þeirra, sem þeir
senda á mót í Reykjavík.
G. E.
Hjónin á Laxamýri.